Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

POSTANOWIENIE

Dnia 29 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Radomska-Stęplewska

po rozpoznaniu w dniu 29 kwietnia 2024 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku J. S.

przy udziale T. S. i E. S.

o podział majątku wspólnego J. S. i R. S. i dział spadku po R. S.

na skutek apelacji wniesionej przez uczestników postępowania

od postanowienia wstępnego częściowego Sądu Rejonowego w Szamotułach

z dnia 30 listopada 2022 r.

sygn. akt I Ns 138/20

postanawia:

oddalić apelację.

Małgorzata Radomska - Stęplewska

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni J. S. złożyła wniosek o podział majątku wspólnego i dział spadku po jej mężu R. S., zmarłym 25 grudnia 2018 r. We wniosku wskazała, że w skład majątku wspólnego wchodziła m.in. nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym, położona w S. przy ul. (...), objęta księgą wieczystą o nr (...).

Uczestnicy postępowania E. S. i T. S. — rodzice spadkodawcy i byli teściowie wnioskodawczyni - domagali się ustalenia, że przedmiotowa nieruchomość stanowiła majątek osobisty spadkodawcy, a to wobec podniesionego przez nich zarzutu nieważności umowy majątkowej małżeńskiej, rozszerzającej wspólność majątkową panującą w małżeństwie wnioskodawczyni i spadkodawcy również na majątek nabyty przed zawarciem małżeństwa.

Postanowieniem wstępnym z dnia 15 lipca 2021 r. Sąd Rejonowy w Szamotułach ustalił, że prawo własności spornej nieruchomości wchodziło w skład majątku wspólnego J. S. i R. S..

Postanowieniem z dnia 29 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu uchylił powyższe postanowienie, nakazując Sądowi Rejonowemu wydanie orzeczenia w przedmiocie żądania uczestników ustalenia nieważności wymienionej wyżej umowy majątkowej małżeńskiej, rozszerzającej wspólność ustawową. Żądanie powyższe R. S. zgłosił w pozwie wytoczonym w procesie, w którym w jego miejsce, po śmierci syna, wstąpili uczestnicy postępowania. W trybie art. 618 § 2 k.p.c. sprawa ta połączona została z niniejszym postępowaniem o podział majątku wspólnego i dział spadku.

Zaskarżonym postanowieniem wstępnym częściowym z 30 listopada 2023 roku Sąd Rejonowy w Szamotułach oddalił żądanie uczestników ustalenia nieważności umowy majątkowej małżeńskiej z dnia 6 lipca 2017 r. zawartej przez J. S. i R. S. przed notariuszem E. W. pod numerem Rep. (...).

Apelację od powyższego orzeczenia wywiedli uczestnicy postępowania, zaskarżając je w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono:

1. naruszenie prawa materialnego - art. 82 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na ustaleniu, że oświadczenie woli złożone przez osobę od lat zmagającą się z chorobą alkoholową w trakcie terapii alkoholowej (na wczesnym jej etapie) pozostaje ważne, a R. S. miał pełną świadomość i rozeznanie tego co czyni, chciał zawrzeć kwestionowaną umowę, rozumiał jej skutki i aprobował je świadomie,

2. błąd w ustaleniach faktycznych skutkujący rażącym naruszeniem prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. powstały wskutek przekroczenia przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny dowodów oraz dokonania w sposób wybiórczy i wadliwy oceny zgromadzonego w postępowaniu materiału dowodowego, a w konsekwencji błędnego ustalenia stanu faktycznego, polegający na:

a) ustaleniu, że przychody osiągane przez zmarłego R. S. stanowią o dobrze prosperującej działalności gospodarczej przy całkowitym pominięciu faktu, że R. S. miał zobowiązania kredytowe związane z kredytem czy leasingiem na samochód firmowy, a w pracy wielokrotnie w związku z chorobą alkoholową pojawiały się przestoje i tylko pożyczki pieniędzy od E. i T. S. zapewniały mu płynność finansową,

b) zarówno A. S., jak i E. S. warunkowali możliwość zejścia się R. S. z J. S. „cofnięciem pisma” na mocy którego rozszerzona została w małżeństwie R. i J. S. wspólność majątkowa małżeństwa, podczas gdy nie wynika to z zgromadzonego materiału dowodowego,

