Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział II Cywilny - Odwoławczy

w składzie :

Przewodniczący: sędzia Ewa Blumczyńska

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2024 r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko M. N.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda i pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Chodzieży

z dnia 21 lutego 2023 r.

sygnatura akt I C 374/22

I zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że :

1.  w punkcie 1. zasądzoną kwotę 7 731,16 zł obniża do 5 098,16 zł ( pięć tysięcy dziewięćdziesiąt osiem zł i 16 gr);

2.  punktowi 3. nadaje treść : kosztami procesu obciąża powoda w 60% a pozwaną w 40% i z tego tytułu zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 413,20 tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego rozstrzygnięcia o kosztach do dnia zapłaty.

Ewa Blumczyńska

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym 4 sierpnia 2022 r. powód (...) SA z siedzibą w W. domagał się od pozwanej M. N. zasądzenia z weksla nakazem zapłaty 12.791,16 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie jednak nie wyższej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od 6 maja 2022 r. do dnia zapłaty. Nadto zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

W uzasadnieniu powyższego żądania podał, że weksel stanowił zabezpieczenie spłaty pożyczki. Roszczenie obejmuje sumę pozostałych do spłaty rat pożyczki oraz należne odsetki za opóźnienie.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z 20 września 2022 r. sygn. akt I Nc 618/22 zasądzono zgodnie z żądaniem pozwu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty z 6 października 2022 r. (data wpływu) pozwana podniosła rozliczne zarzuty odnośnie żądania pozwu m. in. że weksel został wypełniony wbrew porozumieniu z uwagi na to, że roszczenie w ogóle nie powstało, albo powstało w mniejszej wysokości. Nadto zakwestionowała skuteczność i ważność postanowień umowy pożyczki, z których wynikają prowizje i opłata przygotowawcza. Podważyła zasadność naliczania odsetek umownych i naliczania oprocentowania za cały okres obowiązywania umowy kredytowej od pożyczki oraz założenie, że składa się na nią kapitał i koszty. Wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów procesu wg norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W odpowiedzi powód w piśmie z dnia 5 stycznia 2023r. poszerzył argumentację prawną i faktyczną odnosząc się do zobowiązania wekslowego i stosunku podstawowego. Przy tym wskazał, że pozwana dokonała wpłat w łącznej wysokości 365 zł.

Wyrokiem z dnia 21 lutego 2023r. Sąd Rejonowy w Chodzieży :

1.  zasądził od pozwanej na rzecz powoda 7 731,16 zł wraz z umownymi odsetkami za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie jednak nie wyższej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od 6 maja 2022 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddalił;

3.  kosztami procesu obciążył pozwaną i powoda stosunkowo, a mianowicie powoda w 40 % a pozwaną w 60 %, zasądzając od pozwanej na rzecz powoda 2 620, 20 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Od powyższego rozstrzygnięcia obie strony złożyły apelację.

Powód zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo i w zakresie kosztów postępowania.

Jako zarzuty apelacyjne wskazał:

1.  naruszenie art. 10 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe w zw. z art. 48 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe i art. 6 kc poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco a tym samym sprawa niniejsza nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa;

2.  naruszenie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez jego nie zastosowanie, co doprowadziło do odmowy zasądzenia przez Sąd I instancji całości kwot z tytułu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, podczas gdy koszty mieszczące się w limicie wprowadzonym przez ww. przepis wyłączone są spod możliwości badania, czy stosowe postanowienia stanowią niedozwolone klauzule umowne;

3.  naruszenie art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość Prowizji, prowizji pośrednika i opłaty przygotowawczej zawartej w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony jest niedopuszczalna, podczas gdy łączna kwota powyższych kosztów - nie przekracza limitu kosztów pozaodsetkowych zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim w art. 36a ustawy;

4.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 i n. kc w zw. z art. 353 ¹ kc, art. 5 kc poprzez błędne ich zastosowania do stosowanych przez stronę powodową opłat w postaci prowizji, prowizji pośrednika, opłaty przygotowawczej i uznanie wskazanych wyżej opłat za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także stanowiące niedozwolone klauzule umowne co prowadzi do naruszenia interesów konsumenta, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa.

5.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 i n. kc w zw. z art. 359 § 2 ¹ poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że powódka naliczając opłatę prowizyjną zmierzała do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych, co doprowadziło do oddalenia powództwa.

6.  art. 359 § 1 kc w zw. z pkt 1.2 umowy pożyczki poprzez przyjęcie, że powódce nie należą się odsetki umowne w pełnej wysokości, podczas gdy odsetki umowne wynikają z czynności prawnej tj. zawartej umowy pożyczki, która została wypowiedziana z winy strony pozwanej.

