Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

POSTANOWIENIE

Dnia 29 stycznia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w następującym składzie

Przewodnicząca sędzia Agnieszka Śliwa

po rozpoznaniu 29 stycznia 2024 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku M. W.

przy udziale P. W.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z 10 stycznia 2023 r.

sygn. akt I Ns 54/16

postanawia

I.  oddalić apelację;

II.  kosztami postępowania apelacyjnego obciążyć wnioskodawczynię i uczestnika
w zakresie przez nich poniesionym.

Agnieszka Śliwa

UZASADNIENIE

M. W. wniosła o dokonanie podziału majątku wspólnego M. W. i P. W.. Wnioskodawczyni domagała się ustalenia, że w skład majątku wspólnego wchodzą:,

–

nieruchomość położona w L. (nr KW (...)),

–

3 nieruchomości położone w K. (nr KW: (...), (...), (...)),

–

samochód marki F. (...),

–

firma (...),

–

oszczędności 65.000 zł

oraz przyznanie jej na wyłączną własność:

–

nieruchomości położonych w K. o nr. KW: (...) i (...);

zaś uczestnikowi postępowania:

–

nieruchomości położonej w L.;

–

nieruchomości położonej w K. o nr. KW: (...);

–

samochodu marki F. (...);

–

firmy (...);

–

oszczędności.

Nadto wnioskodawczyni żądała zasądzenia od uczestnika postępowania na swoją rzecz spłaty w wysokości 507.233,77 zł, płatnej w terminie 1 miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności, a także o zabezpieczenie spłaty przez ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości przyznanej uczestnikowi postępowania. W przypadku gdyby uczestnik postępowania nie chciał objąć nieruchomości w L., wnioskodawczyni proponowała jej sprzedaż na wolnym rynku.

Wnioskodawczyni zgłosiła również roszczenia odszkodowawcze o zasądzenie od uczestnika postępowania 51.100 zł i 25.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 lipca 2018 r. do dnia zapłaty, wynikające z rozporządzenia oszczędnościami stron bez zgody i wiedzy wnioskodawczyni (k. 761) oraz o zasądzenie od uczestnika postępowania na swoją rzecz 250.000 zł z tytułu połowy wartości firmy, która wchodziła w skład majątku wspólnego, a została zlikwidowana bez zgody wnioskodawczyni, ewentualnie z tytułu wyprzedaży majątku firmy bez zgody i wiedzy wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie żądania ustalenia nierównych udziałów, zgłoszonego przez uczestnika postępowania.

Uczestnik P. W. wniósł o ustalenie, że udział M. W. w majątku wspólnym wynosi 1/10, zaś jego – 9/10, a także o uzgodnienie treści księgi wieczystej (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie, że stanowi ona współwłasność P. W. i M. W. na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej. Nadto uczestnik domagał się zasądzenia od M. W. na swoją rzecz 7.500 zł, a w przypadku ustalenia innych udziałów w majątku wspólnym niż przez niego żądane, kwoty stanowiącej iloczyn tego udziału oraz kwoty 75.000 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych przez niego z majątku osobistego na majątek wspólny. Ostateczne żądanie uczestnika postępowania obejmowało ustalenie, że w skład majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania wchodziły:

–

nieruchomość położona w L. (nr KW (...)),

–

3 nieruchomości położone w K. (nr KW: (...); (...); (...)),

–

samochód marki F. (...),

–

środki trwałe wchodzące w skład przedsiębiorstwa (...) – za wyjątkiem samochodu marki C. (...), użytkowanego przez wnioskodawczynię,

–

samochód marki C. (...),

oraz przyznanie jemu na wyłączną własność składników majątkowych:

–

wszystkich trzech nieruchomości położonych w K.;

–

samochodu marki F. (...) (k. 49).

zaś wnioskodawczyni samochodu marki C. (...).

Uczestnik postępowania wniósł ponadto o sprzedaż licytacyjną nieruchomości położonej w L..

Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w sprawie sygn. akt I Ns 54/16 postanowieniem z 10 stycznia 2023 r., sprostowanym postanowieniem z 12 czerwca 2023 r.:

1.  oddalił wniosek P. W. o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym,

2.  ustalił, że w skład majątku wspólnego M. W. i P. W. wchodzi:

a.  nieruchomość położona w L., województwo (...), zabudowana domem jednorodzinnym, oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0851 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

b.  nieruchomość położona w K., województwo (...), oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0765 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

c.  nieruchomość położona w K., województwo (...), oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0764 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

d.  nieruchomość położona w K., województwo (...), oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0764 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

e.  samochód marki F. (...), rok produkcji 2006, o numerze rejestracyjnym (...);

f.  pozostały po likwidacji przedsiębiorstwa pod firmą (...) samochód marki C. (...), rok produkcji 2010, o numerze rejestracyjnym (...);

3.  dokonał podziału majątku wspólnego M. W. i P. W. w ten sposób, że:

a.  zarządził sprzedaż licytacyjną stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego nieruchomości położonej w L., województwo (...), zabudowanej domem jednorodzinnym, oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0851 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu (...)prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) i określił, że suma uzyskana z jej sprzedaży, po pomniejszeniu o nieuiszczone koszty egzekucyjne należne komornikowi sądowemu oraz po rozliczeniu kosztów egzekucyjnych, będzie podlegała podziałowi po 1/2 części dla M. W. i P. W.;

b.  M. W. przyznał:

–

nieruchomość położoną w K., województwo (...), oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0764 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...),

–

nieruchomość położoną w K., województwo (...), oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0764 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...),

c.  P. W. przyznał:

–

nieruchomość położoną w K., województwo (...), oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,0764 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...),

–

samochód marki F. (...), rok produkcji 2006, o numerze rejestracyjnym (...),

–

pozostały po likwidacji przedsiębiorstwa pod firmą (...) samochód marki C. (...), rok produkcji 2010, o numerze rejestracyjnym (...);

4.  zasądził od M. W. na rzecz P. W. 60.100 zł tytułem spłaty, płatną w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, z ustawowymi odsetkami jak za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności,

5.  zasądził od M. W. na rzecz P. W. 36.000 zł tytułem rozliczenia nakładów z majątku osobistego P. W. na majątek wspólny;

6.  zasądził od P. W. na rzecz M. W. 92.183,77 zł z tytułu zbycia przedsiębiorstwa działającego pod firmą (...), wchodzącego w skład majątku wspólnego M. W. i P. W.;

7.  w pozostałym zakresie oddalił żądania M. W. i P. W.,

8.  nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu tytułem kosztów sądowych, uiszczonych tymczasowo z rachunku Skarbu Państwa:

a.  od M. W. 6.125,88 zł;

b.  od P. W. 4.625,88 zł;

9.  pozostałymi kosztami postępowania obciążył M. W. i P. W. w zakresie przez nich poniesionym.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik postępowania P. W., zaskarżając je w części, tj. co do punktu 3., 4., 6. i 8. Apelujący domagał się zmiany tych rozstrzygnięć poprzez przyznanie na wyłączną własność wnioskodawczyni:

a) pojazdu, o jakim mowa w pkt 2. F) o bezspornej wartości 20.000 zł,

b) nieruchomości położonej w K. o wartości 144.000 zł stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest kw nr (...),

c) nieruchomości położonej w K. o wartości 144.000 zł stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest kw nr (...),

oraz przyznania na wyłączną własności uczestnika postępowania:

a) nieruchomości położonej w K. o wartości 144.000 zł stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest kw nr (...),

b) samochodu o jakim mowa w pkt 2 e o wartości 23.800 zł.

Nadto uczestnik domagał się zasądzenia od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwoty 70.100 zł tytułem spłaty płatnej w terminie 1 miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności i zmniejszenia kwoty wskazanej w pkt 6. do 32.500 zł względnie do 78.360,11 zł.

