Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodnicząca: sędzia Maria Antecka

Protokolant: p. o. stażysty Julia Starosta

po rozpoznaniu w dniu 3 października 2023 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa I. G. i Ł. G.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu

z dnia 6 maja 2022 r.

sygn. akt VII C 463/21

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów 1800 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu
w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu do dnia zapłaty.

Maria Antecka

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 25 października 2023 r.

W dniu 16 kwietnia 2021 r. (data nadania) powodowie I. G. oraz Ł. G. wnieśli przeciwko pozwanemu (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. pozew, w treści którego domagali się:



zasądzenia od pozwanego kwoty 25.980,75 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 marca 2021r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu części nienależnie pobranego świadczenia na podstawie nieważnej umowy o kredyt mieszkaniowy (...) hipoteczny nr (...), zawartej w dniu 2 października 2006r.



ewentualnie: powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 25.980,75 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 25.488,76 zł od dnia 20 marca 2021r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 491,99 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu części świadczenia nienależnego, stanowiącego kwotę nadpłaty rat kredytu udzielonego na podstawie powyżej wskazanej umowy, w związku ze stosowaniem przez pozwanego niedozwolonych postanowień umownych

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego w wysokości podwójnej stawki minimalnej.

W odpowiedzi na pozew z dnia 5 lipca 2021 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 6 maja 2022 r. wydanym w sprawie o sygn. akt VII C 463/21 Sąd Rejonowy Poznań- Stare Miasto w Poznaniu:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów 25.980,75 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 marca 2021 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższy wyrok wydano w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W 2006r. powodowie podjęli decyzję o zakupie mieszkania, tj. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w P. przy ul. (...). Na realizację tego przedsięwzięcia powodowie planowali pozyskać środki w ramach zaciągniętego kredytu.

Chcąc zasięgnąć informacji o obowiązującej w tym czasie na rynku ofercie kredytowej, powodowie udali się m.in. do (...) Bank (...) S.A, który w ocenie powodów oferował najbezpieczniejsze kredyty. Dla powodów to był pierwszy kredyt, nie mieli w tym zakresie żadnych doświadczeń.

Rozmowy z ramienia banku z powodami prowadził doradca klienta - E. G.. W rozmowie z pracownikiem banku powodowie wskazywali, że są zainteresowani uzyskaniem kredytu w kwocie 110.000,00 zł. Na podstawie przekazanych przez powodów danych ustalono, że nie mają oni zdolności kredytowej na uzyskanie kredytu złotówkowego w tej wysokości. W związku z powyższym, powodom przedstawiono ofertę kredytu waloryzowanego walutą CHF.

Powodowie mieli świadomość, że rata kredytu może wzrosnąć, jednakże nie wiedzieli, że zmianie ulegnie kapitał. Powodowie nie zdawali sobie sprawy na czym polega rola franka w umowie. Ryzyko kursowe postrzegali jako okresowe wahania wartości waluty obcej. Bank nie proponował powodom spłaty kredytu w CHF i powodowie także nie rozważali spłaty rat we franku szwajcarskim.

Omawiając z powodami warunki kredytowania, pracownik banku nie wyjaśniał w jaki sposób ustalany jest kurs franka szwajcarskiego. Pracownik banku nie zaproponował powodom negocjacji poszczególnych zapisów umowy.

W dniu 01 września 2006r. powodowie złożyli wniosek o udzielenie im kredytu hipotecznego w kwocie 110.000 złotych. Wskazali oni, iż walutą kredytu ma być CHF, okres kredytowania ma wynosić 360 miesięcy, a spłaty dokonywane mają być piątego dnia miesiąca w równych ratach kapitałowo - odsetkowych. Środki uzyskane z kredytu miały zostać przeznaczone na zakup własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego – w kwocie 155.000,00 zł.

Częścią integralną wniosku o udzielenie kredytu był załącznik numer 2, stanowiący oświadczenie klienta o akceptacji ryzyka kursowego oraz oświadczenie o akceptacji ryzyka zmiennej stopy procentowej.

Doradca prowadził rozmowy z klientami, w tym zbierał dokumenty, które następnie wysyłał do centrali banku. Po dokonaniu oceny kompletu dokumentów w centrali banku i podjęciu decyzji, oddział banku zawierał umowę kredytu z klientami. Doradca klienta informował o ryzyku kursowym. Strony nie negocjowały warunków umowy kredytu.

W związku z zawarciem umowy kredytu powodom zostały przekazane przez pracownika banku informacje o możliwych wahaniach wysokości kursu waluty CHF i związaną z tym możliwość wzrostu raty kredytu. Powodom nie zostały jednak przedstawione symulacje możliwych wahań kursu waluty CHF w przyszłych latach. Nie zaprezentowano im także, jak na przestrzeni ostatnich lat – przed datą zawarcia umowy kredytu – kształtował się kurs tej waluty.

W dniu 02.10.2006r. w oddziale w (...) Bank (...) S.A powodowie zawarli umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) (kredyt hipoteczny przeznaczony na zakup lub zamianę nieruchomości na rynku wtórnym), na podstawie której poprzednik prawny pozwanego (...) Bank (...) S.A. – udzielił powodom kredytu hipotecznego na zasadach określonych w Części Szczególnej Umowy (zwanej w treści umowy CSU) oraz w Części Ogólnej Umowy (zwanej w treści umowy COU), a także w „Ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...)”, stanowiących integralną część umowy.

W oddziale banku powodom przedłożony został cały komplet dokumentów składających się na umowę kredytu. Dokumenty te przygotowywane były na podstawie standardowego, obowiązującego w banku wzoru opracowywanego przez centralę banku. Taki wzór kolejno, po jego zakodowaniu, przesyłany był do oddziału pozwanego banku celem przedłożenia do podpisu klientowi.

Na podstawie umowy powodom udzielony został kredyt w złotych polskich, denominowany, w kwocie stanowiącej równowartość 45.937,40 CHF, z przeznaczeniem na sfinansowanie części kosztów nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w P. przy ul. (...). Okres kredytowania ustalony został od 02.10.2006r. do 05.10.2036r. r.

W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 4,11083%, a marża banku 2,20%, rzeczywista roczna stopa procentowa 3,53% oraz roczna stopa procentowa dla zadłużenia przeterminowanego na dzień podpisania umowy 22%. W § 2 ust. 1 pkt 2 umowy ustalono, że prowizja za udzielenie kredytu denominowanego pobrana będzie w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 445,99 CHF.

Jako zabezpieczenie spłaty kredytu ustanowiona została hipoteka kaucyjna do kwoty 165.000,00 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...), położonym w P. przy ul. (...), cesja na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, potwierdzona przez ubezpieczyciela oraz weksel własny in blanco z klauzulą bez protestu wraz z deklaracją wekslową (§ 3 pkt 1-4). Nadto, przewidziano zabezpieczenie w postaci ubezpieczenia kredytu na okres przejściowy w TU(...)S.A. oraz zabezpieczenie dodatkowe: ubezpieczenie na życie Ł. G.. Zabezpieczenie przejściowe ustanowione zostało na okres do dnia 22.09.2007r. (§ 3 ust. 7-9 CSU)

W umowie podany został rachunek złotówkowy do obsługi kredytu. Kredyt miał być wypłacony jednorazowo, nie później niż w ciągu 90 dni od daty zawarcia niniejszej umowy (§ 4 pkt 1-4).

Spłata kredytu następować miała w równych ratach kapitałowo-odsetkowych, zgodnie z harmonogramem spłat doręczanym kredytobiorcy. Środki na spłatę pobierane miały być z rachunku określonego w umowie, przy czym spłata raty następować miała w 5-tym dniu każdego miesiąca. Zasady spłaty kredytu określone były w § 13-16 COU (§ 5 pkt 1, 4, 6, 7 i 10 CSU).

W dokumencie umowy powodowie oświadczyli, że przed jej zawarciem zapoznali się z treścią otrzymanych „Ogólnych warunków udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...) oraz Wyciągu z Tabeli opłat i prowizji (...) Bank (...) S.A. dla klientów indywidualnych.

W COU w § 1 ust. 1 wskazano, że kredyt mieszkaniowy (...) jest udzielany w złotych. Wskazano, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacana w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany na złote, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów z dnia uruchomienia środków (§ 1 pkt 2 COU). Zastrzeżono też, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem § 11 ust. 2-4 oraz § 18 ust. 6 (§ 1 pkt 3 COU). Zgodnie z § 2 ust. 1 COU, oprocentowanie kredytu, określone w § 1 ust. 8 CSU, ustalane jest według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej, powiększanej o marżę banku. Zgodnie z umową, stopa bazowa odpowiadała obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków, stawce LIBOR 6M (§ 2 ust. 2 pkt 3 COU).