7.  naruszenie art. 3 kpc, art. 227 kpc, art. 232 kpc i art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 6 kc oraz art. 101 ustawy z dnia 28.04.1936 r. - Prawo wekslowe poprzez nieuwzględnienie powództwa w całości w przypadku gdy powódka oparła swoje roszczenie na przedstawionym do zapłaty, prawidłowo wypełnionym i ważnym dokumencie wekslowym, a pozwany nie złożył skutecznie wniosków dowodowych przeciwko żądaniu pozwu, a tym samym nie wykazał, że żądanie pozwu jest niezasadne, co miało wpływ na rozstrzygnięcie i w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa.

Przy powyższych zarzutach wniósł o:

1.  zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 5060,00 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 06.05.2022 r do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję od całości żądania zgłoszonego w pozwie;

2.  zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego wraz
z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

ewentualnie :

1.  uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I Instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

W odpowiedzi na powyższe pozwana wniosła o:

1.  oddalenie apelacji powoda;

2.  zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Pozwana zaskarżyła wyrok w zakresie punktu pierwszego i trzeciego.

Jako zarzuty apelacyjne wskazała obrazę:

1.  art. 58 § 1 k.c. z uwagi na przyjęcie, że umowa pożyczki jest ważna, podczas gdy powód złożył organowi ścigania zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez pozwaną, na skutek którego sąd karny wydał prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie i orzekł w nim o obowiązku naprawienia szkody, przez co istnieje już tytuł egzekucyjny i powód nie ma interesu w tym, aby uzyskać drugi w tym postępowaniu;

2.  art. 385(1) i art. 385(2) k,c. w zw. z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim i art 3 ustawy o kredycie konsumenckim poprzez niezbadanie kwestii refinansowania umowy (...) umową (...)wskutek czego koszty naliczone przez powoda przewyższały limity wskazane umowie o kredycie konsumenckim, a pozwany de facto miał do dyspozycji jedynie 2633 zł, które zasądził wyrokiem z 19 września 2023 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu;

3.  art. 10 w zw. z art. 101, art. 102 i art. 104 Prawa wekslowego, art. 720 i art. 359 k.c. w zw. z art. 3, art. 54 ust. 2 i art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 58 § 1, 2 i 3 i art. 353(1) w zw. z art. 385(1) i art. 385(2) k.c., art. 353 i art. 354 w zw. z art. 720 k.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. z uwagi na: (1) błędne pominięcie i nierozważenie roszczenia formułowanego w oparciu o weksel, mimo że powód dochodził zapłaty z uzupełnionego weksla in blanco o charakterze gwarancyjnym oraz treści deklaracji wekslowej, (2) błędne przyjęcie, że powód uzupełnił weksel zgodnie z deklaracją wekslową co do zasądzonego roszczenia, podczas gdy: (a) odsetki umowne i in. koszty są nienależne, (b)zasądzenie powództwa z uwagi na wypowiedzenie umowy pożyczki chociaż jest ono nieskuteczne, (c) pominięcie treści deklaracji wekslowej, wezwania do zapłaty i wypowiedzenia oraz daty wymagalności roszczenia wekslowego (płatności weksla), (d) pominięcie sumy wpłat pozwanego i przyjęcie, że miał zadłużenie w chwili wezwania do zapłaty (i wypowiedzenia umowy);

4.  art. 3, art. 5 pkt 7 i 12, art. 25 ust. 1 pkt 1, art. 54 ust. 1 i 2, art. 30 ust. 1 pkt 6 i 7, art. 47 w zw. z art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim w zw. z art. 353(1) i art. 353(2) k.c. w zw. z art. 720, art. 395 i art. 481 § 1 i 2 k.c., art. 385(1) — art. 385(2) k.c., art. 210 § 2 i art. 316 § 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie z urzędu, mimo że umowa pożyczki w pkt 1.1, 1.2 i 1.4 obejmuje naliczanie odsetek od kredytowanych kosztów pożyczki i przyjęcie za zasadne zadłużenia podawanego przez powoda w zakresie odsetek i ich rozliczenia, a także pominięcie oświadczenia o kredycie darmowym;

5.  art. 385(1) i art. 385(2) k.c. w zw. z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim i art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że prowizja, prowizja pośrednika finansowego oraz opłata przygotowawcza są należne powodowi w miarkowanej przez sąd wysokości 2138,35 zł oraz ta kwota nie wynika z klauzul abuzywnych oraz że klauzula abuzywna może być modyfikowana przez sąd;

