Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

POSTANOWIENIE

Dnia 10 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodnicząca: sędzia Agnieszka Śliwa

Sędziowie: Ewa Fras-Przychodni

Ryszard Małecki

protokolant: p.o. stażysty Weronika Czyżniejewska

po rozpoznaniu 12 września 2023 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.

przy udziale A. Z., Z. Z. (1), M. Z., (...) S.A. z siedzibą w P., Skarbu Państwa-Starosty P.

o zasiedzenie służebności

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od postanowienia Sądu Rejonowego w Chodzieży

z 17 marca 2021 r.

sygn. akt I Ns 1/16

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić zakażone postanowienie w ten sposób, że:

1.  stwierdzić, że wnioskodawczyni (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. nabyła przez zasiedzenie z dniem 14 czerwca 2016 r. służebność przesyłu na nieruchomościach:

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...) (obecnie w księdze wieczystej (...)), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestników Z. Z. (1) i A. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) (obecnie działki ewidencyjne nr (...)), zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

polegającą na:

a)  prawie korzystania z urządzeń i instalacji elektroenergetycznych składających się na linię elektroenergetyczną wysokiego napięcia 110 kV relacji K. – (stacja pośrednia) P.– W. wraz z infrastrukturą podtrzymująca tę linię, obejmującym uprawnienie do korzystania z tych urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem oraz obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska, prawo dostępu i dojazdu (w tym ciężkim sprzętem) do urządzeń i instalacji przesyłowych celem ich eksploatacji, usuwania awarii, konserwacji, remontów, przebudowy, modernizacji (obejmujących również skablowanie linii), kontroli, przeglądów, wymiany urządzeń i instalacji, a w przypadku przekroczenia przez drzewostan dopuszczalnych wysokości oraz stwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa – wycince drzew i krzewów w pasie służebności zajmowanym przez ww. urządzenia i instalacje (z uwzględnieniem prawa wejścia i wjazdu na nieruchomości odpowiednim sprzętem),

b)  obowiązku znoszenia przez każdoczesnego właściciela nieruchomości ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia ww. urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa służebności, w tym zakazu wznoszenia w pasie służebności budynków i budowli, a także obowiązku korzystania z nieruchomości w pasie służebności w sposób zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami dotyczącymi linii elektroenergetycznych, ochrony zdrowia i życia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

przy czym ww. służebność obejmuje pas służebności:

- nr S6-594 na działce (...) o powierzchni 0,828 ha,

- nr S9-595 na działce (...) o powierzchni 0,1224 ha,

- nr S12-596 na działce (...) o powierzchni 0,0567 ha,

- nr S4-213/1 na działce (...) (obecnie nr 213/2, 213/3, 213/4, 213/5, 213/6) o powierzchni 0,1396 ha,

- nr S2-204/1 na działce (...) o powierzchni 0,0258 ha,

wytyczony przez biegłą sądową w zakresie geodezji i kartografii mgr inż. G. Ś. na mapach zasadniczych – określenie służebności przesyłu energetycznego dla ustalenia służebności, a wpisanych do ewidencji materiałów państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę P. pod numerem (...) dnia 19 lipca 2016 r. (k. 702 akt), stanowiących załącznik do opinii z 27 czerwca 2016 r. uzupełnionej pismem z 29 lipca 2016 r., która to opinia wraz z ww. mapami stanowi integralną część niniejszego postanowienia;

2.  w pozostałym zakresie wniosek oddalić,

3.  oddalić wniosek (...) S.A. o zwrot kosztów postępowania,

4.  z tytułu zwrotu kosztów postępowania zasądzić od uczestników A. Z. i Z. Z. (1) na rzecz wnioskodawczyni 1.387,67 zł,

5.  tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych nakazać ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Chodzieży:

a)  od wnioskodawczyni 1.510,37 zł,

b)  od uczestników A. Z. i Z. Z. (1) 755,18 zł;

II.  w pozostałym zakresie oddalić apelację;

III.  z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego zasądzić:

- od uczestników A. Z. i Z. Z. (1) na rzecz wnioskodawczyni 26,67 zł,

- od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika M. Z. 158 zł,

z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego rozstrzygnięcia o kosztach do dnia zapłaty.