W § 5 ust. 2 pkt 7 COU zastrzeżono, że całkowity koszt kredytu może ulec zmianie m.in. w przypadku zmiany kursów walut.

W § 7 ust. 1 COU wskazano, że wysokość pobieranych od kredytobiorcy prowizji i opłat ustalana jest na podstawie tabeli opłat i prowizji. W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, prowizje miały być pobierane w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote, miał być stosowany kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów, obowiązującej w dniu zapłaty prowizji (§7 ust. 6-7 COU).

W § 11 pkt 4 ust. 1 i 2 COU wskazano, że w przypadku kredytów denominowanych wypłacanych jednorazowo, gdy przyznana kwota kredytu, na skutek różnic kursowych, okaże się na dzień uruchomienia kredytu kwotą : przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu określonego w § 1 ust. 2 CSU, bank miał uruchomić środki w wysokości stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokona pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej ; niewystarczająca do realizacji celu, określonego w § 1 ust. 2 CSU kredytobiorca miał być zobowiązany do zbilansowania inwestycji poprzez uzupełnienie środków własnych przed wypłaceniem środków przez bank.

Zgodnie z § 13 ust. 1 COU spłata kredytu powinna nastąpić w terminach i kwotach, określonych w harmonogramie spłat doręczanym po wypłacie całej kwoty kredytu. Harmonogram ten miał ulegać aktualizacji każdorazowo w przypadku zmiany oprocentowania kredytu. W § 13 ust. 7 COU ustalono, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie, w której kredyt jest denominowany (pkt 1), a spłata następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, natomiast do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów z dnia spłaty (pkt 2-3).

W § 17 ust. 1 pkt 1 COU przewidziano możliwość ubiegania się przez kredytobiorcę w ciągu całego okresu kredytowania o zmianę waluty kredytu oraz o podwyższenie kwoty kredytu. W postanowieniu tym nie sprecyzowano zasad zmiany waluty kredytu.

W § 18 ust. 6 pkt 1-3 COU przewidziano, w przypadku kredytów denominowanych, że w przypadku wzrostu kursu waluty, w jakiej denominowany jest kredyt, kredytobiorca dokona następujących czynności zabezpieczających interesy banku: dołączy do kredytu (na żądanie banku) dodatkowego kredytobiorcę, którego dochody przywrócą zdolność kredytową - w przypadku utraty zdolności kredytowej; ustanowi (na żądanie banku) dodatkowe prawne zabezpieczenie lub zwiększy dotychczasowe zabezpieczenie - w przypadku zmniejszenia wartości przyjętego prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu; dokona (na żądanie banku) ubezpieczenia finansowego od ryzyk związanych z niskim wkładem własnym w sytuacji, gdy obciążenie kredytem nieruchomości, stanowiącej prawne zabezpieczenie spłaty kredytu, przekroczy 80% wartości tej nieruchomości.

Na dzień zawarcia umowy kurs CHF - według tabeli pozwanego - wynosił przy kupnie 2.4515, przy sprzedaży 2.5465.

W tym okresie w banku obowiązywała Instrukcja dotycząca udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...), stanowiąca załącznik do Zarządzenia Nr (...) Prezesa Zarządu (...) Bank (...) S.A. z 31 sierpnia 2006 r. W Rozdziale III tego dokumentu opisano proces udzielania kredytów. Zgodnie z tym dokumentem, w przypadku klienta zainteresowanego kredytem denominowanym w walucie obcej, doradca kredytowy lub inna osoba działająca w banku: w pierwszej kolejności oferuje kredyt udzielany w złotych, informując jednocześnie o ryzyku związanym z zaciąganiem kredytu denominowanego. Ponadto, prezentuje symulację wzrostu kosztów obsługi kredytu (wysokości rat kapitałowo - odsetkowych), w zależności od wzrostu kursu waluty w jakiej kredyt jest denominowany, tj. przy aktualnym poziomie kursu, bez zmian stopy procentowej i przy założeniu, że stopy procentowe dla kredytu denominowanego są nie mniejsze niż dla kredytu złotowego, a kapitał kredytu denominowanego jest większy o 20%, przy wzroście kursu waluty w stopniu, odpowiadającym różnicy pomiędzy maksymalnym i minimalnym kursem waluty w ciągu ostatnich 12 miesięcy, bez zmiany poziomu stóp procentowych.

Zgodnie z powyższa Instrukcja, doradca powinien upewnić się, czy klient jest świadomy ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty i w razie potrzeby wyjaśnić klientowi te kwestie.

W dokumencie tym wskazano także, że doradca kredytowy lub inna osoba działająca w imieniu banku prezentuje ofertę kredytu denominowanego oraz przedkłada klientowi do wypełnienia oświadczenie o akceptacji ryzyka kursowego, którego wzór stanowi załącznik nr 2 do wniosku o kredyt. Oświadczenie to stanowić miało pisemne odrzucenie przed klienta oferty kredytu złotowego oraz jego pisemne potwierdzenie, iż został poinformowany przez bank o ponoszeniu ryzyka, związanego ze zmianą kursu waluty, jest świadomy tego ryzyka i to ryzyko akceptuje.

W dniu zawarcia umowy kredytu obowiązywały także Ogólne Warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...) stanowiące załącznik nr 3 „Regulaminu udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...)”. W dokumencie tym „Tabela kursów” zdefiniowana była jako aktualna „Tabela kursów walutowych (...) Bank (...) S.A.” obowiązująca w banku w momencie dokonywania przeliczeń kursowych.

W dniu 06.10.2006r. rachunek obsługi kredytu prowadzony w (...) został zasilony przez (...) Bank (...) S.A. kwotą 45.937,40 CHF. Część tej kwoty w wysokości 45.237,71 CHF została przelana na rachunek obsługi kredytu prowadzony w PLN nr (...) i po jej przeliczeniu na PLN zaewidencjonowana na tym rachunku jako kwota 110.000,02 PLN (równowartość kwoty 45.237,71 CHF po przeliczeniu po kursie 2,4316). Pozostała część z kwoty 45.937,40 CHF w kwocie 699,69 CHF została zarachowana na wcześniejszą spłatę kredytu.

Do dnia 5 marca 2021r. powodowie wpłacili na rzecz pozwanego kwotę 107.901,25 zł tytułem spłaty rat kapitałowo - odsetkowych i odsetek karnych oraz wcześniejszych częściowych spłat kapitału oraz kwotę 1.135,71 zł tytułem prowizji i 240,00 zł tytułem innych opłat. Powodowie łącznie wpłacili do 05 marca 2021r. kwotę 109.276,96 zł.

Według stanu na 12.03.2021 r. stan zadłużenia powodów z tytułu spłaty kredytu wynosił : kapitał 22.385,85 CHF, odsetki 14,40 CHF, łącznie 22.400,25 CHF.

Według stanu na 05.03.2021 r. powodowie dokonali spłaty kapitału kredytu w łącznej wysokości 64.853,24 zł, odsetki w wysokości 25.041,74 zł oraz odsetki karne w wysokości 4,48 zł.

Uchwałą Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (...) S.A. z 26 czerwca 2014 r. oraz uchwałą Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (...) S.A. z 24 czerwca 2014 r. nastąpiło połączenie (...) S.A. jako spółką przejmującą z (...) S.A., jako spółką przejmowaną, poprzez przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej na rzecz spółki przejmującej.

Pismem z dnia 19 marca 2021r. powodowie wezwali pozwanego do zapłaty w terminie 3 dni kwoty 25.488,76 zł tytułem nadpłaconych rat kredytu hipotecznego udzielonego na podstawie przedmiotowej umowy kredytu. Ewentualnie, do zwrotu części nienależnie pobranego świadczenia od powodów na podstawie nieważnej umowy kredytu mieszkaniowego do zapłaty kwoty 10.867,94 zł. Nadto powodowie wezwali pozwanego do zwrotu nienależnie pobieranego ubezpieczenia pomostowego obejmującego okres po wpisie prawnego zabezpieczenia kredytu.

