II Ca 143/23 - postanowienie z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Poznaniu z 2023-12-05
Sygn. akt II Ca 143/23
POSTANOWIENIE
Dnia 5 grudnia 2023 r.
Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy
w składzie:
Przewodniczący: Sędzia Ryszard Małecki
Protokolant: stażysta Katarzyna Miczuga
po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2023 r. w Poznaniu
na rozprawie
sprawy z wniosku Z. M.
przy udziale U. H. (1)
o stwierdzenie nabycia spadku po V. M.
na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę
od postanowienia Sądu Rejonowego we Wrześni
z dnia 24 października 2022 r.
sygn. akt I Ns 486/20
postanawia:
uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu we Wrześni do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.
Ryszard Małecki
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 24 października 2022 r. Sąd Rejonowy we Wrześni stwierdził, że spadek po V. M. zmarłej w dniu 29 marca 2020 r. na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 29 lipca 2015 r. – otwartego i ogłoszonego w dniu 22 stycznia 2021 r. – nabyła w całości U. H. (1) oraz ustalił, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.
Apelacje od tego postanowienia wywiódł wnioskodawca, zaskarżając je w całości i zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 669 kpc., 670 kpc., 684 kpc. przez nierozpoznanie istoty sprawy na skutek: wadliwego ustalenia rzeczywistego kręgu spadkobierców, niewezwania do udziału w sprawie ustalonych spadkobierców ustawowych, co może rodzić nieważność postępowania, wydania postanowienia bez przeprowadzenia rozprawy z pominięciem spadkobiercy ustawowego Gminy W. oraz art. 233 § 1 kpc. przez bezkrytyczne przyjęcie nierzetelnych i wewnętrznie sprzecznych zeznań U. H. (2), nie spełniających wymagań zapewnienia spadkowego, pominięcie ilości złożonych testamentów, ilości sporządzonych testamentów, zapewnienia co do kręgu spadkobierców testamentowych w chwili otwarcia testamentu, co doprowadziło do bezpodstawnego ustalenia jej spadkobiercą testamentowym.
W oparciu o powyższe zarzuty wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia, wezwanie do udziału w sprawie Gminy W., przeprowadzenie z urzędu badań autentyczności testamentów ujawnionych przez U. H. (1).
Uczestniczka nie wniosła odpowiedzi na apelację.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja wnioskodawcy okazała się zasadna.
W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazuje, że wnioskodawca miał interes prawny w zaskarżeniu postanowienia Sądu Rejonowego.
W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że zaskarżenie orzeczenia jest uprawnieniem strony, zależnym od istnienia interesu prawnego w zaskarżeniu, który występuje w wypadkach tzw. gravamen, czyli pokrzywdzenia polegającego co do zasady na niekorzystnej dla strony różnicy między zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającej z porównania zakresu żądania i treści rozstrzygnięcia. Od istnienia gravamen zależy dopuszczalność zaskarżenia orzeczenia (por. postanowienia SN: z 19.05.2010 r., I CZ 19/10, niepubl., z 16.05.2003 r., I CKN 382/01, niepubl., z dnia 23.03.2006 r., II CZ 22/06, niepubl. i z dnia 5.09.1997 r., I CKN 88/96, OSNC 1997/12/198).
W ocenie Sądu Okręgowego co do zasady interes prawny wnioskodawcy nienależącego do kręgu spadkobierców (np. wierzyciela spadkodawcy) w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sprowadza się jedynie do możliwości złożenia wniosku – na tej czynności jego interes prawny się kończy. Z chwilą złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, interes prawny wnioskodawcy zostanie zrealizowany, gdyż sąd z urzędu ustali krąg spadkobierców. Taka osoba ma bowiem interes prawny w ustaleniu przez sąd kręgu spadkobierców, ale nie w jego weryfikowaniu. Ewentualne dążenie przez taką do poszerzenia kręgu spadkobierców lub zmiany tego kręgu nie jest przejawem realizacji interesu prawnego – interes wierzyciela spadkodawcy w takim wypadku ma charakter majątkowy (przejawiający się w dążeniu do ustalenia szerszego kręgu spadkobierców lub ustanowienia spadkobiercą osoby posiadającej egzekwowalny majątek), taki zaś interes nie uprawnia do zaskarżenia orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku przez inny krąg spadkobierców niż pożądany przez wnioskodawcę.
W niniejszym wypadku wniosek i apelacja zostały złożone przez współwłaściciela nieruchomości, w której udział należał do spadkodawczyni i w związku z toczącym się postępowaniem o zniesienie współwłasności, które to postępowanie zostało zawieszone z uwagi na śmierć spadkodawczyni. Wnioskodawca ma interes prawny w ustaleniu spadkobiercy, który będzie mógł wziąć udział w postępowaniu o zniesienie współwłasności i nie ma interesu w ustaleniu konkretnego kręgu spadkobiercy. Jak jednak już wspomniano, interes prawny wnioskodawcy zostanie zrealizowany pod warunkiem, że sąd z urzędu ustali krąg spadkobierców, a więc pod warunkiem, że sąd prawidłowo podejmie wszystkie czynności zmierzające do ustaleniu kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia – tak aby postępowanie nie było dotknięte wadami, mogącymi skutkować w przyszłości wystąpieniem ryzyka podważenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Tak jest w niniejszym wypadku. Zaskarżone postanowienie dotknięte jest wadami, które w przyszłości mogłyby doprowadzić do jego wzruszenia.