6.  na skutek obrazy ww. przepisów prawa błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nieustaleniu: (1) treści umowy pożyczki (pkt 1.1, 1.2 i 1.4) w zakresie naliczenia odsetek od kredytowanych kosztów, (2) treści deklaracji wekslowej w zakresie przyczyn uzupełnienia weksla i treści umowy w zakresie przyczyn wypowiedzenia (pkt 8), (3) treści wypowiedzenia umowy pożyczki, z którego wynikało, że w jego dacie weksel był już uzupełniony, (4) wysokości spłat pozwanego na rzecz powoda na datę wezwania do zapłaty umowy pożyczki, (5) ilości i wysokości rat pożyczki wymagalnych na chwilę wezwania do zapłaty i wypowiedzenia umowy pożyczki, (6) kwoty zadłużenia wskazanej w wezwaniu do zapłaty i wskazanych w nim rat zdaniem powoda nieuregulowanych oraz ich wysokości, (7) terminu płatności weksla przedstawionego w nin. sprawie, (8) złożenia oświadczenia o kredycie darmowym i wysokości zadłużenia na skutek oświadczenia o kredycie darmowym;

7. art. 100 k.p.c. poprzez obciążenie pozwanego kosztami procesu, podczas gdy koszami należy obciążyć w całości powoda.

Ponadto powołując się na nowe okoliczności i dowody w sprawie, których powołanie nie było możliwe na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego, na wypadek gdyby sąd nie podzielił powyższej argumentacji, wniósł o dopuszczenie oraz przeprowadzenie dowodu z załączonego wydruku z Portalu Informacyjnego w postaci wyroku z uzasadnieniem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 19 września 2023r., sygn. akt: XVII K 773/23 dot. pozwanej M. N., na fakt: wykazania, że zaskarżony wyrok sądu I instancji został wydany zanim wystąpiły nowe okoliczności w sprawie, a w konsekwencji mogło się to przyczynić do błędnych ustaleń faktycznych w przedmiotowej sprawie, na fakt: zasądzenia części roszczenia przez sąd kamy.

Przy powyższych zarzutach apelująca wniosła o:

1.  zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie w ten sposób, że oddala się powództwo w całości oraz zasądza się od powoda na rzecz pozwanego koszty procesu wedle norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za instancję odwoławczą wedle norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na powyższe powód wniósł o :

1.  oddalenie apelacji w całości;

2.  zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za II instancję

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie. Natomiast apelacja pozwanej
z uwagi na powstanie nowych okoliczności po wydaniu zaskarżonego wyroku dała podstawę do poczynienia dodatkowych ustaleń faktycznych skutkujących częściową zasadnością jej apelacji, co powodowało zmianą zaskarżonego orzeczenia.

W niniejszym postępowaniu z inicjatywy pozwanej w oparciu o wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 19 września 2023r. wraz z jego uzasadnieniem uzupełniono ustalenia faktyczne poczynione w postępowaniu pierwszoinstancyjnym o fakt, że powyższym orzeczeniem na podstawie art. 66§1 i art. 67§kk umorzono postępowanie wobec pozwanej warunkowo przyjmując, że działając w celu pokrzywdzenia (...) S.A. swoim zachowaniem wyczerpała znamiona przedmiotowe i podmiotowe występku oszustwa, na podstawie art. 67§3 kk nałożono na oskarżoną ( pozwaną w niniejszej sprawie) obowiązek naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz powoda z tytułu zaciągnięcia przedmiotowej pożyczki kwoty 2 633 zł w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia wyroku ( k. 141149 akt).

W pozostałym zakresie ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy nie były kwestionowane przez żadną ze stron, co dało podstawę ich przyjęcia za bezsporne. W związku z tym Sąd Okręgowy przyjął je za własne bez ich powtarzania ( art. 387§2 ¹ pkt 1 kpc). Przy tym Sąd Okręgowy nie ocenił odmiennie dowodów przeprowadzonych przez Sąd Rejonowy i podzielił w pełni ocenę prawną dokonaną przez Sąd Rejonowy, weryfikując ją jedynie w zakresie poniżej przedstawionym i wynikającym z uzupełnionych ustaleń faktycznych (art. 387 § 2 ¹ pkt 2 kpc). Zatem ustalenia poczynione w postępowaniu pierwszoinstancyjnym
i uzupełnione w niniejszym postępowaniu stały się miarodajne do rozpoznania zarzutów apelacyjnych.

W pierwszym rzędzie Sąd Okręgowy odniósł się do zarzutu naruszenia art. 10 ustawy z dnia 28.04.1936r. Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. 2016/160), który powód wiązał
z nieprawidłowym, jego zdaniem, rozłożeniem przez Sąd Rejonowy ciężaru dowodu w niniejszej sprawie. W tym kontekście podniósł, że żądanie zasądzenia dochodzonej pozwem należności opierał na wekslu własnym wystawionym przez pozwaną. Zaznaczenia wymagało, że był to weksel in blanco ( art. 10 Prawa wekslowego ), służący zabezpieczeniu roszczeń powoda wynikających z zawartej przez strony umowy pożyczki, który został uzupełniony przez powódkę na kwotę 12 791,16 zł.

