Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 stycznia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Ryszard Małecki

po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 2025 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z dnia 10 listopada 2023 r.

sygn. akt IX C 103/22

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2.151,68 zł (dwa tysiące sto pięćdziesiąt jeden złotych i sześćdziesiąt osiem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 lutego 2022 r. do dnia zapłaty,

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.117 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia stronie pozwanej niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 650 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Odnosząc się w pierwszej kolejności do najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania, Sąd Okręgowy uznaje ten zarzut za bezzasadny. Kwestia ta była już przedmiotem rozważań tut. Sądu w sprawie II Ca 1542/21 (postanowienie z dnia 25 listopada 2021 r.) – stanowisko tam wyrażone Sąd Okręgowy w niniejszym składzie w pełni podziela. „Model ustawowy procesu powołania na stanowisko asesora sądowego jest zgoła odmienny od tego regulującego powołań sędziowskich. Asesora sądowego powołuje Prezydent RP na czas nieokreślony, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (art. 106i § 1 u.s.p.). Zgodnie z art. 33a ust. 11 ustawy, Dyrektor Krajowej Szkoły przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa listę, o której mowa w ust. 1 art. 33a, wskazując wybrane przez poszczególnych aplikantów stanowiska asesorskie. Do tej listy Dyrektor Krajowej Szkoły dołącza uzyskane o każdym z aplikantów informacje, o których mowa w art. 32a ust. 1 ustawy. Wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, stanowiący element procedury nominacyjnej, ma więc w przypadku kandydata na asesora – z uwagi na wskazane regulacje – znaczenie w istocie techniczne, a w każdym razie jest to działanie pozbawione elementu uznaniowości i oceny, podejmowane automatycznie po wyczerpaniu procedury wskazanej w ww. przepisach (po dokonaniu czynności przez Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury i przez kandydata na asesora). Inaczej jest w przypadku procedury konkursowej przed KRS prowadzącej do wyłonienia kandydata na urząd sędziego, w której rola KRS jest w istocie decydująca; w następstwie przeprowadzenia tego konkursu odbywającego się przed KRS rekomenduje ona bowiem Prezydentowi RP wybranego kandydata na urząd sędziego. Postępowanie związane z powołaniem asesora jest wolne od tego elementu, a w konsekwencji od rzeczywistego wpływu KRS na powołanie konkretnego asesora. Jedyne uprawnienie KRS w tym postępowaniu, mogące wpływać na wynik postępowania, to przewidziane przepisem art. 33a ust. 14 złożenie sprzeciwu wobec mianowania egzaminowanego aplikanta aplikacji sędziowskiej na asesora sądowego, przy czym – jak wynika z tego przepisu – następuje ono po ocenie przez KRS informacji, o których mowa w art. 32a ust. 1 ustawy, tj. informacji z Krajowego Rejestru Karnego oraz informacji od właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu aplikanta komendanta wojewódzkiego Policji albo Komendanta Stołecznego Policji, sporządzonej w oparciu o dane zawarte w policyjnych systemach teleinformatycznych. Zakres okoliczności podlegających ocenie KRS i mogących skutkować sprzeciwem ze strony KRS wobec mianowania na asesora jest zatem ograniczony do ściśle określonych obiektywnych danych, a w ich ocenie nie ma miejsca na jakąkolwiek uznaniowość ze strony KRS.” – por. uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu w sprawie II Ca 1542/21.

Z uwagi na powyższe, wskazywany w apelacji sam fakt powołania asesora orzekającego w rozpoznawanej sprawie na stanowisko na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa wyłonionej w trybie ustawy z 8 grudnia 2017 r. nie skutkuje automatycznie, bez wykazania innych okoliczności wpływających na gwarancje jego bezstronności i niezależności, nieważnością postępowania na podstawie art. 379 pkt 4 kpc.

Apelacja powódki okazała się zasadna.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny i w większości poczynił na jego kanwie prawidłowe uwagi. Sąd Okręgowy odmiennie jednak ocenił wpływ zawarcia przez strony Aneksu do umowy na fakt abuzywności jej postanowień.

W przypadku umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym świadczenie wykupu nie jest świadczeniem głównym, ponieważ aktualizuje się w razie rezygnacji ubezpieczonego z ubezpieczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, OSNC 2014 nr 10, poz. 103 i z dnia 28 kwietnia 2021 r., I CSKP 137/21).