Ewa Fras-Przychodni Agnieszka Śliwa Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Wnioskiem z 13 grudnia 2015 r. (...) sp. z o. o. z siedzibą w P. domagała się stwierdzenia, że:

1)  z dniem 14 czerwca 2006 r. (...) S.A., będąca poprzednikiem prawnym wnioskodawcy nabyła w drodze zasiedzenia, na należących do uczestników postępowania – A. Z. i Z. Z. (1) nieruchomościach położonych w miejscowości B., dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgi wieczyste: (...), (...), (...), (...), służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu, polegającą na:

a)  prawie korzystania z nieruchomości przez wnioskodawcę – każdoczesnego nabywcę przedsiębiorstwa wnioskodawcy lub nabywcę urządzeń i instalacji elektroenergetycznych posadowionych na nieruchomościach – przez czas nieokreślony w zakresie odnoszącym się do istniejących urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, tj. linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV relacji K. – W. z odgałęzieniem P. wraz z infrastrukturą podtrzymującą tę linię, a także do instalacji i urządzeń nowobudowanych,

b)  obowiązku znoszenia przez każdego właściciela nieruchomości obciążonych przez czas nieokreślony:

- istnienia ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa technologicznego o szerokości odpowiadającej rozpiętości skrajnych przewodów linii, powiększonej o 3,5 metra z każdej strony, z zachowaniem obrysu trzona słupa przy powierzchni terenu,

- możliwości budowy na nieruchomościach obciążanych i w przestrzeni nad oraz pod powierzchnią tych nieruchomości urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

- zakazu wznoszenia na nieruchomościach obciążonych budynków i budowli w obszarze pasa technologicznego,

- nakazu uzgadniania z uprawnionym lokalizacji wszelkich obiektów na nieruchomościach obciążonych,

- obowiązku korzystania z nieruchomości obciążonych w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

2)  z dniem 1 stycznia 1975 r. (ewentualnie z dniem 1 stycznia 1985 r.) Skarb Państwa nabył w drodze zasiedzenia, na należących do uczestników postępowania – A. Z. i Z. Z. (1) nieruchomościach położonych w miejscowości B., dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgi wieczyste: (...), (...), (...) służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu, polegającą na:

a)  prawie korzystania z nieruchomości przez wnioskodawcę – każdoczesnego nabywcę przedsiębiorstwa wnioskodawcy lub nabywcę urządzeń i instalacji elektroenergetycznych posadowionych na nieruchomościach – przez czas nieokreślony w zakresie odnoszącym się do istniejących urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, tj. linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV relacji K. – T. (dawniej P.-C., a później K. – C. Wschód) wraz z infrastrukturą podtrzymującą tę linię, a także do instalacji i urządzeń nowobudowanych,

b)  obowiązku znoszenia przez każdego właściciela nieruchomości obciążonych przez czas nieokreślony:

- istnienia ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa technologicznego o szerokości odpowiadającej rozpiętości skrajnych przewodów linii, powiększonej o 3,5 metra z każdej strony, z zachowaniem obrysu trzona słupa przy powierzchni terenu,

- możliwości budowy na nieruchomościach obciążanych i w przestrzeni nad oraz pod powierzchnią tych nieruchomości urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

- zakazu wznoszenia na nieruchomościach obciążonych budynków i budowli w obszarze pasa technologicznego,

- nakazu uzgadniania z uprawnionym lokalizacji wszelkich obiektów na nieruchomościach obciążonych,

- obowiązku korzystania z nieruchomości obciążonych w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

3)  z dniem 1 stycznia 1975 r. (ewentualnie z dniem 1 stycznia 1985 r.) Skarb Państwa nabył w drodze zasiedzenia, na należących do uczestników postępowania – A. Z. i Z. Z. (1) nieruchomościach położonych w miejscowości B., dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgi wieczyste: (...), (...), (...), (...) służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu, polegającą na:

a)  prawie korzystania z nieruchomości przez wnioskodawcę – każdoczesnego nabywcę przedsiębiorstwa wnioskodawcy lub nabywcę urządzeń i instalacji elektroenergetycznych posadowionych na nieruchomościach – przez czas nieokreślony w zakresie odnoszącym się do istniejących urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, tj. linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 15 kV relacji P. - C. wraz z infrastrukturą podtrzymującą tę linię, a także do instalacji i urządzeń nowobudowanych,

b)  obowiązku znoszenia przez każdego właściciela nieruchomości obciążonych przez czas nieokreślony:

- istnienia ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa technologicznego o szerokości odpowiadającej rozpiętości skrajnych przewodów linii, powiększonej o 3,5 metra z każdej strony, z zachowaniem obrysu trzona słupa przy powierzchni terenu,

- możliwości budowy na nieruchomościach obciążanych i w przestrzeni nad oraz pod powierzchnią tych nieruchomości urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

- zakazu wznoszenia na nieruchomościach obciążonych budynków i budowli w obszarze pasa technologicznego,

- nakazu uzgadniania z uprawnionym lokalizacji wszelkich obiektów na nieruchomościach obciążonych,

- obowiązku korzystania z nieruchomości obciążonych w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska.

Uczestnicy postępowania domagali się oddalenia wniosku.

W toku postępowania, w związku z nabyciem części nieruchomości objętych wnioskiem o zasiedzenie przez M. Z., został on wezwany do wzięcia udziały w postępowaniu i w odpowiedzi na wniosek sprzeciwiał się jego uwzględnieniu.

W piśmie z 24 marca 2016 r. wnioskodawca cofnął wniosek w części dotyczącej nieruchomości o nr KW (...). Wobec braku sprzeciwu uczestników, postanowieniem z 28 kwietnia 2016 r. Sąd Rejonowy w tej części umorzył postępowania. Następnie jednak, w piśmie z 31 marca 2017 r. wnioskodawca dokonał zmiany żądania wniosku w ten sposób, że wniósł o stwierdzenie, iż z dniem 14 czerwca 2006 r. (...) S.A. lub ewentualnie z dniem 14 czerwca 2016 r. (...) sp. z o. o. nabyła w drodze zasiedzenia na należącej do uczestników postępowania – A. Z. i Z. Z. (1) nieruchomościach położonej w miejscowości B., dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgę wieczystą (...), służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu (ewentualnie służebność przesyłu w przypadku ustalenia terminu zasiedzenia na dzień 14 czerwca 2016 roku polegającą na prawie korzystania ze znajdujących się na tej nieruchomości urządzeń instalacji elektroenergetycznych dotyczących linii 110 kV relacji K. -W. z odgałęzieniem P.). Także w tym piśmie wnioskodawca sformułował wniosek ewentualny i wniósł o stwierdzenie zasiedzenia służebności co do linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV relacji K.-W. z odgałęzieniem P. na nieruchomościach, dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgi wieczyste: (...), (...), (...) z dniem 14 czerwca 2016 r. na rzecz wnioskodawcy.

Wobec tak zmodyfikowanego wniosku, stanowisko uczestników postępowania nie uległo zmianie.

Postanowieniem z 17 marca 2021 r. w sprawie I Ns 1/16Sąd Rejonowy w Chodzieży:

1.  wniosek oddalił,

2.  oddalił wniosek wnioskodawcy o zasądzenie od uczestników postępowania A. Z. i Z. Z. (1) kosztów postępowania,

3.  oddalił wniosek uczestnika (...) S.A. o zasądzenie kosztów postępowania,

4.  zasądził od wnioskodawcy (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. solidarnie na rzecz uczestników postępowania A. Z. i Z. Z. (1) 1.197 zł kosztów postępowania, w tym 480 zł tytułem kosztów zastępstwa,

5.  nakazał ściągnąć od wnioskodawcy (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Chodzieży 1.865,55 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł uczestnik postępowania M. Z.. Apelacja uczestnika została jednak prawomocnie odrzucona.

Apelację wniósł również wnioskodawca, zaskarżając postanowienie z 17 marca 2021 r. w całości.