W tym kontekście a także odnosząc się do argumentacji pozwanej sformułowanej na gruncie naruszenia powyższego przepisu oraz dalszych przytoczonych przepisów wskazać należało, że co do zasady miał rację powód wskazując, że jeżeli strona potwierdza swe prawo dokumentem o cechach określonych w art. 101 Prawa wekslowego, to na pozwanym spoczywa ciężar udowodnienia zarzutów tamujących lub niweczących roszczenie, wynikających ze stosunku podstawowego, jak również zarzutów związanych z wypełnieniem weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym. Taki rozkład ciężaru dowodu wynika z ogólnej reguły wyrażonej w art. 6 k.c., a także art. 10 i 17 Prawa wekslowego. Zatem strona powodowa wywodząca swe roszczenie z faktu wystawienia na jej rzecz weksla własnego, powinna ten fakt udowodnić. Wydanie weksla in blanco stwarza bowiem specjalny rodzaj zobowiązania wekslowego, który różni się znacznie od zobowiązania wynikłego z wydania całkowicie wypełnionego dokumentu wekslowego. Weksel in blanco jest ściśle związany z dodatkową umową, zwaną porozumieniem wekslowym, zawartą pomiędzy wystawcą a remitentem. Dłużnik może wówczas bez ograniczeń powoływać się na zarzuty pozawekslowe, wynikające ze stosunku podstawowego ( strona pozwana może za pomocą podniesionych zarzutów doprowadzić do oddalenia powództwa, lecz powinna udowodnić te zarzuty, w tym że roszczenie wierzyciela ze stosunku podstawowego w całości lub w części nie istnieje). Wydanie wierzycielowi weksla stwarza domniemanie istnienia, w chwili wydania, wierzytelności w wysokości sumy wekslowej i przerzuca w ten sposób ciężar dowodu przeciwnego na dłużnika, gdy tymczasem w braku weksla dowód istnienia i wysokości wierzytelności obciąża wierzyciela ( tak: wyrok SN 18.11.1999r., I CKN 215/98, publ. OSN 2000/7-8/128; wyrok SN z 20.07.2008r., V CK 9/06; uchwała SN z 7.01.1967r., III CZP 19/66, publ. OSN 1968/5/79; I. Heropolitańska. Prawo wekslowe i czekowe. Praktyczny komentarz, LEX 2011, kom. do art. 17 t. 7).

Takie zarzuty pozwana w procesie podniosła a powód wdał się w spór na płaszczyźnie stosunku podstawowego, ponieważ ostatecznie skonkretyzował roszczenie z odwołaniem się do stosunku wynikającego z przedmiotowej umowy pożyczki. Zgodnie z ugruntowanym w tej mierze orzecznictwem, podniesienie przez stronę pozwaną zarzutów ze stosunku podstawowego zobowiązuje powoda do złożenia oświadczenia co do tych zarzutów. Wierzyciel ma wówczas obowiązek podać, z jakiego tytułu domaga się zapłaty i przedstawić stosowane wyliczenie. W związku z tym ustosunkowując się do argumentacji powoda wskazać należało, że nie chodzi w tym wypadku o rozkład ciężaru dowodu, również obowiązek ten nie wynika z przerzucenia na niego powoda ciężaru dowodu. Jest natomiast naturalna konsekwencją domagania się przez wierzyciela osobistego od dłużnika określonego świadczenia pieniężnego ( tak: np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 2 marca 2005r., I A Ca 1413/04 Lex).

Podsumowując : fakt wystawienia weksla in blanco nie oznacza, że proces o zapłatę tego rodzaju weksla przestaje mieć charakter tzw. procesu wekslowego. Natomiast co do zasady to na stronie pozwanej spoczywa w takim procesie obowiązek wykazania, że dochodzona na podstawie weksla należność nie istnieje bądź jest zasadna w innej wysokości ( por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 7 stycznia 1967r., III CZP 19/66 Legalis).

Wspomniane wyżej zasady ugruntowane w orzecznictwie ulegają jednak modyfikacji w przypadku dochodzenia roszczenia opartego na wekslu własnym służącym zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej z umowy kredytu konsumenckiego, podlegającej przepisom ustawy z dnia 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim ( t.j. Dz.U. 2019/1083 ), a przepisy tej ustawy miały zastosowanie do umowy pożyczki łączącej strony ( por. art. 3 ust. 1 i ust. 3 pkt 2 u.k.k.). Wynika to z regulacji krajowych i unijnych dotyczących ochrony konsumentów oraz ich wykładni opartej zwłaszcza na dorobku orzecznictwa TSUE, która sprowadza się do konieczności zapewnienia efektywnej ochrony praw konsumenta.

W świetle poglądów TSUE sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter. Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące nieuczciwych postanowień umownych ( art. 385 ¹ i nast. k.c. ) stanowią implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zatem niezależnie od tego, że roszczenie opierało się na wekslu, Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że miał obowiązek zbadać z urzędu, czy suma wekslowa znajduje uzasadnienie w treści przedstawionej przez powoda umowy pożyczki z uwagi na potencjalne istnienie w tej umowie klauzul abuzywnych. W wyniku dokonania kontroli warunków umowy z punktu widzenia praw konsumenta Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia umowy pożyczki, przewidujące obowiązek poniesienia przez pożyczkobiorcę kosztów pożyczki w postaci opłaty przygotowawczej w wysokości 340 zł, prowizji pośrednika finansowego w kwocie 262 zł, wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 5 098 zł przy kwocie kredytu udzielonego pozwanej w kwocie 5 700 zł stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Stąd, że maksymalne pozakodeksowe koszty tej pożyczki winny wynosić 2 138,35 zł.

Dokonana przez Sąd Rejonowy ocena abuzywności powyższych postanowień umowy pożyczki została zakwestionowana w obu apelacjach.

W związku z tym zaznaczenia wymagało, że nie było sporne, że powód zawarł umowę z pozwaną jako konsumentem oraz że przedmiotowe postanowienia mogły podlegać kontroli w oparciu o wskazane uregulowanie, gdyż nie były to postanowienia określające główne świadczenia stron umowy pożyczki. Wykładając pojęcie „świadczenia głównego” właściwym jest posiłkowe sięganie do wypracowanego w doktrynie rozróżnienia na świadczenia główne i uboczne. Za główne uznawane są więc świadczenia stron objęte postanowieniami przedmiotowo istotnymi danej umowy ( essentialia negotii ), czyli świadczenia, które zmierzają do osiągnięcia celu umowy i pozwalają na identyfikację określonego typu stosunku prawnego ( tak też np.: K.Zagrobelny [w:] E.Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2004, s.909, M.Skory, „Klauzule abuzywne w polskim prawie ochrony konsumenta”, Zakamycze 2005, s.179-180 ). W rozpoznawanym przypadku pozwana została zobowiązana w umowie pożyczki do uiszczenia: opłaty przygotowawczej, wynagrodzenia prowizyjnego pośrednika finansowego i pożyczkodawcy. Obowiązek wniesienia takich opłat nie został przewidziany w art. 720 § 1 k.c., a zatem nie stanowił głównego świadczenia pozwanego. Analogiczne stanowisko Sąd Najwyższy zajął co do obowiązku uiszczenia przez posiadacza rachunku bankowego prowizji i opłat związanych z prowadzeniem rachunku bankowego (por. wyrok z 6.04.2004r., I CK 472/03, LEX nr 125052 ), czyli w zbliżonej sytuacji. Trzeba nadto podkreślić, że to na powódce, z mocy art. 385 ¹ § 4 k.c., spoczywał ciężar dowodu, iż postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie ( co wykluczałoby możliwość oceny jego abuzywności ). Pod tym pojęciem rozumie się rzeczywistą możliwość wpływu konsumenta na treść klauzuli ( art. 385 ¹ § 3 zd. 1 k.c. ), a zatem nie mogą za takie uchodzić klauzule sporządzone z wyprzedzeniem, bez negocjacji między stronami ( tak również: M.Jagielska w: „Europejskie prawo konsumenckie a prawo polskie” pod red. E.Nowińskiej i P.Cybuli, Zakamycze Kraków 2005, s.83-84). Ustawodawca przewidział przy tym w art. 385 ¹ § 3 zd. 2 k.c. domniemanie, w myśl którego nie są indywidualnie uzgodnione te postanowienia, które zostały przejęte z wzorca zaproponowanego przez kontrahenta. W niniejszej sprawie umowę zawarto właśnie według wzorca zaproponowanego przez powoda, na co wyraźnie wskazuje posłużenie się gotowym formularzem używanym przy zawieraniu tego rodzaju umów w ramach działalności powódki. Formularz został jedynie uzupełniony kwotą pożyczki i opłat dodatkowych. W tej sytuacji przyjąć trzeba było, że pozwana miała wpływ jedynie na skorzystanie z takiej usługi, a nie na treść związanych z nią postanowień umownych.

Wbrew stanowisku skarżącego powoda nie wyłącza możliwości oceny przedmiotowych postanowień umownych z punktu widzenia art. 385 ¹ § 1 k.c. okoliczność, że pozwana przystępując do umowy wyraziła na nie zgodę. Skarżący nawiązuje tym samym do wynikającej z art. 353 ¹ k.c. zasady swobody umów. Trzeba jednak zauważyć, że już w treści powyższego przepisu wyznaczono granice swobody umów stanowiąc, że strony zawierające umowę mogą co prawda ułożyć stosunek prawny według swego uznania, ale tylko tak, aby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości ( naturze stosunku), ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednym z ustawowych ograniczeń kompetencji stron do swobodnego kształtowania treści zobowiązań umownych są właśnie przepisy dotyczące klauzul abuzywnych zawarte w art. 385 ¹ – 385 ³ k.c. Umowa obejmująca postanowienie niedozwolone jest więc – z punktu widzenia art. 353 ¹ k.c. – umową, której treść sprzeciwia się ustawie ( tak również m.in. P.Machnikowski, „Swoboda umów wg art. 353 ¹ k.c. Konstrukcja prawna”, Warszawa 2005, s.187-188; Cz.Żuławska, „Zasady prawa gospodarczego prywatnego”, Warszawa 1999, s.63 ). Do istoty instytucji klauzul abuzywnych należy zaś badanie przez sąd, czy określone postanowienia włączone do umowy – ważnie i skutecznie zawartej – są wiążące dla konsumenta z uwagi na kryteria określone w art. 385 ¹ k.c. Sąd I instancji nie zakwestionował samej dopuszczalności pobierania analizowanych opłat, natomiast uznał, że w okolicznościach niniejszej sprawy są one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszają interes konsumenta z uwagi na ich wysokość, rażąco wygórowaną w porównaniu z kwotą pożyczki faktycznie otrzymaną przez pozwanego, a zatem nie mających charakteru ekwiwalentu za usługi świadczone na rzecz pożyczkobiorcy. Stanowisko to Sąd odwoławczy podzielił nie znajdując podstaw do przyjęcia zasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Należało bowiem zauważyć, że opłaty dodatkowe, którymi obciążono pozwaną, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Rejonowy wynosiły łącznie 5 360 zł, co stanowiło prawie 100 % wartości kwoty pożyczki w wysokości 5 700 zł, którą pozwana – po potrąceniu opłat dodatkowych – otrzymała od powoda w wykonaniu umowy. Gdyby doliczyć do tego odsetki tzw. kapitałowe, a więc należne powodowi za czas trwania umowy w wysokości 1 740 zł, oznaczałoby to, że w związku z pożyczką w realnej wysokości 5 700 zł, którą pozwana zaciągnęła na 36 miesięcy, nałożono na nią koszty przekraczające kwotę udzielonej pożyczki, gdyż pozwana zobowiązała się zwrócić powódce w 36 ratach 13 140 zł. Słuszne było w tej sytuacji założenie Sądu I instancji, że opłaty dodatkowe zostały tak skalkulowane, aby przynieść powodowi – z tytułu udzielonej pożyczki – środki wyższe niż te, które uzyskałby pobierając odsetki maksymalne, przewidziane w art. 359 § 2 ² k.c. Tymczasem to odsetki kapitałowe, w wysokości limitowanej przez ustawodawcę, pełnią funkcję wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału. Skarżąca nie może rekompensować sobie ustalonego w umowie, niskiego poziomu tego wynagrodzenia prowizją i innymi opłatami, gdyż to nie one powinny stanowić źródło zysku z umowy pożyczki. Omawiane opłaty winny odpowiadać kosztom ponoszonym przez przedsiębiorcę na czynności, za które w umowie przewidziano ich pobranie, a więc czynności związane z zawarciem umowy, a tego nie wykazano.

Odnosząc się do zastrzeżonej w umowie prowizji zwrócić należy uwagę, że instytucje parabankowe zajmują się udzielaniem pożyczek osobom, które nie mają zdolności kredytowej w bankach, co skutkuje ponoszeniem przez tego rodzaju instytucje rynku finansowego znacznie wyższego ryzyka, niż w przypadku banków. Już tylko z tej przyczyny koszty udzielania pożyczek przez tego rodzaju instytucje są wyższe niż w przypadku pożyczek bankowych. W tym przypadku prowizja nie stanowi zatem wynagrodzenia za korzystanie z kapitału (gdyż tego rodzaju wynagrodzeniem są odsetki), ale przede wszystkim za ryzyko udzielenia pożyczki. Nie może jednak być ukształtowana w sposób naruszający prawa konsumenta. W niniejszej sprawie przedstawione przez powodową spółkę argumenty uzasadniające pobranie kwoty 5 098 zł z tytułu prowizji nie są przekonujące. W szczególności obciążające powoda koszty z tytułu wynagrodzenia prowizyjnego na rzecz pośrednika finansowego czy koszt pozyskania kapitału dotyczą także innych podmiotów gospodarczych czy instytucji finansowych działających na rynku i nie stanowią żadnego usprawiedliwienia dla obchodzenia przepisów o odsetkach maksymalnych. W takiej sytuacji Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu I instancji w kwestii braku ekwiwalentności wskazanych obciążeń i oferowanych za nie usług.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim należy zauważyć, że obecnie ukształtowała się wykładnia tego przepisu, która wykracza poza ramy wskazane w uzasadnieniu projektu nowelizacji tej ustawy. Uznaje się bowiem, że nawet zgodność wyliczenia z wzorem matematycznym określonym w art. 36a u.k.k. i określenie w ten sposób maksymalnej kwoty kosztów kredytu dopuszczalnej normatywnie dla danego kredytu nie wyklucza abuzywności konkretnych postanowień umownych, które muszą być oceniane ad casu. Okoliczność, że obowiązuje ustawowy limit kosztów pozaodsetkowych nie wyłącza kontroli konkretnych postanowień wzorca umowy, które odnoszą się do takich kosztów, pod kątem skuteczności ich wprowadzenia do stosunku prawnego oraz pod względem ich abuzywności (por. T. Czech, „Limit pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego”, M.Pr.Bank., 2016, nr 2). Takie stanowisko w tożsamych z niniejszą sprawach wyraził Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 26 października 2021 r., III CZP 42/20, i z dnia 27 października 2021 r., III CZP 43/20, a Sąd Okręgowy stanowisko to podziela i zgadza się z argumentacją przedstawioną w ich uzasadnieniach.

Podsumowując, w sprawie nie wykazano, że analizowane postanowienia stosowanego przez powoda wzorca umownego dotyczące pozaodsetkowych kosztów kredytu pozostawały w związku z rzeczywistymi kosztami ponoszonymi przez niego jako przedsiębiorcę na czynności związane z zawarciem umowy. Skoro przedmiotowe postanowienia umowy pożyczki stanowią niedozwolone postanowienia umowne, to zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. nie mogły wiązać pozwanej a tym samym nie jest zobowiązana do zapłaty wynikających z tych postanowień opłat i kosztów. W przedstawionym stanie rzeczy pozwana – wobec treści art. 385 ¹ § 2 k.c. – zobowiązana była więc do zwrotu powodowi z tytułu pożyczki jedynie tej kwoty, która rzeczywiście została jej wypłacona na podstawie umowy (nazywanej w umowie „kwotą do wypłaty” w wysokości 5 700 zł, całkowity koszt pożyczki ustalony słusznie przez Sąd Rejonowy na kwotę 2 138,35 zł, odsetki kapitałowe obliczone stosunkowo za okres obowiązywania przedmiotowej umowy ( przed jej wypowiedzeniem przez powoda pismem z dnia 6 kwietnia 2022r.) w kwocie 241,65 zł oraz odsetki za brak spłaty rat w terminie za każdy dzień zwłoki w kwocie 16,16 zł, czyli łącznie 8 096,16 zł. należało pomniejszyć o dokonaną wpłatę w kwocie 365 zł ( okoliczność bezsporna),czyli do kwoty 7 731,16 zł z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie jednak nie wyższej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 6 maja 2022r do dnia zapłaty oraz ustalonych w umowie odsetek kapitałowych.

W świetle dokonanych przez Sąd Rejonowy ustaleń i donosząc się do argumentacji pozwanej , nie było podstaw do podzielenia jej stanowiska, że weksel in blanco został wypełniony przez powoda niezgodnie z deklaracją wekslową. Niemniej w żadnej z apelacji nie zanegowano stwierdzenia Sądu Rejonowego, że powód dochodził zapłaty na podstawie weksla, a więc, że podstawę faktyczną powództwa stanowiło zobowiązanie wekslowe; taka podstawa roszczenia jednoznacznie wynika z treści pozwu oraz dalszych pism procesowych powoda. Do stosunku podstawowego Sąd Rejonowy sięgnął tylko dlatego i w tym celu, by z urzędu zbadać, czy weksel gwarancyjny został prawidłowo przez nią wypełniony. W ten sposób spór z płaszczyzny stosunku wekslowego przeniósł się wprawdzie na płaszczyznę stosunku cywilnego (podstawowego), ale mimo to w dalszym ciągu – jak trafnie przyjął Sąd Rejonowy - rozpoznaniu podlegało roszczenie wekslowe.

Wystawca weksla in blanco staje się zobowiązany wekslowo tylko w granicach, w których tekst weksla odpowiada porozumieniu wekslowemu. Dlatego obowiązkiem Sądów obu instancji było wyjaśnienie, czy dołączony do pozwu weksel został wypełniony zgodnie z deklaracją wekslową i wyrażonym w niej porozumieniem. Stwierdzenie, że zobowiązanie wekslowe nie powstało, inaczej mówiąc, że weksel został wypełniony wbrew deklaracji wekslowej, nie rodziło natomiast obowiązku oceny, czy powodowi przysługuje (i w jakim ewentualnie rozmiarze) roszczenie wynikające z łączącej strony umowy pożyczki, gdyż powód nie powołał takiej podstawy powództwa w pozwie.

W deklaracji wekslowej pozwana upoważniła powoda do „wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą mojemu zadłużeniu wobec pożyczkodawcy wynikającemu z umowy pożyczki. Pożyczkodawca ma prawo uzupełnić weksel oraz dochodzić na tej podstawie zobowiązania przed sądem: (a) Gdy opóźnienie płatności kwoty równej wartości jednej pełnej raty przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu mnie do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.”

Z uwagi na abuzywność postanowień umowy pożyczki w zakresie prowizji oraz dodatkowych opłat konieczne było przeliczenie na nowo raty kapitałowo – odsetkowej umowy pożyczki, którą prawidłowo – powyżej wyliczył Sąd Rejonowy. W przedstawionym stanie rzeczy pozwana – wobec treści art. 385 ¹ § 2 k.c. – zobowiązana była więc do zwrotu powodowi z tytułu pożyczki jedynie tej kwoty, która rzeczywiście została jej wypłacona na podstawie umowy (nazywanej w umowie „kwotą do wypłaty” w wysokości 5 700 zł), całkowity koszt pożyczki ustalony słusznie przez Sąd Rejonowy na kwotę 2 138,35 zł, odsetki kapitałowe obliczone stosunkowo za okres obowiązywania przedmiotowej umowy ( przed jej wypowiedzeniem przez powoda pismem z dnia 6 kwietnia 2022r.) w kwocie 241,65 zł oraz odsetki za brak spłaty rat w terminie za każdy dzień zwłoki w kwocie 16,16 zł, czyli łącznie 8 096,16 zł. Kwotę tę należało pomniejszyć o dokonaną wpłatę w kwocie 365 zł ( okoliczność bezsporna),czyli do kwoty 7 731,16 zł z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie jednak nie wyższej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 6 maja 2022r do dnia zapłaty oraz ustalonych w umowie odsetek kapitałowych. Już tylko odnosząc się do wywodów pozwanej zaznaczenia wymagało, że zaległości w spłacie uprawniały powoda do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy i na tym gruncie nie sposób przyjąć zasadności stanowiska pozwanej. Samo oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki było zatem skuteczne, tak jak w konsekwencji zasadne było wypełnienie weksla na sumę odpowiadającą zadłużeniu pozwanej, gdyż zadłużenie to na dzień wypełnienia weksla powstało. Z tego też punktu widzenia było dopuszczalne zasądzenie na rzecz powoda żądanej pozwem kwoty, po jej zweryfikowaniu w przedstawionym powyżej zakresie.

Natomiast ustalenia faktyczne poczynione w niniejszym postępowaniu w oparciu o wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 19 września 2023r. i jego uzasadnienie ( sygn. akt XVII K 773/23) dały podstawę do przyjęcia, że żądanie odnośnie kwoty 2 633 zł zostało już prawomocnie zasądzone w postępowaniu karnym. Zgodnie z tym przepisem sąd warunkowo umarzając postępowanie karne nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części, a w miarę możliwości również obwiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę. Już tylko dodatkowo – na gruncie wywody apelującej - zaznaczenia wymagało, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, że naprawienia szkody, zadośćuczynienia za krzywdę albo nawiązki, jest obligatoryjne w sytuacji, gdy sąd umarza warunkowo postępowanie karne w każdym przypadku, w którym doszło do wyrządzenia pokrzywdzonemu krzywdy lub szkody.

Uwzględniając powyższe, koniecznym stało się uwzględnienie przyznanej powodowi przez Sąd w postępowaniu karnym kwoty 2 633 zł w części dotyczącej rozstrzygnięcia o wysokości uwzględnionego żądania.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznając apelację pozwanej za częściowo uzasadnioną orzekł jak w pkt 1 wyroku na podstawie art. 386 § 1 kpc. Konsekwencją tego rozstrzygnięcia było przyjęcie, że zachodzi podstawa do stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu, o czym Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt 2 wyroku na podstawie art. 100 w zw. z art. art. 391 § 1 k.p.c. zasądzając od powoda na rzecz pozwanej kwotę 413,20 zł zł z tytułu zwrotu kosztów procesu, w tym za zastępstwo procesowe ustalonych na podstawie z § 2 punkt 4 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( tj. Dz.U. z 2023.1935).

Sędzia Ewa Blumczyńska

.