W odpowiedzi na powyższe pismo, pozwany w piśmie z dnia 7 kwietnia 2021 r. poinformował powodów, że przedmiotowa umowa kredytu realizowana jest w sposób prawidłowy, a pozwany nie widzi podstaw do uznania roszczeń.

W części uzasadnienia dotyczącej oceny materiału dowodowego Sąd I instancji wskazał, że nie stanowiły podstawy dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych przedstawiane przez powoda stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 16 grudnia 2019r. oraz stanowisko RPO w sprawie kredytu frankowego Państwa D. (k.84-86), a także przedstawione przez pozwanego pismo Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 21 lutego 2008 r., albowiem dokumenty te stanowiły jedynie część stanowiska procesowego stron.

Za wiarygodne, aczkolwiek przydatne jedynie w ograniczonym zakresie Sąd Rejonowy uznał zeznania świadka W. K., bowiem nie miał on wiedzy co do najważniejszych okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a dotyczących zawarcia przez powodów z pozwanym bankiem umowy kredytu. Za wiarygodne w pełni Sąd I instancji uznał zeznania świadka L. L.. Zeznania świadka oceniono jako przydatne dla oceny mechanizmów funkcjonujących w pozwanym banku, a związanych ze sposobem udzielania kredytów w CHF oraz procedur poprzedzających udzielenie kredytu, w tym w zakresie informowania potencjalnych kredytobiorców o ryzyku kursowym.

Przymiotem wiarygodności Sąd I instancji obdarzył zeznania powodów wskazując, że w sposób jednoznaczny odpowiadali oni na kierowane do nich pytania, w sposób konkretny nawiązując do określonych okoliczności faktycznych sprawy. Ponadto Sąd Rejonowy stwierdził, ze zeznania powodów korespondowały ze sobą. Powodowie zrelacjonowali przebieg czynności związanych z zawarciem przedmiotowej umowy kredytu w sposób rzeczowy. Z zeznań powodów wynika jednoznacznie, iż nie negocjowali oni postanowień umowy i pozostawali w przekonaniu, że bank oferuje im bezpieczny produkt finansowy, a ryzyko zmiany kursu CHF jest niewielkie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości. Sąd I instancji wskazał, że że powodowie zawarli z (...) Bank S.A. - umowę kredytu hipotecznego denominowanego kursem CHF z oprocentowaniem zmiennym, spłacanego w równych ratach kapitałowo - odsetkowych. Zgodnie z jej postanowieniami bank pozostawił do dyspozycji powodom, jako kredytobiorcom, kredyt przeznaczony na sfinansowanie części kosztów nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w P. przy ul. (...). Kredytobiorca zobowiązał się zaś do spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz opłatami i prowizjami wynikającymi z umowy w oznaczonych terminach spłaty. Sporna umowa miała charakter kredytu denominowanego do CHF, co wynika z jej konstrukcji. W kredycie denominowanym kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej, a zostaje wypłacona w walucie krajowej, według klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obcej obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. W przypadku z kolei kredytu indeksowanego, kwota kredytu jest podana w walucie krajowej, ale zostaje przeliczona na walutę obcą według klauzuli umownej opartej również na kursie kupna tej waluty obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. Kredyt walutowy jest udzielony, wypłacany i spłacany w walucie obcej, a w konstrukcji umowy nie ma powiązań z walutą polską. Umowa łącząca strony nie jest ani kredytem złotowym, ani walutowym, ale kredytem denominowanym walutą wymienialną.

W ocenie Sądu Rejonowego instancji sporna umowa kredytu zawarta przez strony w dniu 2 października 2006 r.:



posiadała wszystkie essentialia negoti umowy kredytu. Określała bowiem zobowiązanie banku ( (...) Bank SA) oddania do dyspozycji kredytobiorcy (I. G. i Ł. G.) na czas oznaczony w umowie (od 02.10.2006r. do 05.10.2036r.) kwoty środków pieniężnych (45.937,40 CHF) z przeznaczeniem na ustalony cel (sfinansowanie części kosztów nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w P. przy ul. (...) oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie (§ 1 pkt 2 CSU), zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu (§ 5 CSU) wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty i zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (§ 2 CSU);



spełniała wszystkie warunki przewidziane w art. 69 ust. 2 prawa bankowego, w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia umowy. Określała bowiem strony umowy (powodowie i poprzednik prawny pozwanego), kwotę i walutę kredytu (45.937,40 CHF), cel, na który kredyt został udzielony (sfinansowanie części kosztów nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w P. przy ul. (...), stanowiącego własność B. R.), zasady i termin spłaty kredytu (§ 5 CSU), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (§ 2 CSU), sposób zabezpieczenia spłaty kredytu (§ 3 CSU), zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu (§ 19 COU), terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych (§ 4 CSU), wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje (§ 2 CSU) oraz warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (§ 22, § 23 i § 24 ust. 1 COU).

Za bezzasadny Sąd I instancji uznał zarzut nieważności umowy kredytu ze względu na brak ścisłego określenia świadczenia głównego stron - kwoty spłaty. Istotnie, dowolność w ustaleniu kwoty wypłaconego i spłacanego kredytu może być zakwalifikowana jak sprzeczność z naturą umowy zobowiązującej jako takiej, a umowy kredytowej w szczególności. W takim przypadku, podstawą do oceny prawnej umowy jest art. 58 k.c., a nie przepisy art. 385 ^{( 1)} – 3853 k.c. i dyrektywy nr 93/13/EWG. Z tym, że nie dotyczy to w ocenie Sądu kredytów denominowanych. Przy tej bowiem konstrukcji umownej kwota udzielanego i spłacanego kredytu jest ściśle określona – wyznacza ją wysokość zobowiązania w CHF. W przypadku omawianej umowy była to kwota określona w § ust. 1 CSU na 45.937,40 CHF. Ta kwota stanowiła zobowiązanie banku do wypłaty kredytu (po przeliczeniu na złote polskie wg klauzul przeliczeniowych zawartych w umowie) i ta kwota stanowiła podstawę do obliczania części kapitałowej raty kredytobiorcy. Zdaniem Sądu Rejonowego Uzgodnienie przez strony, że kredyt zostanie wypłacony w innej walucie niż waluta kredytu nie pozostaje w sprzeczności z naturą zobowiązania, którego źródłem jest umowa kredytu, nie narusza również prawa, ani zasad współżycia społecznego.

W ramach zarzutu nieważności umowy kredytu, Sąd Rejonowym podzielił stanowisko powodów o obciążeniu zasadniczo ich – jako strony umowy – względem banku jako drugiej strony umowy ryzykiem kursowym i braku rzetelnej informacji w tym zakresie. Sąd I instancji doszedł do wniosku, że obciążenie konsumentów ryzykiem kursowym przy jednoczesnym deficycie informacyjnym ze strony banku jako instytucji zaufania publicznego stanowiło naruszenie zasad współżycia społecznego w postaci równowagi kontraktowej stron i nienadużywania przewagi silniejszej strony stosunku obligacyjnego prowadząc do nieważności umowy na podstawie art. 58 § 2 k.c.

Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że sporna umowa nie przewidywała żadnych ograniczeń w określaniu przez bank kursów, zatem stosowanie jakichkolwiek praktyk w określaniu kursu waluty było swobodną decyzja pozwanego jako kredytodawcy i w każdej chwili mogło być dowolnie zmienione. treść klauzul przedmiotowej umowy nie wskazuje według jakiego, obiektywnego kursu, ma nastąpić przeliczanie rat i kapitału kredytu. Nie zawiera ona również warunków ustalania przez bank kursów wymiany walut odnoszących się do uruchomienia kredytu, jak i jego spłaty. Dlatego powodowie na podstawie tych postanowień nie byli w stanie zweryfikować, jak pozwany kształtował kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kierował. Nie byli również w stanie określić ostatecznego kosztu kredytu oraz konsekwencji finansowych związanych ze stosowaniem klauzul waloryzacyjnych. Powodowie nie zostali poinformowani w jaki sposób tworzone są obowiązujące kursy banku, jak przedstawiało się historyczne kształtowanie waluty CHF względem złotego, euro czy dolara amerykańskiego, a także tego, że raty kredytowe czy też saldo kredytu mogą drastycznie wzrosnąć. Nie przedstawiono im symulacji porównawczej pokazującej kształtowanie się zarówno wysokości salda zadłużenia, jak i wysokości miesięcznej raty kredytu, w przypadku odpowiednio kredytu w PLN i CHF, w sytuacji znaczącej zmiany kursu i aprecjacji franka szwajcarskiego.