Przede wszystkim zaskarżone postanowienie zapadło w warunkach nieważności postępowania poprzez jego wydanie na posiedzeniu niejawnym bez zachowania trybu określonego w obowiązującym w dacie jego wydania przepisie art. 15zzs 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem covid-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Stosownie do brzmienia tego przepisu sąd mógł po odroczeniu rozprawy i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego w zakresie dowodów z dokumentów zdecydować o wydaniu postanowienia na posiedzeniu niejawnym, jednak po uprzednim odebraniu od wnioskodawcy i uczestniczki stanowisk na piśmie i zamknięciu rozprawy. Sąd Rejonowy tych wymogów nie spełnił. Należy podkreślić, że przepis art. 15zzs 2 tej ustawy (obecnie art. 224 § 3 kpc.) miał charakter wyjątkowy – stanowił wyjątek od ogólnych zasad rozpoznawania spraw na rozprawie i nie powinien być interpretowany rozszerzająco. Niedopuszczalne są odstępstwa od sposobu postępowania przyjętego w tej regulacji. Przepis zawiera minimalne gwarancje procesowe dla uczestników postępowania. Nie zachodziła zarazem potrzeba zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, ponieważ w warunkach nieważności doszło jedynie do wydania zaskarżonego postanowienia, które i tak podlegało uchyleniu.
Nie stanowiło wady skutkującej nieważnością postępowania niewezwanie gminy do udziału w sprawie. Wymaga podkreślenia, że co do zasady niezwanie osoby zainteresowanej do udziału w sprawie nie stanowi przesłanki nieważności postępowania. Skutki niewezwania wszystkich zainteresowanych do udziału w postępowaniu nie prowadzi do nieważności postępowania, ale stanowi uchybienie procesowe, które może mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Przez stronę, której dotyczy art. 379 pkt 5 kpc. rozumie się osobę uczestniczącą w postępowaniu, a nie osobę, która nie była, a powinna być uczestnikiem postępowania nieprocesowego, jako zainteresowana jego wynikiem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009 r., I CSK 453/08). Nadto, w tym wypadku Sąd ustalił, że małżonek spadkodawcy dożył otwarcia spadku, zatem co najmniej on wchodził w krąg spadkobierców ustawowych, zaś gmina dziedziczy dopiero w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy (art. 935 kpc.).
W niniejszej sprawie uchybienie procesowe Sądu I instancji przejawiało się w niedochowaniu wymaganej staranności w zapewnieniu spadkobiercom ustawowym udziału w sprawie. Sąd Rejonowy czynił starania o ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych podejmując czynności w ramach systemu P. (...) i na podstawie informacji tam zawartych ustalił, że spadkodawczyni nie posiadała dzieci, a jej rodzice nie dożyli otwarcia spadku. Sąd w uzasadnieniu nie poczynił jednak żadnych ustaleń w kwestii rodzeństwa spadkodawczyni, które mogłoby dziedziczyć w zbiegu z mężem spadkodawczyni na podstawie art. 932 § 4 kc. Sąd nie ustalił także następców prawnych męża spadkodawczyni, który dożył otwarcia spadku, natomiast zmarł przed złożeniem wniosku.
Stosownie do art. 670 § 1 kpc. sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą testamentowym oraz spadkobiercą ustawowym, o którym mowa w art. 669 zdanie drugie. Zgodnie z art. 671 § 1 kpc. za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. Jeżeli jednak zapewnienie nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, w szczególności gdy nie udało się ustalić spadkobierców, o których mowa w art. 669 zdanie drugie, postanowienie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie (art. 672 kpc.). W przedmiotowym wypadku opisany obowiązek sądu nabiera tym bardziej istotnego znaczenia, że w sprawie brała udział jedynie spadkobierczyni testamentowa i to od niej odebrano zapewnienie spadkowe. W sytuacji gdy jedynym uczestnikiem postępowania jest spadkobierca testamentowy sąd ma obowiązek ze szczególną staranności zadbać o zapewnienie potencjalnym spadkobiercom ustawowym udziału w sprawie celem umożliwienia im skonfrontowania się z wolą spadkodawcy ujawnioną w testamencie. W okolicznościach sprawy zapewnienia spadkowego spadkobierczyni testamentowej nie można było uznać za wystarczające, ponieważ w braku możliwości skonfrontowania go ze stanowiskiem spadkobierców ustawowych ma ono ograniczoną moc dowodową. Z tego względu konieczne było wezwanie spadkobierców ustawowych przez ogłoszenie.
W tym stanie rzeczy należało na podstawie art. 386 § 2 kpc. w zw. z art. 13 § 2 kpc. orzec jak w sentencji.
Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy wezwie spadkobierców ustawowych przez ogłoszenie w trybie art. 672 kpc., a nadto oceni podniesioną w apelacji autentyczność otwartego i ogłoszonego testamentu własnoręcznego oraz kwestię istnienia innych jeszcze testamentów własnoręcznych.
Ryszard Małecki
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Poznaniu
Osoba, która wytworzyła informację: Sędzia Ryszard Małecki
Data wytworzenia informacji: