Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodnicząca: sędzia Maria Antecka

Protokolant: st.prot.sąd. Patrycja Hencel

po rozpoznaniu 21 listopada 2024 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości J. W. (1)

przeciwko W. R.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Gnieźnie

z 21 listopada 2023 r.

sygn. akt I C 39/23

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 1800 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Maria Antecka

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 20 grudnia 2024 r.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 listopada 2023 r. Sąd Rejonowy w Gnieźnie w sprawie z powództwa syndyka masy upadłości J. W. (1) – R. M. przeciwko W. R. o zapłatę 23 437,50 wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty :

- w pkt. 1. – zasądził od pozwanej W. R. na rzecz powoda syndyka masy upadłości J. W. (1) –R. M. kwotę 12 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 stycznia 2023 roku do dnia zapłaty,

- w pkt. 2. – oddalił powództwo w pozostałej części,

- w pkt. 3. – kosztami procesu obciążył strony po połowie i z tego tytułu zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 586 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł powód, zaskarżając je w części tj. w zakresie pkt. 2 i 3 wyroku. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 5 k.c. przez jego niezasadne zastosowanie i przyjęcie, że w okolicznościach sprawy dochodzenie przez syndyka zachowku w pełnej wysokości jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, co w konsekwencji stanowiło podstawę oddalenia powództwa ponad kwotę 12.000,00 złotych,

2. naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie tj.:

a. art. 228 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd faktów znanych sądowi z urzędu, a mianowicie prowadzonego w tutejszym Sądzie postępowania o sporządzenie spisu inwentarza z wniosku powoda, sygn. akt I Ns 57/23, które to było ściśle związane z niniejszą sprawą,

b. art. 100 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i wzajemne zniesienie kosztów zastępstwa procesowego, podczas gdy roszczenia powoda były co do zasady usprawiedliwione i zostały co do zasady uznane przez Sąd, a jedynie co do wysokości zasądzone wg oceny Sądu, dlatego też zasadnym było obciążenie kosztami procesu strony pozwanej w całości,

3. sprzeczność ustalonych faktów z rzeczywistym stanem rzeczy tj. błędnego ustalenia, że:

a. wartość nieruchomości położonej w P., przy ul. (...), nr KW (...) wynosi 500.000,00 złotych, podczas, gdy wynosi ona 677 200,00 złotych,

b. kwotowa wartość zachowku wynosi 23 437,50 złotych, podczas, gdy zachowek ten opiewa na kwotę 31 865,25 złotych.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, apelujący wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

a. zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda 11 437,50 złotych (tj. kwoty ponad zasądzoną kwotę 12.000,00 złotych i stanowiącej pełną kwotę żądania pozwu) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 stycznia 2023 roku do dnia zapłaty,

b. zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnia się orzeczenia, w którym zostaną zasądzone do dnia zapłaty,

2. zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,

3. rozpoznanie sprawy na rozprawie,

4. dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z spisu inwentarza sporządzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. P. B., sygn. akt Kmn 46/23 (dokument zostanie przedłożony do terminu rozprawy, gdyż na dzień sporządzenia niniejszej apelacji nie wpłynął do kancelarii syndyka) na fakt rzeczywistej wartości nieruchomości położonej w P., przy ul. (...), nr KW (...) ustalonej na kwotę 677.20000 złotych.

W odpowiedzi na apelację powoda, pozwana wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Nadto wniosła o pominięcie zgłoszonych w apelacji wniosków dowodowych.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 21 listopada 2024 r. strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Na wstępie należy zaznaczyć, że Sąd Okręgowy w pełni zaaprobował ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i poczynione na ich podstawie rozważania prawne.

Sąd drugiej instancji, zgodnie z art. 378 § 2 k.p.c. w zw. art. 382 k.p.c., rozpoznaje sprawę w granicach apelacji wyznaczonych zakresem zaskarżenia, podniesionymi zarzutami
i wnioskami apelacji na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli zgodnie z. art. 381 k.p.c. były podstawy do uzupełnienia tego materiału. Co do oceny podstawy faktycznej i prawnej zaskarżonego wyroku, sąd drugiej instancji jest związany zarzutami naruszenia prawa procesowego, a w tym zakresie z urzędu bierze pod uwagę jedynie nieważność postępowania; nie jest natomiast związany zarzutami naruszenia prawa materialnego, gdyż w granicach zaskarżenia z urzędu stosuje prawo materialne, stosownie do ustalonego stanu faktycznego.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). § 2 powołanego przepisu wskazuje, iż w przypadku, gdy uprawiony nie otrzymał należnego mu zachowku np. w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny bądź w postaci powołania do spadku, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia.

Jak słusznie ustalił Sąd I instancji, powód, jako syndyk masy upadłości J. W. (1) zalicza się do osób uprawnionych do zachowku, o których mowa
w art. 991 § 1 k.c., która jest zstępną spadkodawcy M. R.. Ponadto, w sprawie nie było sporne, że jedynymi składnikami majątkowymi spadkodawcy były udział w części ½ prawa własności lokalu mieszkalnego położonego w miejscowości P. przy ul. (...), o powierzchni 94,97 m ^{( 2)}, dla którego Sąd Rejonowy w G., (...), prowadzi księgę wieczystą o nr (...) oraz ½ prawa własności samochodu osobowego O. (...) o nr rej. (...). Szacowana wartość nieruchomości wynosiła 500 000 zł, a pojazdu 2500 zł. Kwoty te nie były przedmiotem sporu, bowiem zostały wskazane przez powoda, a strona pozwana ich nie kwestionowała.

Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że w chwili orzekania przez Sąd I instancji obowiązywał już wprowadzony do kodeksu cywilnego na mocy nowelizacji z 22 maja 2023 r. art. 997 ¹ . Zgodnie z §1 tego przepisu, obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach - jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. O ile żadna ze stron w toku postępowania przed Sądem I instancji nie powołała tego przepisu, wskazać należy, że pozwana przez cały czas trwania postępowania konsekwentnie domagała się oddalenia powództwa, co w ocenie Sądu odwoławczego uzasadniało obniżenie dochodzonego przez powoda roszczenia.

W płaszczyźnie materialnoprawnej Sad odwoławczy nie dopatrzył się żadnego uchybienia Sądu Rejonowego. Apelacja powoda w pozostałym zakresie koncentrowała się na zarzucie, iż Sąd Rejonowy w podstawie rozstrzygnięcia powołując się na art. 5 k.c. obniżył roszczenie powoda o niemal połowę.

Rozważając zasadność zastosowania przez Sąd I instancji w sprawie o zapłatę zachowku przepisu art. 5 k.c. należało wziąć pod uwagę stosunki łączące uprawnionego (czyli J. W. (1)) oraz zobowiązanego z tytułu zachowku (czyli W. R.).

W ocenie Sądu Okręgowego w okolicznościach przedmiotowej sprawy żądanie przez powoda zapłaty przez pozwaną zachowku należnego J. W. (1) w pełnej wysokości było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego, że nie jest wyłączone stosowanie konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego
w odniesieniu do roszczenia o zachowek. Może dojść do oddalenia powództwa o zachowek ze względu na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego lub do obniżenia z tej przyczyny jego kwoty, aczkolwiek powinno to nastąpić jedynie w przypadkach wyjątkowych (Wyrok SN z 14.03.2018 r., II CSK 276/17, LEX nr 2558312). Jak słusznie ustalił Sąd Rejonowy, zarówno z zeznań pozwanej (k. 96-98), zeznań świadków (k. 86-89, 92-94), jak
i samej J. W. (1) (k. 90-92) wynika, że J. W. (1) już jako pełnoletnia dorosła osoba przez ponad 9 lat wraz ze swoim dzieckiem była wychowywana i utrzymywana przez pozwaną i jej męża, co więcej uprawniona do zachowku była wdzięczna za pomoc, którą otrzymała od rodziców w chorobie, przy próbach podjęcia aktywności zawodowej, czy opiece nad dzieckiem. Z tych względów uprawniona do zachowku nie dochodziła i nie zamierzała dochodzić od zobowiązanej do zachowku, mimo że niewątpliwie pozwoliłoby to polepszyć jej sytuację materialną poprzez zmniejszenie jej zadłużenia. Obecnie pozwana jest osobą starszą, schorowaną, zatem mając na uwadze te i powyższe okoliczności, obciążenie jej pełną kwotą dochodzonego roszczenia nie znajdowało uzasadnienia.