Na skutek szczegółowych rozważania w zakresie występowania w treści spornej umowy kredytu niedozwolonych klauzul umownych Sąd I instancji stwierdził, że powodowie jako strona umowy kredytu z 2 października 2006 r. mieli status konsumenta (art. 22 ¹ k.c.), a nadto poza wnioskowaną kwotą kredytu w PLN powodowie jako kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu na treść postanowień spornej umowy kredytu, zaś poprzednik prawny pozwanego posługiwał się wzorcem umownym.

Sąd I instancji podzielił przeważający obecnie pogląd w orzecznictwie sądów powszechnych, że mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że do kwestionowanych przez powodów zapisów umownych zastosowanie znajduje art. 385 ¹ § 1 k.c., który wprowadza sankcję niezwiązania konsumenta niedozwolonymi postanowieniami umownymi.

Oceniając skutki uznania zakwestionowanych postanowień umownych za niedozwolone wskazał, że o ile wyeliminowanie § 1 ust. 2 i § 7 ust. 6 i 7 oraz § 11 COU z umowy kredytu nie ma zasadniczego znaczenia dla jej dalszego funkcjonowania (umowa w tym zakresie została już wykonana), o tyle dla wykonywania łączącego wciąż strony stosunku prawnego, decydujące znaczenie ma usunięcie § 13,18 zapis umowny określa bowiem obowiązek kredytobiorcy tj. w jaki sposób ma następować spłata kredytu w PLN przy poszczególnych ratach.

Sąd Rejonowy podzielił pogląd, że eliminacja klauzuli umownej uznanej za bezskuteczną nie może prowadzić do zmiany charakteru stosunku prawnego łączącego strony (art. 3531 k.c.). Do takiej zmiany prowadzi utrzymanie oprocentowania według stawek LIBOR, mimo wyeliminowania wszelkich powiązań wysokości świadczeń z walutą obcą.

W ocenie Sądu I instancji, stwierdzić należy, że brak podstaw do zastąpienia powstałej w umowie luki innymi regulacjami. W polskim systemie prawnym nie ma przepisu o charakterze dyspozytywnym, który mógłby zastąpić zakwestionowane postanowienia umowy stron. W niniejszej sprawie niemożliwe było, w szczególności, zastosowanie art. 358 k.c. który w § 1 stanowi, że jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej. Natomiast w myśl § 2 tego przepisu wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej. Sytuacja przewidziana w przytoczonych przepisach w sprawie nie zachodzi. Przepis ten w omawianym brzmieniu wszedł w życie 24 stycznia 2009 r., a zatem nie znajdzie on zastosowania do umowy zawartej przed tym dniem.

Wobec powyższego Sąd I instancji ustalił podstawy do stwierdzenia nieważności umowy kredytu zawartego przez powodów z (...) Bank SA w dniu 2 października 2006 r. z uwagi na zawarte w niej niedozwolone klauzule umowne, po których wyeliminowaniu umowa nie może zostać utrzymana w mocy. Umowa nie może nadal obowiązywać bez zakwestionowanych postanowień abuzywnych albowiem brak w niej określenia głównego świadczenia kredytobiorcy tj. zasad spłaty kredytu (sposobu ustalania wysokości rat płatnych w PLN). Umowa jest tym samym sprzeczna z ustawą (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 69 ust. 3 pkt 4 prawa bankowego).

Orzeczenie o świadczeniu pieniężnym od pozwanego na rzecz powoda Sąd oparł na art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c., uznając, że uiszczone na rzecz pozwanego przez powodów należności z tytułu spłaty zobowiązań wynikających z umowy kredytu, która ostatecznie okazała się nieważna, stanowią podlegające zwrotowi w reżimie bezpodstawnego wzbogacenia świadczenie nienależne. Sąd I instancji wskazał, że w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie sposób stwierdzić, że pozwany nie był wzbogacony kosztem powodów lub by zaistniały przesłanki z art. 409 k.c. powodujące odpadnięcie wzbogacenia. Bezzasadnym było również powoływanie się przez pozwanego na art. 411 pkt 2 k.c. Sąd Rejonowy nie dostrzegł okoliczności, które pozwalałyby uznać za sprzeczne z art. 5 k.c. roszczenie konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy o zwrot świadczeń, które spełnili on na podstawie bezskutecznych postanowień umownych. W ocenie Sądu I instancji termin przedawnienia roszczenia powodów z pewnością nie upłynął.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego Poznań- Stare Miasto w Poznaniu z dnia 6 maja 2022 r. (sygn. akt VII C 463/21) wniósł pozwany, zaskarżając przedmiotowe orzeczenie w całości. Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania tj.:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

i.  naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i nieuzasadnione przyjęcie, że w realiach niniejszej sprawy Bank nie sprostał obowiązkowi informacyjnemu w zakresie wymaganym przez art. 385 ¹ § ł k.p.c., podczas gdy z dowodów z dokumentów oraz zeznań świadka L. L. jednoznacznie wynika, że na doradcy kredytowym spoczywał obowiązek udzielenia kredytobiorcy szczegółowych informacji co do ryzyka kursowego, w tym jego możliwych rozmiarów, a nadto Powodowie jednoznacznie oświadczyli, że byli poinformowani o zasadach mechanizmu denominacji i ryzyku związanym z odwołaniem do kursów walut, co poświadczyli swoim podpisem;

ii.  naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów poprzez uznanie, że na podstawie doświadczenia życiowego należy przyjąć, że pomimo obowiązującej u pozwanej procedury oferowania i udzielania kredytów denominowanych, pracownicy pozwanej nie poinformowali Powodów o ryzyku walutowym i ryzyku zmiany oprocentowania, podczas gdy z zeznań świadka L. L. oraz dokumentów zgromadzonych w sprawie, w tym oświadczenia własnoręcznie podpisanego przez Powodów, a zawartego w treści Umowy, jednoznacznie wynika, że pracownicy pozwanej dochowali obowiązującej w banku procedury i przedstawili Powodom informacje o ww. ryzyku;

(...).  naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów poprzez przyjęcie, że Powodowie nie mieli możliwości negocjowania postanowień Umowy, podczas gdy świadek L. L. wskazała na możliwość negocjowania umowy kredytu; a Sąd I instancji ocenił zeznania świadka jako wiarygodne i spójne;

iv.  naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów oraz nieuzasadnione przyjęcie, że Pozwanej przysługiwała możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania Powodów, podczas gdy w treści umowy literalnie określono wysokość ich zobowiązania, a zgromadzony materiał dowodowy w sprawie nie wykazał możliwości dowolnego kształtowania czynników wywierających wpływ na wysokość zobowiązania Powodów;

v.  nieuzasadnione przyznanie wiarygodności dowodowi z przesłuchania Powodów jako korespondującego z materiałem dowodowym w postaci dokumentów, w sytuacji gdy zeznania Powodów w sposób jednoznaczny sprzeczne były z treścią podpisanych przez nich oświadczeń o akceptacji ryzyka kursowego oraz akceptacji ryzyka zmiennej stopy procentowej, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych polegający na ustaleniu, że (i) Bank zapewnił Powodów o stabilności waluty CHF oraz nie poinformował ich o mechanizmie funkcjonowania kredytu denominowanego i o ryzykach z niego wynikających, (ii) Bank nie przedstawił wykresów historycznych kursu CHF; (iii) Bank przedstawił ofertę kredytu w CHF jako najkorzystniejszą; (iv) Powodowie nie byli świadomi ryzyka gwałtownego wzrostu kursu waluty CHF;

b.  art. 247 k.p.c. poprzez przeprowadzenie dowodu z zeznań stron ponad osnowę dokumentów (umowa i wniosek kredytowy), pomimo braku konieczności przeprowadzenia tego dowodu i niewyjaśnienia przez Sąd przemawiających za tym szczególnych okoliczności;