Skarżący zarzucił zaskarżonemu rozstrzygnięciu naruszenie:

- art. 211 k.c. w zw. z art. 212§2 k.c. poprzez przyznanie uczestnikowi postępowania pojazdu marki C. (...) rok produkcji 2010 o nr rejestracyjnym (...), w sytuacji kiedy jego jedynym i wyłącznym użytkownikiem od momentu jego zakupu jest wnioskodawczyni, zaś uczestnik postępowania nie wyrażał zgody na przyznanie mu tego pojazdu,

- art. 415 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na przyznaniu wnioskodawczyni 92.183,77 zł z tytułu odszkodowania za zbycie przez uczestnika postępowania przedsiębiorstwa (...) w sytuacji, gdy z poczynionych ustaleń wynika, że uczestnik postępowania po ustanowieniu rozdzielności nie zbywał przedsiębiorstwa, ale tylko część jego składników stanowiących wyposażenie, w zamian za co uzyskał 65.000 zł.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni domagała się jej oddalenia oraz zasądzenia od uczestnika postępowania na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Jednocześnie wnioskodawczyni wniosła o sprostowanie oczywistej omyłki, zawartej w postanowieniu Sądu I instancji poprzez zmianę oznaczenia działki, przyznanej uczestnikowi postępowania na 134/5 – co nastąpiło wskazanym powyżej postanowieniem z 12 czerwca 2023 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Sąd Okręgowy w pełni podziela i uznaje za własne ustalenia faktyczne oraz prawne poczynione przez Sąd I instancji, czyniąc je integralną częścią niniejszego uzasadnienia. Podkreślić trzeba, że apelujący nie podniósł zarzutów odnośnie dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny dowodów, ani poczynionych na ich podstawie ustaleń faktycznych.

Na wstępie należy odnieść się do wskazanej w uzasadnieniu apelacji kwestii przyznania przez Sąd Rejonowy w punkcie 3. zaskarżonego postanowienia nieruchomości stanowiącej działkę (...) zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestnikowi. Faktycznie, zapis taki znajdował się w postanowieniu. Został on jednak sprostowany postanowieniem Sądu Rejonowego z 12 czerwca 2023 r., które jest prawomocne. Oznacza to, że zaskarżonym postanowieniem przyznano wnioskodawczyni nieruchomość położoną w K., oznaczoną numerem geodezyjnym (...) i o numerze KW (...) oraz nieruchomość położoną w K., oznaczoną numerem geodezyjnym (...) i o numerze KW (...), natomiast uczestnikowi nieruchomość położoną w K., oznaczoną numerem geodezyjnym (...) i o numerze KW (...).

Co do ww. nieruchomości, we wnioskach apelacji skarżący domagał się przyznania, tak jak uczynił to Sąd Rejonowy, nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest KW nr (...) na własność wnioskodawczyni, natomiast wniósł o zmianę powyższego rozstrzygnięcia poprzez przyznanie nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest KW nr (...) wnioskodawczyni, a uczestnikowi nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest KW nr (...). Skarżący nie przedstawił jednak żadnych argumentów przemawiających za zasadnością takiej zmiany, nie zgłosił żadnych zarzutów w tej kwestii. Wniosek apelacji w tym zakresie nie mógł zatem zostać uwzględniony. Wywody Sądu Rejonowego w tej mierze są prawidłowe. Poza tym za aprobatą dokonanego przez Sąd I instancji przydziału ww. dwóch nieruchomości o numerach działek (...) odpowiednio wnioskodawczyni i uczestnikowi przemawia fakt, że wskutek ustaleń małżonków, choć stanowiły ich majątek wspólny, to jednak pierwsza z nich została nabyta na wyłączne nazwisko wnioskodawczyni, a druga uczestnika. Dokonany podział odzwierciedla zatem pierwotne co do nich uzgodnienia małżonków

Uczestnik postępowania w treści wywiedzionego środka zaskarżenia zakwestionował przyznanie na jego rzecz, pozostałego po likwidacji przedsiębiorstwa pod firmą (...), samochodu marki C. (...). Wskazał, że pojazd ten winien zostać przyznany uczestniczce, które go użytkowała, o co też wnosił w toku postępowania. Sąd Rejonowy trafnie jednak uznał, że w okolicznościach sprawy sam fakt użytkowania tego pojazdu przez wnioskodawczynię nie mógł decydować o sposobie podziału. Pojazd ten stanowił bowiem składnik przedsiębiorstwa, którego składniki majątkowe (poza tym pojazdem) zostały zbyte przez uczestnika. Jak prawidłowo zważył Sąd I instancji, nie było możliwe w niniejszym postępowaniu zaliczenie do majątku wspólnego podlegającego podziałowi przedsiębiorstwa, które nie istniało w chwili orzekania na skutek działań uczestnika. Pojazd ten, jako jego składnik, co do zasady winien natomiast dzielić los przedsiębiorstwa. Co więcej, w kwocie odszkodowania związanego ze zbyciem przez uczestnika bez zgody wnioskodawczyni przedsiębiorstwa, uwzględniony został ten jego składnik, wpływając na jego wartość. W związku z tym prawidłowa okazała się konstatacja Sądu Rejonowego, że w tej sytuacji samochód ten należy przyznać uczestnikowi. Nadmienić trzeba, że Sąd I instancji nie zasądził osobnej spłaty czy dopłaty na rzecz wnioskodawczyni z tytułu przyznania tego pojazdu uczestnikowi albowiem, jak słusznie zauważono, skoro stanowił on składnik przedsiębiorstwa, wpływając na jego wartość, to został on rozliczony w ramach świadczenia odszkodowawczego.

Jedynie ubocznie wskazać należy, że Sądu Rejonowy nie zawarł w zaskarżonym postanowieniu rozstrzygnięcia co do wydania pojazdu uczestnikowi przez wnioskodawczynię (art. 624 k.p.c.). Niemniej uczestnik nie podniósł w tym zakresie żadnych zarzutów procesowych, co więcej - nie wiadomo, kto aktualnie jest w posiadaniu spornego auta. Ponadto, wobec braku rozstrzygnięcia, co do zasady właściwym środkiem winien być wniosek o uzupełnienie orzeczenia. Z uwagi jednak na nieobjęcie tego zagadnienia zarzutem apelacji, czynienie dalszych rozważań w tym przedmiocie jest bezprzedmiotowe.

Dalej, apelujący kwestionował zasadność uwzględnienia roszczenia odszkodowawczego wnioskodawczyni z tytułu zbycia przedsiębiorstwa. Wyjaśnić trzeba, że w toku postepowania w I instancji uczestnik co do zasady nie kwestionował, że w skład majątku wspólnego wchodziło przedsiębiorstwo (...). Twierdził natomiast, że z uwagi na zakończenie tej działalności i zbycie jej składników, przedsiębiorstwo nie może podlegać podziałowi, a roszczenie odszkodowawcze nie jest uzasadnione.

Czynnikiem tworzącym przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 ¹ k.c. jest występowanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości. Zwraca się uwagę na to, że zespół składników tworzących przedsiębiorstwo musi być swoiście zorganizowany, musi funkcjonować w określonym otoczeniu, które łącznie zdecydują, że mamy do czynienia z przedsiębiorstwem, a nie luźnym zbiorem składników niematerialnych i materialnych. Z tego powodu przedsiębiorstwo nie jest jedynie sumą składników niematerialnych i materialnych wchodzących w jego skład, lecz samoistnym dobrem o odrębnej wartości majątkowej. Dopiero czynnik organizacyjny oparty o kryterium funkcjonalności i celowości zestawienia składników pozwala uznać ten zespół za przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo jako kategoria prawna odrywa się od osoby przedsiębiorcy, do którego ono należy. Przedsiębiorstwo w takim ujęciu może stanowić składnik majątku wspólnego małżonków (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 stycznia 2016 r. II FSK 3146/13). Taka sytuacja miała natomiast miejsce w niniejszej sprawie, na co wskazują ustalenia Sądu Rejonowego dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstwa (...). Nie ulega przy tym wątpliwości, że po ustaniu wspólności uczestnik zakończył prowadzenie przedsiębiorstwa i zbył składniki majątkowe wchodzące w jego skład. Przedsiębiorstwo obecnie nie funkcjonuje.