Skarżący zarzucił naruszenie:

a)  art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c. w zw. z art. 352 § 1 k.c. w zw. z art. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że wykreowana konstrukcja zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu godzi w art. 2 w zw. z art. 21 ust 1 i 2 Konstytucji, a wskazane przepisy nie dają podstaw do wykreowania takiego prawa, a w konsekwencji błędne przyjęcie, że konieczna jest odmowa zastosowania przyjętej w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładni i przyjęcie, że w okresie od 1 stycznia 1965 roku do 2 sierpnia 2008 roku władanie nieruchomościami uczestników nie mogło doprowadzić do nabycia w drodze zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego o treści odpowiadającej służebności przesyłu, gdyż takiego prawa nie było, oraz niedopuszczalne jest doliczenie okresu posiadania urządzeń przesyłowych w okresie od dnia 1 stycznia 1965 roku do dnia 2 sierpnia 2008 roku, podczas gdy prawidłowa wykładnia ww. przepisów winna doprowadzić Sąd I instancji do przekonania, że przepisy obowiązujące w ww. okresie dawały podstawy do przyjęcia konstrukcji służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz możliwe jest doliczenie okresu posiadania urządzeń przesyłowych w okresie poprzedzającym wejście w życie regulacji dot. służebności przesyłu,

b)  art. 7 k.c. poprzez nieuwzględnienie domniemania dobrej wiary, a w konsekwencji naruszenie art. 234 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez orzekanie w sprawie w taki sposób, jakby w toku postępowania przeprowadzony został przeciwdowód obalający domniemanie dobrej wiary,

c)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 1-5 w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c., poprzez pominięcie („oddalenie”) wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego geodety, mimo iż przeprowadzeni takiego dowodu było konieczne i uzasadnione i w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń w oparciu o opinię biegłego Z. M., że przez nieruchomości uczestników A. i Z. Z. (1), położonych w miejscowości B., dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgi wieczyste: (...), (...), (...), (...) nie przebiega linia 110 kV K. – W. z odczepem P., a przebiega linia 110 kV relacji K. – P.,

d)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 292 k.p.c. w zw. z art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 1 – 5 k.p.c., poprzez pominięcie („oddalenie”) wniosku o przeprowadzenie dowodu z oględzin linii elektroenergetycznej z udziałem sądu i pracownika wnioskodawcy, a w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że przez nieruchomość uczestników przebiega linia 110 kV relacji K. – P., podczas gdy przeprowadzenie tego dowodu winno doprowadzić sąd I instancji do przyjęcia, że przez nieruchomość przebiega linia 110 kV relacji K. – W. z odczepem P.,

e)  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej, sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny dowodów polegającej na odmowie przyznania przymiotu wiarygodności zeznaniom świadka J. M., w części, w której zeznał on, że stanowiąca przedmiot postępowania linia 15 kV relacji P. – C. została wybudowana jeszcze w latach 60-tych XX wieku, a w konsekwencji błędne przyjęcie, że wnioskodawca nie wskazał kiedy wszedł w posiadanie służebności przesyłu infrastruktury technicznej, stanowiącej cześć linii 15 kV relacji C. – P. znajdującej się na działkach uczestników,

f)  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego odmowę przyznania przymiotu wiarygodności zeznaniom świadka M. G., w części w której zeznał on, że stanowiąca przedmiot postępowania linia relacji K. – T. przebiega przez nieruchomość (...), a w konsekwencji błędne przyjęcie, że wnioskodawca nie wykazał, że linia ta przebiega przez ww. nieruchomość uczestników,

g)  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnej oceny dowodów polegający na nieuzasadnionym pominięciu zeznań uczestnika Z. Z. (1) w części, w której przyznał on, że zlokalizowane na jego nieruchomości linie istniały na tym gruncie już od jego dzieciństwa,

h)  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej, sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz niewszechstronnej oceny dowodów polegającej na przyjęciu, że przez nieruchomość uczestników A. i Z. Z. (1) biegnie linia 110 kV relacji K. – (...), podczas gdy z dowodów znajdujących się w aktach sprawy, w tym z przedłożonej przez wnioskodawcę mapy topograficznej linii 110 kV relacji K. . P.w sposób jednoznaczny wynika, że linia ta nie może przebiegać przez stanowiące przedmiot niniejszego postępowania nieruchomości uczestników oraz błędne przyjęcie, że przez nieruchomości uczestników biegnie linia 110 kV relacji K. . P., zamiast jak wskazał wnioskodawca linia 110 kV relacji K.-W. z odczepemP.,