- które to naruszenia miały wpływ na wynik postępowania doprowadzając do ustalenia stanu faktycznego sprzecznego z rzeczywistym i przyjęcia a priori twierdzeń Powodów za wykazane, podczas gdy prawidłowe przeprowadzenie postępowania dowodowego winno doprowadzić Sąd I instancji do przekonania, że kwestionowane postanowienia umowne nie spełniają przesłanek abuzywności;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego:

a.  art. 6 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że: (a) Powodowie wykazali możliwość dowolnego kształtowania wysokości ich zobowiązania kredytowego przez Pozwaną, podczas gdy Powodowie faktu takiego nie wykazali, (b) Powodowie wykazali, że sporna umowa poprzez kwestionowane przez Powodów postanowienia była dla nich rażąco niekorzystna (art. 385 ¹ k.c.) w stosunku do kredytu złotowego - wbrew ciążącemu na nich obowiązkowi jako stronie wywodzącej z rzeczonego faktu skutki prawne;

b.  art. 58 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w realiach niniejszej sprawy i przyjęcie, że Umowa Kredytu sprzeczna jest z zasadami współżycia społecznego, a to w wyniku rzekomej nierównowagi informacyjnej skutkującej rzekomym brakiem możliwości dokonania przez Powodów istotnych konsekwencji ekonomicznych warunków umownych dla zobowiązań finansowych powodów, a tym samym podjęcia świadomej i rozważnej decyzji, i w wyniku tego przyjęcie, że ww. umowa jest nieważna;

c.  art. 353 ¹ k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że postanowienia łączącej strony umowy kredytu regulujące waloryzację zobowiązania kredytowego Powodów przyznawały Pozwanej dowolność w kształtowaniu wysokości tego zobowiązania, podczas gdy w stosunkach zobowiązaniowych z udziałem instytucji bankowych, a odwołujących się do zobowiązań wyrażonych w walutach innych niż polska, powszechnym, zgodnym z Prawem bankowym i naturalnym zjawiskiem jest odwołanie do tabel kursowych publikowanych przez Bank, celem określenia wartości świadczeń, przy czym charakter tabeli kursowych jest uregulowany ustawowo i nie sposób przypisać mu cech dowolności w zakresie kształtowania wartości wyrażonych w tych tabelach;

d.  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na uznaniu, że postanowienia Umowy Kredytu, na podstawie których do wypłaty i spłaty kredytu zastosowanie znajduje tabela kursów Banku, stanowią niedozwolone klauzule umowne, w szczególności wskutek błędnego uznania, że postanowienia te: (i) nie zostały indywidualnie ustalone, (ii) są sprzeczne z dobrymi obyczajami, mimo że prawidłowa wykładania normy zawartej w tym przepisie prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do ww. postanowień nie zaistniały ustawowe przesłanki stwierdzenia ich abuzywności;

e.  art. 385 1 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zawarcie w umowie klauzul dotyczących sposobu przeliczania walut, do której denominowana jest kwota kredytu, w oparciu o tabele kursowe Banku, powoduje, że umowa rażąco narusza interes konsumenta bez konieczności badania różnicy w koszcie kredytu denominowanego, a kredytu złotowego (przy czym obowiązek wykazania tej okoliczności spoczywa na zasadzie art. 6 k.c. na stronie powodowej);

f.  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. L ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. przepisy wprowadzające kodeks cywilny, poprzez przyjęcie, że wobec uznania zakwestionowanych postanowień umownych za abuzywne brak jest możliwości ich zastąpienia innymi postanowieniami wynikającymi z przepisów dyspozytywnych, podczas gdy z treści przytoczonych przepisów wynika, iż postanowienia abuzywne nie wiążą konsumenta, zaś strony są związane umową w pozostałym zakresie, co winno skutkować wypełnieniem powstałej luki poprzez zastosowanie przepisów dyspozytywnych, z których wynika możliwość zastosowania w takiej sytuacji kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, przy zachowaniu walutowego charakteru zobowiązania kredytowego;

g.  art. 385 ¹ § 3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że posłużenie się przez przedsiębiorcę w relacjach z konsumentem wzorcem umowy jest tożsame z brakiem indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych, podczas gdy przepis ten w zdaniu drugim wyraźnie, poprzez sformułowanie „w szczególności odnosi się to [etc.]" wskazuje, że wyliczenie ma charakter przykładowy, nie implikując przy tym, że samo zastosowanie wzorca umowy oznacza brak wpływu konsumenta na treść umowy (zwłaszcza w sytuacji, gdy wzór zawiera pola wyboru, których dokonać powinien konsument);

h.  art. 385 ¹ § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że kategoria dobrych obyczajów ma walor ogólny i stwierdzając niezgodność klauzuli umownej z dobrymi obyczajami nie potrzeba stwierdzać jakie dokładnie dobre obyczaje zostały spostponowane;

i.  art. 385 ¹ § ł k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że kategoria rażącego naruszenia interesów jest subiektywnym odczuciem konsumenta, nie zaś kwantyfikowalną wartością wynikającą z rachunku ekonomicznego;

j.  art. 385 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i ocenę przez Sąd I instancji spornej umowy przez pryzmat zdarzeń, które nastąpiły po jej zawarciu;

k.  art. 65 k.c. poprzez jego niezastosowanie i dokonanie takiej wykładni umowy, która pozostaje oderwana od okoliczności jej zawarcia, jak również nie bierze pod uwagę zgodnego zamiaru stron i celu umowy, a także sposobu jej wykonania, bazując wyłącznie na dosłownym jej brzmieniu;

l.  art. 5 ust. 2 pkt 7 w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo bankowe, poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy z treści przedmiotowych przepisów wynika upoważnienie Banku do stosowania i ogłaszania kursów walut stosowanych w rozliczeniach z klientami, wobec czego stosowanie Tabeli kursów Banku w rozliczeniach wynikających z Umowy kredytu nie może być kwalifikowane jako

m.  przyznanie sobie przez Bank prawa jednostronnego regulowania wysokości zobowiązań stron umowy kredytu;

a w przypadku podzielenia przez Sąd II instancji poglądu o nieważności spornej umowy:

n.  art. 405 k.c. i 410 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu, wzajemne rozliczenia stron tego stosunku prawnego powinny polegać na zwrocie zapłaconych wzajemnie kwot w ich wysokości nominalnej i pominięciu, że strona, która dała w całości swoje świadczenie wzajemne nie jest bezpodstawnie wzbogacona o

o.  świadczenia drugiej strony zmierzające do zwrotu tego świadczenia, a w warunkach niniejszej sprawy, że kredytodawca z unieważnionej umowy kredytu pozostaje bezpodstawnie wzbogacony o świadczenia kredytobiorców z tytułu zwrotu rat kredytowo-odsetkowych do wysokości kwoty udostępnionego kapitału.

Mając na uwadze powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie w przypadku utrzymania rozstrzygnięcia dot. nieważności umowy i podzielania przez Sąd II instancji jedynie zarzutu naruszenia art. 405 i 410 k.c. — zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 1. i oddalenie pozwu do kwoty odpowiadającej wartości wypłaconego powodom kredytu. Ponadto pozwany wniósł o zasądzenie od powodów zwrotu kosztów procesu za I i II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W treści wniesionego środka zaskarżenia pozwany wskazał, że niniejsze pismo niniejsze pismo stanowi jednocześnie oświadczenie strony pozwanej o skorzystaniu przez nią z prawa zatrzymania uregulowanego w art. 461 k.c., tj. wstrzymaniu się od dokonania zwrotu rzekomo należnych powodom należności, do czasu spełnienia przez powodów ww. zobowiązania
i wniósł ewentualnie o zasądzenie w tym zakresie żądania poprzez dodanie do wyroku punktu stwierdzającego uprawnienie pozwanego do powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia zasądzonego wyrokiem w punkcie 1 - do czasu otrzymania świadczenia wynikającego ze zwrotu całego udostępnionego powodom kapitału tytułem przedmiotowej umowy kredytowej.

W odpowiedzi na apelację strony pozwanej powodowie wnieśli o oddalenie apelacji
w całości, nieuwzględnienie zatrzymania podniesionego w ramach apelacji jako niedopuszczalnego oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wywiedziona w tej sprawie apelacja nie wykazała nieprawidłowości zaskarżonego orzeczenia i nie dostarczyła podstaw umożliwiających postulowaną zmianę dotychczasowego kierunku rozstrzygnięcia.

Wbrew ujętym w treści wniesionego środka zaskarżenia zarzutom Sąd I instancji, oceniając zgromadzony materiał dowodowy, zastosował się do reguł art. 233 § 1 k.p.c. i nie dopuścił się naruszenia tego przepisu.

Analiza wywodów Sądu Rejonowego prowadzi do wniosku, iż ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia nie noszą cech dowolności
i znajdują oparcie w materiale dowodowym, ocenionym z uwzględnieniem zasad logiki
i doświadczenia życiowego. Można zresztą już w tym miejscu zaznaczyć, że w części apelujący neguje ocenę prawną tych ustaleń, co nie mieści się w zarzutach natury procesowej.