Odnośnie podniesionego przez powoda zarzutu wskazującego na wyższą wartość masy spadkowej, niż wskazana w pozwie, co w jego ocenie miało przemawiać za brakiem zasadności obniżenia zachowku, zarzut ten nie zasługiwał na uwzględnienie. Wskazać należy, że powołany w apelacji dowód z spisu inwentarza sporządzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. P. B., sygn. akt Kmn 46/23 na fakt rzeczywistej wartości nieruchomości położonej w P., przy ul. (...), nr KW (...) ustalonej na kwotę 677 200 zł, ostatecznie nie został złożony przez powoda w toku postępowania apelacyjnego. Co więcej, wartość zachowku została wskazana szacunkowo przez powoda w pozwie, na tej podstawie określił wartość przedmiotu sporu i na żadnym etapie postępowania przed Sądem I instancji nie zaznaczał, że toczy się postępowanie o sporządzenie spisu inwentarza.

W kontekście powyższego bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 228 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd Rejonowy faktów, które zdaniem apelującego były znane sądowi
z urzędu tj. prowadzonego pod sygn. I Ns 57/23 przez Sąd Rejonowy w Gnieźnie postępowania o sporządzenie spisu inwentarza. Nie są faktami powszechnie znanymi inne postępowania toczące się z udziałem powoda.

Wbrew zarzutom apelującego Sąd Rejonowy nie dopuścił się błędu w ustaleniach faktycznych odnośnie wartości wchodzącej w skład spadku nieruchomości, jak i wysokości zachowku. Co więcej, jak wskazano już we wcześniejszej części uzasadnienia, wartość spadku pomiędzy stronami nie była sporna, a podał ją sam powód.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy pominął wniosek dowodowy zgłoszony w apelacji dlatego, że dowód ten nie został przedłożony do akt postępowania, jak również nie zostały wyjaśnione przyczyny dla której tego nie uczyniono, a nadto na podstawie art. 235 ² § 1 ust 5 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

Obliczenia wartość zachowku przypadającego powodowi w kwocie 12 000 zł dokonana przez Sąd Rejonowy w Gnieźnie, Sąd Okręgowy uznał za prawidłową i nie widzi podstaw do jej zwiększenia.

Co do zarzutu skarżącego, naruszenia art. 100 k.p.c. przy rozliczeniu kosztów procesu, to powód nie naprowadził przy tym okoliczności z których by wynikało, że nie zachodzą przesłanki do zastosowania tego przepisu. Art. 100 zdanie drugie k.p.c. umożliwia nałożenie na jedną ze stron obowiązku zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania. Ustawodawca nie zdecydował się przy tym na wyjaśnienie pojęcia „nieznacznej części żądania” pozostawiając powyższe swobodnemu sędziowskiemu uznaniu w okolicznościach konkretnej sprawy. Z utrwalonego w tym względzie orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że zastosowanie omawianego przepisu nie wymaga arytmetycznie dokładnego rozdzielnia kosztów procesu według stosunku części uwzględnionej do oddalonej, ale stawia na słuszność jako zasadnicze kryterium rozłożenia kosztów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2002 r., I PKN 932/00 ,OSNP 2004/4/63). Określenie owej „nieznacznej części” należy do sfery tzw. uznania sędziowskiego, co oznacza, że ingerencja sądu odwoławczego w tę sferę może nastąpić wyłącznie w razie rażąco błędnej oceny stopnia, w którym jedna ze stron uległa drugiej w procesie.

Biorąc to pod uwagę Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego, a na podstawie art. 382 k.p.c. przyjął je za własne.

Dlatego apelacja powoda jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. o czym Sąd Okręgowy orzekł w pkt I. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł w pkt II. wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciążając nimi powoda oraz zasądzając od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1800 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa prawnego pozwanej w postępowaniu apelacyjnym; wysokość zasądzonego wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi pozwanej została przy tym ustalona na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. O odsetkach od kosztów postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Maria Antecka