i)  art. 231 k.p.c., poprzez jego niezastosowanie tj. przyjęcie, że linia 110 kV relacji K. – W. z odczepem P. nie przebiega przez stanowiące przedmiot niniejszego postępowania nieruchomości uczestników, podczas gdy plan trasy przedmiotowej linii, stanowiącego załącznik do instrukcji eksploatacji linii elektroenergetycznej 110 kV K. – W. (z odczepem do (...) P.) wynika przebieg tej linii przez miejscowość B., w tym przez nieruchomość uczestników A. i Z. Z. (1).

Mając powyższe na uwadze wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez:

a)  stwierdzenie, że z dniem 4 czerwca 2006 roku (...) S.A. będąca poprzednikiem prawnym wnioskodawcy (lub ewentualnie z dniem 14 czerwca 2016 roku (...) sp. z o. o.) nabyła w drodze zasiedzenia na należącej do uczestników postępowania – A. Z. i Z. Z. (1) nieruchomości położonej w miejscowości B. (gm. U. pow. (...)), dla której Sąd Rejonowy w Chodzieży, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu (ewentualnie służebność przesyłu w przypadku ustalenia terminu zasiedzenia na dzień 14 czerwca 2016 roku) polegającą:

- na prawie korzystania z nieruchomości przez wnioskodawcę – każdoczesnego nabywcę przedsiębiorstwa wnioskodawcy lub nabywcę urządzeń lub instalacji elektroenergetycznych posadowionych na nieruchomości – przez czas nieokreślony, w zakresie odnoszącym się do istniejących na niej urządzeń i instalacji elektroenergetycznych tj. linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV relacji RC II K. - W. z odgałęzieniem P.wraz z infrastrukturą podtrzymującą tę linię, a także do instalacji i urządzeń nowobudowanych, umożlwiającym w szczególności:

⚫

korzystanie z tych urządzeń i instalacji zgodnie z ich przeznaczeniem oraz obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

⚫

władanie, używanie i pobieranie pożytków z tych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

⚫

uprawnionemu oraz osobom przez niego upoważnionym – swobodny dostęp i dojazd przez nieruchomość obciążoną do ww. urządzeń i instalacji elektroenergetycznych wszelkimi środkami transportu, w tym ciężkim sprzętem, w celu dokonywania czynności polegających w szczególności na: eksploatacji, usuwaniu awarii, konserwacji, remontach, przebudowie, modernizacji, kontroli i przeglądach oraz wymianie urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, a także na wyprowadzeniu z nich nowych obwodów energetycznych,

⚫

w przypadku przekroczenia przez drzewostan dopuszczalnych wysokości oraz stwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa – wycinkę drzew i krzewów w pasie zajmowanym przez urządzenia i instalacje elektroenergetyczne, z uwzględnieniem prawa wejścia i wjazdu na nieruchomość obciążoną odpowiednim sprzętem oraz

- obowiązku znoszenia każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej, przez czas nieokreślony:

⚫

ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa technologicznego o szerokości odpowiadającej rozpiętości skrajnych przewodów linii, powiększonej o 3,5 metra z każdej strony (wokół słupa odległość 4m mierzona w poziomie od obrysu trzona słupa przy powierzchni terenu),

⚫

możliwości budowy na nieruchomości obciążanej i w przestrzeni nad oraz pod powierzchnią tej nieruchomości urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

⚫

zakazu wznoszenia na nieruchomości obciążonej budynków i budowli w obszarze pasa technologicznego,

⚫

nakazu uzgadniania z uprawnionym lokalizacji wszelkich obiektów na nieruchomości obciążonej ( w tym drzew, krzewów i innej roślinności) i zmian klasyfikacji tej nieruchomości, obowiązku korzystania z nieruchomości obciążonej w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

b)  stwierdzenie iż z dniem 1 stycznia 1975 roku (ewentualnie z dniem 1 stycznia 1985 roku) Skarb Państwa nabył w drodze zasiedzenia, na należących do uczestników postępowania – A. Z. i Z. Z. (1) nieruchomościach położonych w miejscowości B., dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgi wieczyste: (...), (...), (...) służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu, polegającą na:

- na prawie korzystania z nieruchomości przez wnioskodawcę – każdoczesnego nabywcę przedsiębiorstwa wnioskodawcy lub nabywcę urządzeń lub instalacji elektroenergetycznych posadowionych na nieruchomości – przez czas nieokreślony, w zakresie odnoszącym się do istniejących na niej urządzeń i instalacji elektroenergetycznych tj. linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 110 kV relacji K. – T. (dawniej P. – C., a później K. – C. Wschód) wraz z infrastrukturą podtrzymującą tę linię, a także do instalacji i urządzeń nowobudowanych, umożlwiającym w szczególności:

⚫

korzystanie z tych urządzeń i instalacji zgodnie z ich przeznaczeniem oraz obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

⚫

władanie, używanie i pobieranie pożytków z tych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

⚫

uprawnionemu oraz osobom przez niego upoważnionym – swobodny dostęp i dojazd przez nieruchomość obciążoną do ww. urządzeń i instalacji elektroenergetycznych wszelkimi środkami transportu, w tym ciężkim sprzętem, w celu dokonywania czynności polegających w szczególności na: eksploatacji, usuwaniu awarii, konserwacji, remontach, przebudowie, modernizacji, kontroli i przeglądach oraz wymianie urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, a także na wyprowadzeniu z nich nowych obwodów energetycznych,

⚫

w przypadku przekroczenia przez drzewostan dopuszczalnych wysokości oraz stwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa – wycinkę drzew i krzewów w pasie zajmowanym przez urządzenia i instalacje elektroenergetyczne, z uwzględnieniem prawa wejścia i wjazdu na nieruchomość obciążoną odpowiednim sprzętem oraz

- obowiązku znoszenia każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej, przez czas nieokreślony:

⚫

ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa technologicznego o szerokości odpowiadającej rozpiętości skrajnych przewodów linii (wokół słupa odległość 4m mierzona w poziomie od obrysu trzona słupa przy powierzchni terenu),

⚫

możliwości budowy na nieruchomości obciążanej i w przestrzeni nad oraz pod powierzchnią tej nieruchomości urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

⚫

zakazu wznoszenia na nieruchomości obciążonej budynków i budowli w obszarze pasa technologicznego,

⚫

nakazu uzgadniania z uprawnionym lokalizacji wszelkich obiektów na nieruchomości obciążonej ( w tym drzew, krzewów i innej roślinności) i zmian klasyfikacji tej nieruchomości, obowiązku korzystania z nieruchomości obciążonej w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

c)  stwierdzenie iż z dniem 1 stycznia 1975 roku (ewentualnie z dniem 1 stycznia 1985 roku) Skarb Państwa nabył w drodze zasiedzenia, na należących do uczestników postępowania – A. Z. i Z. Z. (1) nieruchomościach położonych w miejscowości B., dla których Sąd Rejonowy w Chodzieży prowadzi księgi wieczyste: (...), (...), (...) służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu, polegającą na:

- na prawie korzystania z nieruchomości przez wnioskodawcę – każdoczesnego nabywcę przedsiębiorstwa wnioskodawcy lub nabywcę urządzeń lub instalacji elektroenergetycznych posadowionych na nieruchomości – przez czas nieokreślony, w zakresie odnoszącym się do istniejących na niej urządzeń i instalacji elektroenergetycznych tj. linii elektroenergetycznej średniego napięcia 15 kV relacji P. - C. wraz z infrastrukturą podtrzymującą tę linię, a także do instalacji i urządzeń nowobudowanych, umożlwiającym w szczególności:

⚫

korzystanie z tych urządzeń i instalacji zgodnie z ich przeznaczeniem oraz obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

⚫

władanie, używanie i pobieranie pożytków z tych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

⚫

uprawnionemu oraz osobom przez niego upoważnionym – swobodny dostęp i dojazd przez nieruchomość obciążoną do ww. urządzeń i instalacji elektroenergetycznych wszelkimi środkami transportu, w tym ciężkim sprzętem, w celu dokonywania czynności polegających w szczególności na: eksploatacji, usuwaniu awarii, konserwacji, remontach, przebudowie, modernizacji, kontroli i przeglądach oraz wymianie urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, a także na wyprowadzeniu z nich nowych obwodów energetycznych,