W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów, do których odwołuje się powyższa norma, muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (por. uzasadnienie wyroku SN z 19 czerwca 2001 r., II UKN 423/00, OSNP 2003, Nr 5, poz. 137; uzasadnienie wyroku SN z 14 marca 2002 r., IV CKN 859/00, LEX nr 53923; uzasadnienie postanowienia SN z 16 maja 2002 r., IV CKN 1050/00, LEX nr 55499; uzasadnienie wyroku SN z 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906; uzasadnienie wyroku SN z 27 września 2002 r., IV CKN 1316/00, LEX nr 80273). Skuteczne przedstawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Tylko to może być bowiem przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu ( tak: orzeczenia SN: z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, OSNAPiUS 2000, Nr 19, poz. 732; z 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000, Nr 10, poz. 189; z 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, LEX nr 53136; z 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56096).

W ramach powyższego zarzutu prawdziwe jest spostrzeżenie pozwanego, że Sąd I instancji kwestionowane ustalenia odnośnie zakresu udzielonych powodom informacji przy zawieraniu spornej umowy kredytu, przebiegu czynności związanych z zawarciem umowy kredytu poczynił w oparciu o zeznania powodów, jednakże najbardziej miarodajną wiedzę w tym przedmiocie mieli powodowie. Wiarygodności zeznań powodów nie mogły wzruszyć w pierwszej kolejności zeznania świadka L. L., które choć uznane przez Sąd Rejonowy za w całości wiarygodne dotyczyły jedynie ogólnych mechanizmów i standardów funkcjonujących w pozwanym banku, a związanych ze sposobem udzielania kredytów CHF oraz procedur poprzedzających udzielenie kredytów. Zauważyć należy, że zeznania świadka bezpośrednio nie odnosiły się do kluczowych z perspektywy rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okoliczności, a zatem nie dotyczyły okoliczności zawarcia przez między powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego konkretnej umowy kredytu tj. umowy o kredyt mieszkaniowy (...) hipoteczny nr (...), zawartej w dniu 2 października 2006 r. Zeznań powodów nie podważają również ich oświadczenia jakie zostały zawarte w treści rozmowy dotyczące świadomości i poinformowania kredytobiorców o ryzyku kursowym. Wskazać należy, że oświadczenia kredytobiorców miały charakter blankietowy i stanowiły część wzorca przygotowanego przez bank, a na podstawie zaoferowanego przez pozwanego materiału dowodowego brak było podstaw do przyjęcia, że kredytobiorcy uzyskali zrozumiałą, pełną i szczegółową informację w tym zakresie.

W ocenie Sądu Okręgowego najbardziej wiarygodnymi dowodami na okoliczności dotyczące zawarcia umowy o kredyt mieszkaniowy (...) hipoteczny nr (...) okazały się zeznania powodów, dla których była to sytuacja nietypowa, jednocześnie podjęcie decyzji pociągało za sobą wieloletnie zobowiązanie wobec banku. Podkreślić jeszcze należy, że wszelkie dokumenty na jakie powołuje się pozwany, aby kredytobiorcy mogli uzyskać kredyt musiały zostać przez nich podpisane. Prowadzenie dowodu z przesłuchania stron nie było zatem dowodem przeciwko osnowie dokumentu, ale dotyczyło okoliczności w jakich dokumenty te zostały sporządzone, a zatem Sąd I instancji w żadne sposób nie naruszył art. 247 k.p.c. W istocie dowód z zeznań powodów donosił się nie do samej czynności, gdyż zawarcie spornej umowy kredytu nie było sporne, ale do sposobu dokonywania uzgodnień i ich zakresu oraz rodzaju udzielonych informacji, a te nie wynikają bezpośrednio z treści jakichkolwiek dokumentów przedstawionych przez stron, nie zostały w nich sprecyzowane w taki sposób aby można było stanowczo określić ich zakres.

Sąd odwoławczy w pełni podziela także rozważania prawne przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przy czym podkreślić należy, że wiele ze wskazanych w apelacji zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego była już podnoszona przez pozwanego
w toku postępowania pierwszoinstancyjnego i Sąd Rejonowy się do nich w swoim uzasadnieniu ustosunkował. W tym miejscu należy również zaznaczyć, że w toku postępowania powodowie stanowczo twierdzili, że są świadomi skutków nieważności umowy, a dodatkowo reprezentowani byli przez fachowego pełnomocnika, w związku z czym nie zachodzi obawa
o naruszenie podstawowych standardów ich ochrony jako konsumentów, wynikających z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG (por. uchwała SN z 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21).

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu I instancji, który doszedł do wniosku, że umowa kredytu denominowanego mieści się w ramach konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 69 ustawy z 1997 r. prawo bankowe). Uzupełnieniem zasady swobody umów jest przepis art. 358 1 § 2 k.c., zgodnie
z którym strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.

Kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu obejmują jednak nie tylko zasady przeliczenia kursów walut, ale i postanowienia które wprowadzają do umowy ryzyko kursowe, stanowiąc klauzule określające główne świadczenia stron. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, stwierdził, że zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule, a zatem także klauzule zamieszczane we wzorcach umownych kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenia kredytobiorców

Wbrew stanowisku prezentowanemu przez skarżącego trafnie za niedozwolone w świetle art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Sąd Rejonowy uznał klauzule zawarte w § 1 ust. 2, § 7 ust. 6 i 7 § 11 ust. 2, 3, 4 pkt 1-2. § 13 ust. 7 pkt 2 i 3 oraz § 18 ust 5 pkt 1-3 Części Ogólnej Umowy (COU). . Oceny charakteru tych postanowień, jak wskazał Sąd Najwyższy (uchwała z 20 czerwca 2018 roku, III CZP 29/17), stosownie do art. 4 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 wdrożonej do polskiego porządku prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonać w odniesieniu do chwili zawarcia umowy kredytu oraz do wszystkich okoliczności, o których kredytodawca wiedział lub mógł wiedzieć przy zawieraniu umowy. Stwierdzić należało, że przede wszystkim abuzywny charakter miał mechanizm przeliczania kwoty kredytu i ustalania wysokości rat kredytowych rzutujący na zakres świadczeń stron oparty o kurs CHF ustalany przez pozwanego zgodnie z obowiązującą u niego tabelą kursów. Dodatkowo do przeliczenia dokonywanego przy wypłacie kredytu stosowany był kurs kupna CHF, zaś przy przeliczaniu wysokości spłacanych rat kurs sprzedaży tej waluty. Pozwany uzyskał możliwość samodzielnej modyfikacji wysokości kwoty wypłaconej jako kapitał kredytu, a następnie określonej w złotych wysokości spłacanych rat tak w zakresie kapitału, jak i odsetek. Okoliczność, w jakim zakresie korzystał z tej możliwości i czy ewentualnie przyjmowany do przeliczenia kurs CHF był zbieżny ze średnim kursem NBP dla konstrukcji umowy nie ma znaczenia, co oznacza, że dotyczące tej kwestii argumenty nie mogły mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Dla oceny abuzywnego charakteru postanowienia umownego istotne jest bowiem, że zasady w oparciu, o które tabele były ustalane, zależały wyłącznie od woli banku i mogły w każdym momencie ulec zmianie.
W doktrynie i orzecznictwie obecnie przyjmuje się, że odwołanie się do kursów walut zawartych w tabeli i ogłaszanych w siedzibie banku narusza równowagę stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Prawo banku do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian stosowanych kursów walutowych świadczy o braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, co uniemożliwia konsumentowi przewidzenie na podstawie zrozumiałych kryteriów potencjalnych konsekwencji ekonomicznych wynikających z tej umowy. Umowa jest bowiem sprzeczna z naturą zobowiązania jako takiego, jeżeli określone świadczenie zostanie pozostawione woli wyłącznie jednej ze stron. Oba kursy waluty tj. kupna i sprzedaży były określane przez pozwanego, bez zawarcia w umowie sposobu ustalania tego kursu. Takie postanowienia klauzuli przeliczeniowej pozwalały pozwanemu na nieograniczoną umową zmianę wysokości świadczenia. Oczywistym jest przy tym, że pozwany nie miał wpływu na wysokość kursów stosowanych na rynkach walutowych, jednakże sposób określania kursów stosowanych dla poszczególnych transakcji w świetle umowy nie był niczym ograniczony. W ten sposób powodowie nie mieli możliwości zweryfikowania prawidłowości określonej przez pozwanego równowartości kredytu w CHF, który został im wypłacony w złotych, ani prawidłowości wyliczonej w danym miesiącu raty kredytu, którą zobowiązani byli zapłacić. W efekcie określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (por. wyrok SA w Warszawie z 3 kwietnia 2020 roku, sygn. akt VI ACa 27/19, czy wyrok SN z 29 października 2019 roku, sygn. akt IV CSK 309/18), a tym samym pozwala na uznanie, że postanowienia umowne określające główne świadczenia stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie były jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Podkreślić należy, że powyższe stanowisko wynika z oceny treści spornej umowy kredytu, stąd zarzut pozwanego odnoszący się do naruszenia art. 6 k.c. należy uznać za nieuzasadniony.

