Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:sędzia Ryszard Małecki

Protokolant:p.o. stażysty Weronika Czyżniejewska

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2023 r. w Poznaniu

na rozprawie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. B.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą we W.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Gnieźnie

z dnia 26 października 2022 r.

sygn. akt I C 1467/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach I. i III. w ten sposób, że:

a.  w punkcie I. zasądza od pozwanego kwotę 10.700,11 zł (dziesięć tysięcy siedemset złotych i jedenaście groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 maja 2020 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo co do kwoty 4.680 zł i odsetek ustawowych od tej kwoty,

b.  w punkcie III koszty procesu rozdziela stosunkowo między stronami, obciążając nimi powoda w 30%, pozwanego w 70% i z tego tytułu zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.146,80 zł z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas po upływie tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku do dnia zapłaty;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 850 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się postanowienia o kosztach do dnia zapłaty.

Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Gnieźnie:

I.  zasądził od Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą we W. na rzecz W. B. kwotę 15.380,11 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 maja 2020 r. do dnia zapłaty,

II.  oddalił powództwo w pozostałej części,

III.  zasądził od Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą we W. na rzecz W. B. kwotę 4.617,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając wyrok w części, tj. co do punktu I i III ww. wyroku i zarzucając Sądowi I instancji:

1.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez:

a)  dokonanie abstrakcyjnej a nie incydentalnej kontroli wzorca umownego co się przejawiało w czynieniu abstrakcyjnych rozważań nie zaś rozważań dotyczących konkretnego stanu faktycznego, zwłaszcza w zakresie postanowienia dotyczącego opłaty administracyjnej/ za zarządzanie bez odniesienia do sytuacji faktycznej i okoliczności zawarcia umowy (tu przystąpienia do umowy grupowego ubezpieczenia) a także jej charakteru odróżniającego ją od opłaty likwidacyjnej,

b)  braku rozróżnienia charakterystyki zakwestionowanego postanowienia tj. postanowienia dotyczącego opłaty administracyjnej/ za zarządzanie z postanowieniem dotyczącym opłaty likwidacyjnej a w szczególności braku ustalenia, kiedy ta opłata jest pobierana oraz braku ustalenia, iż jest ona jedyną opłatą bieżącą, w tym opłatą za ryzyko ubezpieczeniowe pobieraną przez pozwanego co czyni ją jedynym wynagrodzeniem pozwanego związanym z świadczonymi przez pozwanego usługami na rzecz powoda, a w szczególności opłata administracyjna/ za zarządzanie jest jedynym wynagrodzeniem pozwanego z części inwestycyjnej umowy, przy jednoczesnym pominięciu, iż w ramach spornego stosunku składka nie pełni klasycznej roli jak w przypadku typowych umów ubezpieczenia i nie stanowi wynagrodzenia pozwanego a jest ona w całości inwestowana co winno prowadzić do wniosku, iż w okolicznościach niniejszej umowy to postanowienie dotyczące opłaty administracyjnej/za zarządzanie przejęło rolę klasycznej „składki",

c)  pominięcie, że wysokość opłaty administracyjnej/ za zarządzanie została sformułowana w sposób jasny i w sposób wystarczająco skonkretyzowany w Tabeli Opłat i Limitów Składek do umowy Ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) i oparta na kwocie stałej, a interesy powoda nie zostały naruszone w sposób rażący, a jej wyślicznienie jest możliwe przy zastosowaniu podstawowej wiedzy dostępnej dla przeciętnego konsumenta,

d)  pominięcie, że wysokość opłaty administracyjnej/ za zarządzanie nie mogła zostać ustalona w sposób kwotowy ponieważ na podstawie treści Grupowej Umowy Ubezpieczenia z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym do której przystąpił powód, różni ubezpieczeni (członkowie grupy) mogli deklarować różną wysokość składki zainwestowanej a wysokość wskazanej opłaty jest konsekwencją wysokości zadeklarowanej składki,

e)  pominięcie, iż zgodnie z postanowieniami umowy od początku okresu ubezpieczenia kwota wskazana jako Składka Zainwestowana jest inwestowana w całości pomimo jej opłacenia przez powoda jedynie w części co wpływa na wynik finansowy inwestycji i uzasadnia uzależnienie wysokości pobranej opłaty administracyjnej/ za zarządzanie od wysokości składki zainwestowanej,

f)  pominięcie, iż zgodnie z postanowieniami umowy od początku okresu ubezpieczenia kwota wskazana jako Składka Zainwestowana jest znana kwotowo Ubezpieczonemu a wręcz przez niego jest wskazana w treści Deklaracji przystąpienia i nie wymaga żadnych obliczeń,