Słusznie Sąd Rejonowy przyjął, że kwestionowane przez powódkę postanowienia art. IX OWU nie były uzgodnione indywidualnie – za takie uznać należy wyłącznie postanowienia faktycznie indywidualnie negocjowane, a nie postanowienia, co do których konsument teoretycznie miał możliwość ich negocjowania.

Zawarcie przedmiotowej umowy na czas określony świadczy o woli stron trwałego, w zamkniętym okresie czasu, ukształtowania stosunku prawnego, w którym zainwestowane przez ubezpieczonego środki przyniosą możliwie najwyższy zysk, przy jednoczesnym zapewnieniu ubezpieczycielowi gwarancji pokrycia kosztów oraz uzyskania zaplanowanego dochodu. Jak jednak wskazał Sąd Najwyższy w pierwszym z powołanych wyroków, mobilizacja i zachęcanie klientów do kontynuowania umowy w dłuższym horyzoncie czasowym nie może polegać na obciążaniu ich, w przypadku wypowiedzenia przez nich umowy przed upływem okresu, na jaki została zawarta, opłatami, których charakter, funkcja oraz mechanizm ustalania nie zostały w ogólnych warunkach umowy wyjaśnione. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na aspekt informacyjny postanowień wzorca, podkreślając, że wyjaśnienie w treści ogólnych warunków mechanizmu wyliczania opłaty za wykup polisy (zwanej niekiedy opłatą likwidacyjną) pozwoliłoby realnie ocenić konsumentowi wszystkie aspekty umowy ubezpieczenia i ocenić, czy zawarcie umowy jest dla niego rzeczywiście korzystne z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, które mogą nastąpić w przyszłości, a które mogą go skłonić do ewentualnego wcześniejszego rozwiązania tej umowy.

W postanowieniach OWU brak jest wskazania, że opłata za wykup służy pokryciu kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela w związku z jakimiś konkretnymi działaniami czy mechanizmami rynkowymi, a które co do zasady miały być pokrywane z opłat administracyjnych w toku całego okresu obowiązywania umowy (umowa przewidywała szereg opłat dodatkowych, które z założenia mogłyby służyć temu celowi). Nie wystarczy przy tym ewentualne wykazanie czynników uzasadniających wprowadzenie do umowy opłaty za wykup polisy oraz czynników kształtujących jej wysokość ex post, czyli dopiero w sytuacji zaistnienia sporu. Niezależnie od tego, pozwany nie przedstawił konkretnych danych, pozwalających na weryfikację w postępowaniu sądowym prezentowanej tezy o kompensacyjnym charakterze opłaty za wykup mającej wyrównać pozwanemu uszczerbek majątkowy, jakiego doznaje on na skutek wypowiedzenia umowy przez klienta przed czasem. Pozwany nie wykazał więc racjonalnego i dającego się zaakceptować powiązania kosztów i ryzyka ubezpieczyciela z wysokością opłaty z tytułu wykupu polisy.

Zakwestionowane postanowienie umowne nakłada na konsumenta obowiązek poniesienia opłaty pochłaniającej część środków zgromadzonych na jego rachunku – bez względu na wysokość uiszczanej przez konsumenta składki. Należy podzielić pogląd, że przejęcie przez ubezpieczyciela części tych środków w oderwaniu od rozmiaru uiszczonych przez ubezpieczającego składek rażąco narusza interes konsumenta, a nadto jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Takie ukształtowanie obowiązku nałożonego na konsumenta jest niezgodne z dobrymi obyczajami, zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta oraz konstruowanie jasnych i przejrzystych postanowień umownych bez zatajania jakichkolwiek okoliczności wpływających na prawną i ekonomiczną sytuację konsumenta w razie zawarcia umowy.

Postanowienia przedmiotowych OWU regulujących kwestię opłaty za wykup polisy miały więc charakter abuzywny.

Wymagało rozważenia, czy zawarcie Aneksu do umowy, pozbawiło te postanowienia cechy abuzywności.