Przy tej okazji można się odnieść do zarzutu naruszenia przez Sąd I instancji art. 5 ust. 2 pkt 7 w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 ustawy- Prawo bankowe, który także był chybiony. Co do zasady bowiem wypełnienie przez bank uprawnień zawartych w art. 5 ust. 2 pkt 7 ustawy- Prawo Bankowego oraz obowiązków informacyjnych zawartych w art. 111 ust. 4 nie zwalnia go z konieczności zamieszczenia odpowiednich postanowień w regulaminach lub innych wzorcach umownych, którymi się posługuje przy zawieraniu umów z klientami, a zatem skoro postanowienie odwołujące się do tabeli kursów miało być jednoznaczne, winno w szerszym zakresie wskazywać jakie są zasady ustalania kursu według sprawdzalnych, obiektywnych i zrozumiałych dla kredytobiorców czynników.

Nie można również zgodzić się z pozwanym jakoby zawarte w umowie klauzule przeliczeniowe zostały wynegocjowane i indywidualnie uzgodnione z powodami. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Za indywidualnie uzgodnione można uznać bowiem jedynie takie postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Warunki umowy muszą zostać uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Takie indywidualne uzgodnienie nie ma również miejsca, gdy konsument ma jedynie hipotetyczną, możliwość pertraktacji, ponieważ konieczne jest wspólne ustalenie ostatecznego brzmienia klauzul umownych, w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument ma realny wpływ na treść kontraktu, chyba że poszczególne postanowienia zostały przez niego sformułowane i włączone na jego żądanie (por. postanowienie SN z 6 marca 2019 r. I CSK 462/18). Ciężar wykazania okoliczności, że klauzule zostały uzgodnione indywidualnie, spoczywa na pozwanym (art. 385 ¹ § 4 k.c.), której to powinności w niniejszym wypadku nie sprostał. Za indywidulane uzgodnienie warunków nie może być uznany wybór przez konsumenta jednej z kilku oferowanych przez bank wersji kredytu. W tym wypadku brak indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych przez powodów postanowień umownych wynika także ze sposobu zawarcia umowy – opartej o treść stosowanego przez pozwanego wzorca, co praktycznie wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego poza ustaleniem kwoty kredytu, okresu spłaty, ewentualnie wysokości marży banku. Skoro wpływ konsumenta musi mieć charakter realny dla oddziaływania na treść postanowień umownych i zostać mu rzeczywiście zaoferowany, a nie polegać na teoretycznej możliwości wystąpienia z wnioskiem o zmianę określonych postanowień, okoliczność że znał treść danego postanowienia i je rozumiał, nie przesądza czy zostało ono indywidualnie uzgodnione. Za indywidualnym uzgodnieniem treści postanowień nie przemawia także podpisane przez powodów oświadczenia, że zostali poinformowani o ryzyku i skutkach wynikających ze zmiennej stopy procentowej i zmiany kursów waluty or Po raz kolejny trzeba powtórzyć, że podpisanie tego oświadczenia miało charakter wyłącznie formalny, konieczny dla uzyskania kredytu, gdyż dołączenie go do umowy nie oznacza, że pozwany zrealizował ze szczególną starannością, jakiej wymagało wprowadzenie do umowy mechanizmu waloryzacji, obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego. Ryzyko to miało bowiem zasadnicze skutki dla zwiększenia raty kredytu, a przede wszystkim dla wysokości zadłużenia pozostałego do spłaty i w oczywisty sposób wpływało na stan majątkowy kredytobiorców

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. konsekwencją uznania za abuzywne zawartych w umowie z konsumentem i nieuzgodnionych indywidualnie klauzul waloryzacyjnych (indeksacyjnych) jest stan niezwiązania stron umowy zakwestionowanymi postanowieniami, który to przepis stanowi implementację dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE 1993 L 95, s. 29, ze. zm.).

W związku z tym, Sąd Rejonowy trafnie rozważał czy po wyeliminowaniu tych niedozwolonych klauzul, umowa kredytu może nadal obowiązywać w pozostałym zakresie, czy też uznać ją zgodnie z żądaniem powodów za nieważną, w szczególności ze względu na brak któregoś z koniecznych jej elementów. Sąd odwoławczy podzielił stanowisko Sądu I instancji, że w realiach sprawy klauzule te określają główne świadczenia. Ich usunięcie ze skutkiem ex tunc powoduje, że brak jest określenia w umowie jej elementów koniecznych przewidzianych w art. 69 prawa bankowego, ponieważ ich wyeliminowanie nie pozwoliłoby obliczyć sumy, jaką powodowie zobowiązani są zwrócić z tytułu kredytu.

Jak wskazał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 3 października
2019 r. w sprawie C-260/18 „art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę" (por. pkt 58-62 oraz pkt 3 sentencji). Artykuł ten należy zatem interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Skoro w niniejszej sprawie klauzule indeksacyjne określały świadczenie główne stron, ich usunięcie spowodowało zmianę głównego przedmiotu umowy.

Wprawdzie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej - z powołaniem się na stanowisko wyrażone w wyrokach z 30 kwietnia 2014 r. w sprawie Á. K., H. R. przeciwko (...), C-26/13 oraz z 26 marca 2019 r. w sprawie (...) SA przeciwko (...) SA przeciwko A. L. M. i V. C.-70/17 stwierdził, że art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie, jednak może nastąpić to w razie wyrażenia na to zgody przez strony, a poza tym możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego, wbrew woli konsumenta, zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki.

W aktualnym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjmuje się, że w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy ( por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17 Z. D. przeciwko (...) Bank H. Z.., Jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty (por. wyrok TSUE z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18). O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) (tak Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 328/18, LEX nr 2771344).

W ocenie Sądu Okręgowego ostatecznie uznać trzeba, biorąc pod uwagę powyższe, trafne stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, że nie istnieje możliwość utrzymania w mocy umowy stron, z której, ze względu na ich abuzywność wyeliminowano postanowienia określające główne świadczenia stron. Utrzymanie w mocy tego typu umowy byłoby możliwe tylko w sytuacji, gdyby konsumenci wyrazili wyraźnie taką wolę. Możliwość zapobiegnięcia nieważności umowy ma charakter ochronny względem konsumenta, tj. obowiązuje jedynie w przypadku, gdyby nieważność miała narazić konsumenta na niekorzystne względem niego konsekwencje. Wyrazem tego jest stanowisko, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (por. uchwałę 7 sędziów SN - zasadę prawną z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56 i powołane w niej orzecznictwo). Z punktu widzenia treści objętego pozwem roszczenia i wyraźnego stanowiska procesowego należy uznać, że powodowie wyrazili świadomą, wyraźną i swobodną decyzję o zrzeczeniu się ochrony przed negatywnymi następstwami unieważnienia umowy w całości.