2.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 i 2 KPC poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na:

a)  uznaniu domniemania, iż postanowienia dotyczące opłaty administracyjnej/ za zarządzanie nie określa głównych świadczeń stron, pomimo, iż pozwany w ramach umowy nie pobiera innych opłat bieżących aniżeli opłata administracyjna/ za zarządzanie co stanowi jedyne wynagrodzenie pozwanego z tytułu zawarcia umowy i wykonywania świadczeń na rzecz powoda,

b)  sprzecznym z zasadami logiki przyjęciu jakoby do głównych świadczeń stron, w przypadku zawartej umowy, należało ze strony powoda opłacanie składek ubezpieczeniowych, zaś ze strony pozwanego świadczenie spełnienie świadczenia w określonej wysokości w razie zajścia określonego w umowie wypadku, a także inwestowanie zgromadzonych środków w jednostkach uczestnictwa w ubezpieczeniowym funduszu inwestycyjnym podczas gdy świadczeniem głównym powoda z tytułu inwestowania zgromadzonych środków w jednostkach uczestnictwa w ubezpieczeniowym funduszu inwestycyjnym jest ponoszenie opłat bieżących - opłaty administracyjnej/ za zarządzanie identyfikowanej jako wynagrodzenie pozwanego z tytułu świadczonych na rzecz powoda usług,

c)  pominięciu, iż postanowienie dotyczące opłaty administracyjnej/ za zarządzanie daje przeciętnemu konsumentowi możliwości ustalenia jej kwotowej wysokości, albowiem naliczana jest ona od Składki Zainwestowanej, tj. kwoty 45.000,00 zł określonej przez powoda zarówno w Deklaracji Przystąpienia, jak i Certyfikacie potwierdzającym objęcie powoda ochroną ubezpieczeniową, a proste działanie matematyczne polegające na pomnożeniu Składki Zainwestowanej przez wskazaną w Tabeli Opłat i Limitów Składek wysokość opłaty administracyjnej/ za zarządzanie (1,92 %) oraz podzielenie uzyskanej wartości przez 12 miesięcy (w skali roku) pokazuje dokładną wysokość opłaty, tj. 72 zł miesięcznie i umożliwia jej obliczenie już przed zawarciem umowy,

3.  naruszenie art. 6 KC poprzez jego niezastosowanie i nieuznanie, iż to na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia, podczas gdy to na stronie powodowej w niniejszej sprawie spoczywa ciężar udowodnienia, iż postanowienia OWU są niezgodne z dobrymi obyczajami, a w szczególności udowodnienia braku adekwatności pobieranej opłaty administracyjnej/ za zarządzanie,

4.  naruszenie art. 232 KPC poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, iż powód przedstawił dowody świadczące o tym, iż postanowienie wzorca umownego stosowanego przez Pozwaną w zakresie opłaty administracyjnej/ za zarządzanie stanową postanowienie niedozwolone pomimo braku przedstawienia takiego dowodu przez Powoda,

5.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 278 § 1 KPC poprzez oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego - aktuariusza, podczas gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych zwłaszcza w zakresie prawidłowości skalkulowania opłaty administracyjnej/ za zarządzanie,

6.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 2352§1 pkt. 4 i 5 KPC w zw. z art. 227 KPC poprzez pominięcie wniosku o przesłuchanie świadka wskazanego w pkt. 3 sprzeciwu od nakazu zapłaty, podczas gdy dowód ten był istotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy,

7.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3851 Kodeksu cywilnego oraz art. 805 Kodeksu cywilnego w związku z art. 829 § 1 Kodeksu cywilnego i z art. 2 ust. 1 pkt. 13 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (tekst jednolity Dz. U. z 2010 roku nr 11 poz. 66 z póz zm.) („ustawa o działalności ubezpieczeniowej") poprzez jego błędną interpretację i uznanie, iż postanowienie dotyczący opłaty administracyjnej/ za zarządzanie nie jest głównym świadczeniem w myśl art. 3851 k.c. jest ono głównym świadczeniem stron oraz jedynym wynagrodzeniem pozwanego w związku z zawartą umową,