c) notariusz E. W. omawiała ze stronami aktu notarialnego R. i J. S. treść i znaczenie aktu notarialnego, który podpisywali pomimo, iż z zeznań świadka E. W. wynika, że notariusz nie pamiętała jakichkolwiek czynności związanych z podpisaniem aktu notarialnego przez J. i R. S.,

d) ustaleniu, że matka zmarłego R. S. pomagała synowi w prowadzeniu działalności gospodarczej w niewielkim zakresie, a wnioskodawczyni uczestniczyła w działalności gospodarczej poprzez prowadzenie korespondencji mailowej firmy, malowanie tralek, wycinaniem schematów czy przyjmowanie desek i sprzątanie warsztatu, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności zeznań świadków A. S., E. S. czy B. B. wynika, że pomoc w prowadzeniu działalności gospodarczej zmarły R. S. otrzymywał od swoich rodziców,

e) niewzięciu pod uwagę treści opinii terapeutycznej znajdującej się w aktach sprawy z uwagi na wyrażoną ocenę postępowania wnioskodawczyni przez świadka K. G., jak i pominięciu treści rozmowy nagranej przez zmarłego R. S. z J. S., znajdującej się w aktach sprawy,

f) ustaleniu, że uczestniczka wskazała wnioskodawczynię jako podejrzaną otrucia R. S., a uczestnicy prezentują jednoznacznie negatywne nastawienie wobec wnioskodawczyni przy całkowitym pominięciu faktu, że wnioskodawczyni przez lata mieszkała i żywiła się u uczestników, a rodzice zmarłego R. S. wielokrotnie wspomagali osobiście i finansowo syna i wnioskodawczynię,

g) ustaleniu, iż dyspozycje majątkowe aranżowane i dokonywane przez wnioskodawczynię będące jednostronnie korzystne dla wnioskodawczyni w ostatnich dwóch latach życia zmarłego R. S. nie stanowią z jej strony wyrazu manipulacji i celowego działania z pokrzywdzeniem zmarłego R. S. i jego rodziny.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty apelujący wnieśli o:

1.zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie nieważności umowy majątkowej małżeńskiej z dnia 6 lipca 2017 roku zawartej przez J. S. i R. S. przed notariuszem E. W. pod nr. rep. A (...),

ewentualnie o:

2. uchylenie ww. postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

3. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie instancje, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację uczestników postępowania, wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji w całości jako bezzasadnej i zasądzenie solidarnie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy dokonał w niniejszej sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych, rozważając przy tym całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, o której mowa w art. 233 § 1 k.p.c. W związku z powyższym, Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy i na podstawie art. 382 k.p.c. przyjął je za własne. Sąd Odwoławczy podzielił też rozważania prawne poczynione przez Sąd I instancji.

Nieuzasadniony okazał się zarzut apelacji dotyczący naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez sąd granic swobodnej oceny dowodów oraz dokonanie oceny dowodów w sposób wybiórczy i wadliwy, co doprowadziło do błędnego ustalenia stanu faktycznego. Sąd Okręgowy zaaprobował zarówno ocenę materiału dowodowego przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, jak i poczynione na jej podstawie ustalenia faktyczne, uznając je za własne i przyjmując tym samym, że wskazywane uchybienia nie miały miejsca. Wskazać należy, że zarzut naruszenia art. 233 §1 k.p.c. nie może polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń faktycznych, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla apelującego oceny materiału dowodowego. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył Sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając. W uzasadnieniu apelacji uczestnicy postępowania natomiast tego nie uczynili, a jedynie ograniczyli się do przedstawienia własnej wersji stanu faktycznego sprawy.