Sąd Rejonowy zasadnie również przyjął, że nie może uzupełniać luk powstałych po wyeliminowaniu tych klauzul, ponieważ stanowiłoby to niedopuszczalną konwersję umowy, zwłaszcza, że wprowadzanie w miejsce kursu kupna i sprzedaży CHF jakiegokolwiek innego miernika wartości (w tym kursu średniego NBP) byłoby zbyt daleko idącą modyfikacją umowy, wnosząc do niej zupełnie nowy element. Podstaw do zastąpienia abuzywnej klauzuli waloryzacyjnej inną, a w szczególności taką, która określałaby inny sposób ustalenia kursu waluty waloryzacji nie daje art. 385 ¹ k.c. Podstawy tej nie może stanowić też art. 358 § 2 k.c., ponieważ nie może być stosowany w drodze analogii, a dodatkowo nie obowiązywał w chwili zawierania umowy. Z podobnych względów wskazanej luki nie może wypełnić norma art. 69 ust. 3 prawa bankowego uprawniająca kredytobiorców do spłaty kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej, w tej walucie, ponieważ także ten przepis wszedł w życie po zawarciu umowy kredytu, zwłaszcza że jedną z fundamentalnych zasad prawa cywilnego jest zasada stosowania prawa materialnego z daty dokonania czynności prawnej. Tym samym nie jest także zasadne stanowisko o możliwości zastawania powołanych norm w oparciu o art. L przepisów wprowadzających k.c. Ocena, a tym bardziej ingerencja w stosunek prawny w oparciu o przepis prawa materialnego, wprowadzony do porządku prawnego później, jako godząca w tę zasadę jest niedopuszczalna. Zastąpienie przez Sąd nieuczciwych postanowień umowy postanowieniami uczciwymi byłoby również sprzeczne z celem Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, jakim jest zapobieganie kolejnym naruszeniom. Nie jest również zasadny argument, jakoby na podstawie należało zastosować kurs rynkowy lub zwyczajowy to jest kurs średni NBP, ponieważ w praktyce bankowej nie wykształcił się zwyczaj przyjmowania do rozliczeń kredytów indeksowanych do waluty obcej średnich kursów NBP, a takie działanie również byłoby sprzeczne z zasadniczym celem dyrektywy Rady 93/13/EWG.

Omówione wadliwości postanowień umowy były wystarczające dla stwierdzenia ich abuzywności, a w konsekwencji do stwierdzenia nieważności umowy na żądanie powodów podobnie jak zasadne było także uwzględnienie żądania zapłaty, co pozwany negował, zarzucając naruszenie art. 405 i 410 k.c.

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy jest bowiem powstanie obowiązku rozliczenia wzajemnie pełnionych świadczeń jako świadczeń nienależnych w myśl art. 410 § 2 k.c., skoro odpadła ich podstawa. Ten, kto je spełnił, może żądać zwrotu, choćby był równolegle dłużnikiem kontrahenta. W świetle § 1 art. 410 § 1 k.c. samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego przysługującego zubożonemu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło osobę, na rzecz której świadczenie zostało spełnione. Fakt spełnienia takiego świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie świadczącego, a jego uzyskanie przesłankę wzbogacenia po drugiej stronie. Sporna umowa kredytu okazała się nieważna ex tunc, powodom przysługiwało więc roszczenie o zwrot spełnionych przez nich na poczet nieważnej umowy świadczeń. Roszczenie to powodowie oparli na teorii dwóch kondykcji, zgodnie z którą roszczenie każdej ze stron nieważnej umowy o zwrot spełnionych przez nie nienależnie świadczeń traktuje się jako roszczenia niezależne od siebie. Każda ze stron jest zobowiązania do zwrotu uzyskanego nienależnie świadczenia na mocy odrębnych jednostronnie zobowiązujących stosunków prawnych. W tej sytuacji powodom przysługuje roszczenie kondykcyjne w wysokości sumy uiszczonych przez nich rat kapitałowo-odsetkowych. Stosownie do art. 411 pkt 1 k.c. można żądać zwrotu świadczenia nienależnego nawet wówczas, gdy spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do świadczenia zobowiązany, jeżeli spełnienie świadczenia nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Taka właśnie sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Wobec tego zarzut naruszenia art. 405 i 410 k.c. podniesiony w apelacji pozwanego okazał się nieuzasadniony.

W toku postępowania apelacyjnego pozwany bank sformułował nadto zarzut zatrzymania. W ocenie Sądu zarzut ten także nie zasługiwał na uwzględnienie – nie ma on bowiem zastosowania do umów wzajemnych. W przypadku umowy kredytu bank zobowiązuje się do postawienia jego kwoty do dyspozycji kredytobiorcy, który z kolei zobligowany jest do zwrotu pożyczonego kapitału oraz zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału (odsetki lub w przypadku kredytu – odsetki i prowizja). Nie ulega zatem wątpliwości, że jest to umowa odpłata i dwustronnie zobowiązująca. Powyższe nie jest jednak decydujące w zakresie jej kwalifikacji z punktu widzenia wzajemności. Niezbędne jest bowiem podkreślenie, że zarówno po stronie banku, jak i kredytobiorcy występuje świadczenie pieniężne. Konieczna jest zatem ocena, czy pozostają one w stosunku wymiany rozumianej nie w sensie ekonomicznym, lecz jurydycznym. Dlatego też nietrafne jest porównywanie pożyczki i kredytu do umowy najmu. W przypadku kredytu to kapitał jest przedmiotem świadczenia najpierw jednej, a potem drugiej strony, z tym zastrzeżeniem, że kapitał jest zwracany z nadwyżką, stanowiącą wynagrodzenie za korzystanie z niego. Nie jest on jednak wymieniany na inne świadczenie. Nie dochodzi tym samym do bezpośredniej wymiany dóbr (wymiana w tym rozumieniu zasadniczo obejmuje wymianę różniących się od siebie świadczeń). Umowa kredytu nie należy zatem kwalifikować jako umowy wzajemnej (tak uznał m.in. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 4 grudnia 2019 r., I ACa 442/18, Legalis numer 2277063; Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 20 października 2021 r., I ACa 155/21, Legalis numer 2634420). Zaznaczenia wymaga przy tym, że ww. problematyka stanowi jednak przedmiot sporu w doktrynie i orzecznictwie. Niemniej jego rozstrzygnięcia nie będzie miało kluczowego znaczenia w niniejszej sprawie. To bowiem charakter świadczeń będących przedmiotem umowy kredytu przesądza o tym, że przepisy
o zatrzymaniu nie przystają do przedmiotowego stosunku prawnego.

Stosownie do art. 496 i art. 497 k.c., prawo zatrzymania powstaje m.in. w przypadku nieważności umowy wzajemnej, kiedy to każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu otrzymanego świadczenia drugiej. Zostało ono zatem pomyślane jako środek zabezpieczenia służący do uzyskania pewności, że druga strona również dokona zwrotu świadczenia lub jej zabezpieczy (T. Wiśniewski, Prawo zatrzymania w Kodeksie cywilnym, Warszawa 1999, s. 125). Niemniej usprawiedliwione interesy obu stron w przypadku nieważności umowy kredytu chroni instytucja potrącenia. Podkreślić bowiem należy, że zatrzymanie spełnia swoją funkcję tam, gdzie świadczenia są różnorodzajowe i z tego powodu wierzytelności obu stron nie nadają się do potrącenia (vide: wyrok SA w Warszawie z 20 października 2021 r., I ACa 155/21, Legalis numer 2634420). W przypadku umowy kredytu mamy zaś do czynienia z świadczeniami jednorodzajowymi, a nie różnego typu – jak w przypadku umowy najmu, gdy po jednej stronie zobowiązuje się do oddania drugiej rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony (art. 659 § 1 k.p.c.). Prawo zatrzymania nie można stosować zatem do umowy kredytu ani wprost, ani w drodze analogii. Zatrzymanie jest bowiem szczególnym środkiem zabezpieczenia określonych ustawowo wierzytelności. Z kolei bank ma skuteczne instrumenty, aby chronić się przed niewypłacalnością konsumenta: potrącenie obu wierzytelności, a w pozostałym zakresie – gdyby wierzytelność banku była wyższa – wniosek o zabezpieczenie roszczenia w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w szczególności poprzez ustanowienie hipoteki na nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę zabezpieczającą nieważną umowę kredytu. Nie istnieją zatem względy, które nakazywałyby stosować per analogiam przepisy o zarzucie zatrzymania do rozliczenia nieważnej umowy kredytu.

Z przedstawionych względów zarzuty podniesione w apelacji pozwanego nie zasługiwały na uwzględnienie, co skutkowało oddaleniem wniesionego przez stronę pozwaną środka zaskarżenia na podstawie art. 385 k.p.c. (pkt 1 sentencji wyroku).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy rozstrzygnął w punkcie 2 sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. 99 k.p.c. obciążając pozwanego tymi kosztami w całości jako stronę przegrywającą. W tej sytuacji zasądzono od pozwanego na rzecz powodów kwotę 1 800 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, odpowiadającą stawce minimalnej określonej na podstawie § 2 pkt. 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935). O ustawowych odsetkach za opóźnienie od zasądzonych kosztów postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Maria Antecka