8.  naruszenie prawa materialnego w postaci art. 153 ustawy o działalności ubezpieczeniowej poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, iż postanowienia Warunków Grupowego Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym stanowią postanowienia niedozwolone i tym samym uznanie, iż Pozwana jako zakład ubezpieczeń nie ma prawa pokrycia kosztów prowadzonej działalności ze środków wpłaconych przez Powoda jako składka z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia oraz tym samym nie ma obowiązku prowadzenia działalności rentownej,

9.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 118 k.c. poprzez jego niewłaściwe niezastosowanie podczas gdy roszczenie powoda o zwrot opłaty administracyjnej jest roszczeniem okresowym w związku z czym winni podlegać przedawnieniu z upływem 3 lat od uiszczenia każdej z opłat,

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wiedzy aktuarialnei, na okoliczności wskazane w sprzeciwie od nakazu zapłaty oraz dowodu z zeznań świadka (pkt. 3 petitum sprzeciwu od nakazu zapłaty) na okoliczności wskazane w sprzeciwie od nakazu zapłaty oraz o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w części zaskarżonej oraz poprzez zasądzenie na rzecz Pozwanej od Powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

2.  zasądzenie na rzecz Pozwanej od Powoda kosztów procesu, w tym postępowania za dwie instancje według norm przepisanych.

lub ewentualnie

1.  uchylenie zaskarżonego w części zaskarżonej orzeczenia i przekazanie do ponownego rozpoznania Sądu I Instancji;

2.  zasądzenie na rzecz Pozwanej od Powoda kosztów procesu, w tym postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna.

Pozwany zaskarżył wyrok w części dotyczącej zasądzenia kwoty 4.680 zł w związku z uznaniem, przez Sąd I instancji za abuzywne postanowień łączącej strony umowy dotyczących opłaty za zarządzanie (opłaty administracyjnej).

Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że postanowienia regulujące tę opłatę nie określały głównego świadczenia stron. W ramach umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym główne świadczenia stron to obowiązek zapłaty składek przez ubezpieczającego oraz obowiązek zarządzania wniesionymi w ten sposób środkami przez ubezpieczyciela i dokonania wypłat w razie zaistnienia jednego ze zdarzeń objętych ubezpieczeniem. Wynika to przede wszystkim z art. 13 ust. 4 pkt. 2 i 5 obowiązującej w dacie zawarcia przedmiotowej umowy ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej – opłata administracyjna należy do kategorii kosztów i obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych, nie jest więc świadczeniem głównym. Nie zmienia przy tym charakteru tej opłaty jako należności ubocznej fakt, że była potrącana ze składki ubezpieczeniowej.

Słusznie natomiast apelujący podniósł, że postanowienia umowy dotyczące opłaty za zarządzanie nie wykazują cech abuzywności w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Postanowienia Warunków Ubezpieczenia „(...)” łącznie z Tabelą opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym regulują kwestię opłaty administracyjnej w sposób jasny i zrozumiały, w tym zakresie zasad naliczania tej opłaty. Wysokość opłaty określono w Tabeli opłat i limitów składek jako 1,92% w skali roku, przy czym była ona naliczana od składki zainwestowanej. Definicja składki zainwestowanej znajduje się w Warunkach Ubezpieczenia w Rozdziale 1. pkt 22. Pojęcie to oznacza wskazaną w deklaracji przystąpienia kwotę, która zostanie zainwestowana w ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy (...)” w ciągu całego okresu odpowiedzialności, o którym mowa w rozdziale 3. pkt 1. Kwota składki zainwestowanej została też wskazana wprost przez podanie konkretnej kwoty 45.000 zł w Certyfikacie potwierdzającym objęcie ochroną ubezpieczeniową z dnia 8 lipca 2011 r. Skoro na taką kwotę została określona jej wysokość, to zgodnie z przedstawionymi wcześniej regulacjami opłata administracyjna wynosiła rocznie 864 zł (1,92% x 45.000 zł). Ponieważ zaś zgodnie z przywołanymi Warunkami Ubezpieczenia (rozdział 8. ust. 3), opłata za zarządzanie pobierana jest miesięcznie ze składki bieżącej, była ona ostatecznie pobierana z bieżącej składki co miesiąc w wysokości 72 zł (864 zł : 12). Zasady naliczania opłaty za zarządzanie są sformułowane w sposób zrozumiały, nienasuwający możliwości różnego rozumienia zapisów i wyciągania różnych wniosków. Są one jednoznaczne i nie wprowadzają w błąd. Odmienne twierdzenia strony powodowej wskazujące na potencjalne wątpliwości, mogące się nasuwać konsumentowi w związku z brzmieniem powyższych regulacji nie znajdują oparcia w treści Certyfikatu, Warunkach Ubezpieczenia i Tabeli opłat, których brzmienie jest jasne, nie budzi wątpliwości i pozwala konsumentowi na samodzielną weryfikację wysokości naliczonej i pobranej opłaty.

Niewątpliwie postanowień umowy dotyczących opłaty za zarządzanie nie można uznać za indywidualnie uzgodnione. Nie zmienia to jednak faktu, że brak jest podstaw do uznania ich za kształtujące prawa lub obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zastrzeżenie takiej opłaty było dopuszczalne w świetle art. 13 ust. 4 pkt 5 poprzednio obowiązującej ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Opłata z założenia miała pokrywać koszty pozwanego z zakresu zarządzania i administrowania ubezpieczeniem, w tym również koszty zawarcia stosunku ubezpieczenia oraz wynagrodzenia ubezpieczyciela za obsługę stosunku ubezpieczenia, a więc koszty typowe, związane z zawarciem i obsługą umowy. Brak jest przy tym podstaw do uznania opłaty na poziomie 72 zł miesięcznie za niewspółmierną do tych kosztów pozwanego, zwłaszcza że była to jedyna opłata pobierana w trakcie trwania stosunku ubezpieczeniowego.

Naruszenia interesów konsumenta nie można upatrywać w naliczaniu opłaty od składki zainwestowanej w rozumieniu Warunków Ubezpieczenia, nie zaś składki faktycznie uiszczonej. Wskazać w tym miejscu należy, że składka zainwestowana jest tylko podstawą do naliczania opłaty za zarządzanie. Sąd Okręgowy zgadza się z pozwanym, że składka zainwestowana jest miarodajna dla ustalenia wysokości opłaty za zarządzanie, ponieważ od początku okresu ubezpieczenia kwota wskazana jako składka zainwestowana jest inwestowana w całości, pomimo jej opłacenia przez powoda jedynie w części co wpływa na wynik finansowy inwestycji i uzasadnia uzależnienie wysokości pobranej opłaty administracyjnej/ za zarządzanie od wysokości składki zainwestowanej,. Jednocześnie trzeba podkreślić, że opłata administracyjna jest pobierana miesięcznie ze składki bieżącej, wobec czego w razie wcześniejszego zakończenia umowy, z czym wiąże się też zaprzestanie płatności składek bieżących, nie będzie już pobierana za dalszy okres. Opłata została więc powiązana ściśle z okresem trwania stosunku umownego i czynnościami pozwanego związanymi z obsługą umowy w czasie jej obowiązywania.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że postanowienia umowy dotyczące opłaty administracyjnej nie miały charakteru abuzywnego, brak więc było podstaw do żądania zwrotu kwot wpłaconych z tytułu opłaty za zarządzanie w okresie trwania umowy.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I., obniżając zasądzoną kwotę do kwoty 10.700,11 zł (niezaskarżonej przez pozwanego) i oddalając powództwo co do kwoty 4.680 zł.

W konsekwencji, zmianie podlegało też rozstrzygnięcie o kosztach za I instancję, o których należało orzec na podstawie art. 100 k.p.c. Powództwo zostało uwzględnione w 30%. Koszty powoda wyniosły: opłata od pozwu 1.000 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł, wynagrodzenie pełnomocnika 3.600 zł (§ 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie), łącznie 4.617 zł. Koszty pozwanego wyniosły z kolei 3.617 zł – kwota stanowiąca koszty zastępstwa procesowego (§ 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych). Ostatecznie należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda 2.146,80 zł.

W pozostałej części apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Apelacja pozwanego została uwzględniona w całości, stąd o kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Koszty pozwanego wyniosły 850 zł (opłata od apelacji 450 zł i wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 ww. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Ryszard Małecki