Sam fakt zawarcia Aneksu do pierwotnej umowy w wyniku interwencji Prezesa UOKiK nie powoduje sanowania dokonanej Aneksem zmiany. Nie można w szczególności mówić o indywidualnym uzgodnieniu zmienionego postanowienia. Pozwany wdrażając decyzję Prezesa UOKiK, wysłał do powódki Aneks do umowy z konkretną propozycją regulacji korzystniejszej niż pierwotnie zastrzeżona. Powódka jako konsument nie miała możliwości negocjowania otrzymanej propozycji – przystąpienie do Aneksu miało charakter adhezyjny. Przechodząc do oceny postanowień Aneksu z punktu widzenia abuzywności ukształtowanej nim umowy należy zauważyć, że postanowień Aneksu nie można poddać ocenie w oderwaniu od postanowień OWU, ponieważ z samej treści aneksu wynika, że zasady obliczania wysokości opłaty za wykup wartości polisy nie zostały w Aneksie uregulowane w sposób autonomiczny, lecz stanowią modyfikację zasad określonych w Umowie (a w rzeczywistości w OWU). Aneks wyraźnie wskazuje, że opłata ta ma być wyliczana „w dotychczasowy sposób”, a więc jako procent „wartości polisy”, z tym że jej wysokość nie może przekroczyć 5% „wartości umowy” („wartość umowy” to pojęcie wprowadzone do Umowy przedmiotowym Aneksem). Aneks jedynie zatem zmodyfikował postanowienia Umowy o tyle, że wprowadził ograniczenie wysokości opłaty, nie usuwając pozostałych zasad obliczenia wysokości opłaty i nie wprowadzając do umowy żadnych elementów nowych, które pozbawiłyby umowę jej pierwotnej wady – braku wskazania konsumentowi podstaw, zasad i celu pobierania opłaty za wykup polisy.

Wymaga podkreślenia, że tak jak sama wygórowana wysokość jakiejś opłaty nakładanej na konsumenta (przy niebudzącej wątpliwości zasadzie jej pobierania) może stanowić podstawę do jej zakwestionowania, tak niewygórowana wysokość opłaty nie wyklucza jej zakwestionowania, jeżeli sama zasada jej nałożenia na konsumenta nie spełnia wymogów zgodności, jeżeli postanowienia wzorca lub umowy wprowadzające tę opłatę regulują obowiązek jej poniesienia przez konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy. Wprawdzie zatem słusznie Sąd I instancji wskazał na ułomności stanowiska powódki, pomijającego istnienie Aneksu oraz nie zawierającego odniesienia do wysokości ostatecznie ukształtowanej opłaty za wykup polisy, jednak sam ten fakt nie uzasadniał pozytywnej weryfikacji postanowień OWU i Aneksu regulujących tę kwestię.

Odnosząc się do samej redakcji kwestionowanych postanowień na skutek przyjęcia przez strony Aneksu należy wskazać na brak ich przejrzystości w związku z pozostawieniem w mocy dotychczasowych postanowień OWU (w tym Tabeli Opłat) regulujących pobranie opłaty za wykup polisy (z odniesieniem do pojęcia „wartości polisy”) i wprowadzeniem ograniczenia jedynie wysokości opłaty do 5% nowego pojęcia „wartości umowy”. Relacja między dotychczasowym sposobem obliczenia opłaty za wykup, a ostatecznym nie jest jasna. Zarówno OWU, jak i Aneks posługują się niezrozumiałymi dla przeciętnego konsumenta definicjami, wprowadzając dodatkowo nowe pojęcie „wartości umowy” dla potrzeb obliczenia wysokości maksymalnej opłaty za wykup.

Regulacja skorygowana w Aneksie skutkuje wprawdzie wymuszonym przez UOKiK podwyższeniem świadczenia wykupu, jednak nie usuwa wspomnianych wadliwości postanowienia pierwotnego, w szczególności nie wskazuje, jakie jest uzasadnienie kształtowania takiej, a nie innej jego wysokości.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku o abuzywnym charakterze spornej regulacji, mimo jej zmiany Aneksem, i zaistnieniu podstaw do zastosowania art. 385 ¹ § 1 kc. w związku z art. 385 ² kc.

Powyższe uwagi skutkowały zmianą wyroku na podstawie art. 386 § 1 kpc.

Koszty procesu w I instancji i w instancji odwoławczej obciążały pozwanego na podstawie art. 98 § 1 kpc. Pozwany zobowiązany był zwrócić powódce opłatę od pozwu, opłatę skarbową od pełnomocnictwa oraz wynagrodzenie pełnomocnika, a za II instancję opłatę od apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika. Wynagrodzenie pełnomocnika powódki zostało ustalone na podstawie § 2 pkt 3, a w II instancji dodatkowo w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Ryszard Małecki