Odnosząc się do zarzutu, że Sąd I instancji błędnie nie wziął pod uwagę opinii terapeutycznej sporządzonej przez świadka K. G. z 4 lutego 2018 r. ( k. 10-12 akt dołączonych I C 97/21) oraz za częściowo niewiarygodne uznał zeznania tego świadka, wskazać należy, że Sąd I instancji szczegółowo w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wskazał z jakich przyczyn odmówił wiarygodności tym dowodom. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego w tym zakresie, akcentując, że o braku obiektywizmu tego świadka świadczy sporządzenie opinii terapeutycznej na życzenie kancelarii reprezentującej R. S. w sprawie I C 97/21 i zawarcie w niej negatywnych wniosków o postępowaniu J. S. w związku z podpisaniem umowy rozszerzającej wspólność majątkową – i to przy braku kontaktu z Nią w tej kwestii. Uwypuklić też trzeba, że świadek K. G. przedstawiła w opinii i w swoich zeznaniach informacje dotyczące stanu świadomości R. S. w chwili podpisywania aktu notarialnego, choć informacje o tym uzyskała wyłącznie od niego w okresie późniejszym. Słusznie zatem Sąd I instancji w tym zakresie uznał je za niewiarygodne. Nadto wskazać trzeba, że nagrana rozmowa J. S. z mężem ( zapis na k. 65-67 akt) nie dotyczy w ogóle zawarcia umowy rozszerzającej wspólność majątkową, a jedynie wypłaty przez nią środków z banku, nie była więc przydatna dla ustalenia stanu świadomości R. S. w dniu 6 lipca 2017r.

Podkreślić należy, że Sąd I instancji poczynił ustalenia faktyczne w oparciu o cały zebrany materiał dowodowy w postaci dokumentów, zeznań świadków oraz wnioskodawcy i uczestników postępowania. Z zebranego materiału dowodowego nie wynika, by w dniu 6 lipca 2017 r. R. S. był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, o jakim mowa w art. 82 k.c. Wskazać trzeba, że zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem, choroba psychiczna albo innego rodzaju zaburzenia ( np. alkoholizm) nie powodują automatycznie, że osoba, która złożyła oświadczenie woli, uważana być powinna za składającą to oświadczenie w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Konieczne jest ustalenie, czy w chwili wyrażania oświadczenia działała ona z dostatecznym rozeznaniem. Nie jest bowiem wykluczone, że mimo choroby psychicznej lub innych zaburzeń oświadczenie złożone zostało przez osobę działającą świadomie i swobodnie (tak SA w Białymstoku w wyr. z 15.10.2015 r., I ACa 491/15, Legalis).

Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że R. S. w dniu 2 lipca 2017 r. brał udział w urodzinach siostrzeńca wnioskodawczyni – syna I. K., na których spożywał alkohol, zaś żaden ze świadków nie potwierdził, aby pił on alkohol w kolejnych dniach aż do 6 lipca 2017 r. Z zeznań A. M. wynikało natomiast, że wspólnie z R. S. pili alkohol dopiero 29 lipca 2017 r. z okazji urodzin tego świadka. Podkreślić trzeba, że w dniu 6 lipca 2017 r. R. S. prowadził osobiście auto w drodze do S. do notariusza, a notariusz nie dostrzegła, aby był on w stanie po spożyciu alkoholu, ani nie wyczuła woni alkoholu, gdyż w takim przypadku nie dopuściłaby do czynności notarialnej. Uwypuklić też trzeba, że była to już druga wizyta u notariusza, a po pierwszej miało miejsce kompletowanie dokumentów. Po podpisaniu umowy w dniu 6 lipca 2017 r. R. S. wspólnie z żoną tego samego dnia złożyli w Sądzie Rejonowym w Szamotułach w Wydziale Ksiąg Wieczystych wniosek o wpis J. S. na podstawie zawartej umowy, co pozwala sądzić, że R. S. zdawał sobie sprawę ze skutków podpisania umowy o rozszerzeniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Powyższy wniosek można też wysnuć w oparciu o opinię terapeutyczną z 4 lutego 2018 r., z której wynika, że według R. S. żona od zawarcia małżeństwa namawiała go na wpisanie jej do księgi wieczystej nieruchomości. Nie sposób więc przyjąć w świetle zebranego materiału dowodowego, że w dniu podpisania aktu notarialnego z 6 lipca 2017 r., do którego wcześniej czyniono przygotowania w postaci kompletowania dokumentów, R. S. nie był świadomy jaką umowę podpisuje, ani też by był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach postępowania winien orzec sąd w postanowieniu kończącym postępowanie.

Małgorzata Radomska-Stęplewska