Argumentację dotyczącą, w ocenie uczestnika gospodarczej zasadności zbycia przedsiębiorstwa, skarżący oparł na wycinku treści opinii biegłej, w którym stwierdzono, że przyniosło ono od 1 stycznia do 30 września 2014 r. stratę. Apelujący całkowicie pominął natomiast, że biegła w toku postępowania – podczas rozprawy 26 listopada 2019 r. wskazała, że zbycie przedsiębiorstwa nie było uzasadnione ekonomicznie albowiem mogło ono przynosić zysk, a decyzja o zakończeniu jego prowadzenia nie miała podłoża gospodarczego (k. 728) . Jednocześnie szczegółowa analiza treści opinii wskazuje, że w całym 2014 r. przedsiębiorstwo przyniosło zysk, a nie stratę (k. 650). Należy także wyraźnie podkreślić, że biegła do wyceny wartości przedmiotowej jednostki celem ustalenia wartości przedsiębiorstwa zastosowała prawidłowe metody, co szczegółowo uzasadniła w treści opinii (k. 641-642). Prawidłowości zastosowanych metod nie zdołał podważyć apelujący, który ograniczył się jedynie do ich zakwestionowania i przedstawienia korzystnego dla niego punktu widzenia. Nie można przy tym, z uwagi na wyjaśnione powyżej cechy przedsiębiorstwa, zgodzić się z uczestnikiem, że przedmiotem wyceny winny być jedynie poszczególne składniki majątkowe przedsiębiorstwa. Raz jeszcze należy podkreślić, że przedsiębiorstwo nie jest jedynie sumą składników niematerialnych i materialnych wchodzących w jego skład, lecz samoistnym dobrem o odrębnej wartości majątkowej.

Skoro zatem zbycie przedsiębiorstwa wynikało z innych przyczyn niż negatywne skutki finansowe, to słusznie Sąd Rejonowy uznał, że nie było ono uzasadnione. Argumentację Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy w pełnym zakresie podziela.

Przede wszystkim jednak okoliczność, czy istniały podstawy do likwidacji firmy, nie miała decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia o roszczeniu odszkodowawczym wnioskodawczyni. Podkreślić należy, że zakończenie działalności i sprzedaż składników przedsiębiorstwa nastąpiły bez wiedzy i zgody wnioskodawczyni, co niewątpliwie - mając na uwadze stan przedsiębiorstwa - wyrządziło szkodę w majątku wspólnym, liczoną prawidłowo według wartości przedsiębiorstwa (przy czym świadczenie na rzecz wnioskodawczyni słusznie zostało umniejszone o kwotę przez nią wypłaconą).

Jak słusznie zauważa się w orzecznictwie, w podziale majątku, w ramach rozliczeń uwzględnia się składniki majątkowe, które zostały bezprawnie zbyte, zniszczone, zużyte lub roztrwonione przez jedno z małżonków. Roszczenie z tego tytułu traktuje się analogicznie jak roszczenie z tytułu zwrotu wydatków z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, dopuszcza się także inne podstawy rozliczeń, np. art. 415 k.c. (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z 9 stycznia 2018 r. XV Ca 981/17, tak również Sąd Najwyższy np. w postanowieniach z 19 czerwca 2009 r., V CSK 485/08 i z 21 marca 1977 r., III CRN 31/77, w uchwale z 27 października 1967 r., III CZP 73/67, w orzeczeniu z 18 sierpnia 1958 r., I CR 547/58, por. też uchwała Sądu Najwyższego z 19 maja 1989 r., III CZP 52/89 ). Dokonane przez Sąd Rejonowy rozliczenie w oparciu o art. 415 k.c. było zatem w okolicznościach sprawy uzasadnione.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520§1 k.p.c., uznając, że nie ma podstaw do odstąpienia od ogólnej zasady orzekania o nich w postępowaniu nieprocesowym.

Agnieszka Śliwa