⚫

w przypadku przekroczenia przez drzewostan dopuszczalnych wysokości oraz stwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa – wycinkę drzew i krzewów w pasie zajmowanym przez urządzenia i instalacje elektroenergetyczne, z uwzględnieniem prawa wejścia i wjazdu na nieruchomość obciążoną odpowiednim sprzętem oraz

- obowiązku znoszenia każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej, przez czas nieokreślony:

⚫

ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa technologicznego o szerokości odpowiadającej rozpiętości skrajnych przewodów linii (wokół słupa odległość 4m mierzona w poziomie od obrysu trzona słupa przy powierzchni terenu),

⚫

możliwości budowy na nieruchomości obciążanej i w przestrzeni nad oraz pod powierzchnią tej nieruchomości urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

⚫

zakazu wznoszenia na nieruchomości obciążonej budynków i budowli w obszarze pasa technologicznego,

⚫

nakazu uzgadniania z uprawnionym lokalizacji wszelkich obiektów na nieruchomości obciążonej ( w tym drzew, krzewów i innej roślinności) i zmian klasyfikacji tej nieruchomości, obowiązku korzystania z nieruchomości obciążonej w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska.

Nadto apelujący domagał się zasądzenia od uczestników postępowania na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokość 17 zł oraz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy, uczestnicy postępowania A. Z., Z. Z. (1) i M. Z. wnieśli o jej oddalenie oraz zwrot kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Wbrew zarzutom skarżącej, Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń, które stanowią wynik właściwej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie. Ustalenia te zostały poczynione w takim zakresie, na jaki zezwalały przeprowadzone dowody, po dokonaniu ich oceny zgodnie z kryteriami wskazanymi w art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c.

W doktrynie przyjmuje się, że swobodna ocena dowodów, o której mowa w art. 233§1 k.p.c. ujęta jest w ramy proceduralne, to znaczy, że musi odpowiadać pewnym warunkom określonym przez prawo. Oznacza to po pierwsze, że sąd może oprzeć swe przekonanie jedynie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych, z zachowaniem wymagań dotyczących źródeł dowodzenia oraz zasady bezpośredniości. Po drugie, ocena dowodów musi być dokonana na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego. Sąd musi ocenić wszystkie przeprowadzone dowody oraz uwzględnić wszystkie towarzyszące im okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tych dowodów. Po trzecie, sąd zobowiązany jest przeprowadzić selekcję dowodów, to jest dokonać wyboru tych, na których się oparł i ewentualnie odrzucić inne, którym odmówił wiarygodności i mocy dowodowej (zob. T. Ereciński: Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, Wydawnictwo Prawnicze 2002, tom I, str. 487- 498).

Normy swobodnej oceny dowodów wyznaczone są wymaganiami przepisów regulujących postępowanie cywilne, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Ocena wiarygodności i przydatności dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwstawnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się ze świadkami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Ocena ta powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań pomiędzy podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji.

Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu. Wyrażenie przez stronę odmiennego poglądu co do oceny poszczególnych dowodów jest prawem strony, jednakże możliwość przedstawienia innej wersji stanu faktycznego, nie świadczy jeszcze o nadużyciu swobodnej oceny dowodów. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wymaga więc wykazania, że sąd pierwszej instancji uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem może być jedynie przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98, z 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/00, z 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, z 15 kwietnia 2004 r., IV CK 274/03, z 7 października 2005 r., IV CK 122/05, wyroki Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 27 kwietnia 2006 r., I ACa 1303/05, z 15 grudnia 2005 r., I ACa 513/05). Takich uchybień dokonanej przez Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie ocenie dowodów, w tym wskazanym w apelacji, natomiast postawić nie można.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd Rejonowy ustalił, że linia 110 kV K. – T. przebiega przez nieruchomość uczestników Z.. Nie podzielił natomiast twierdzeń wnioskodawcy co do daty posadowienia na nich tych urządzeń. W tym zakresie Sąd Rejonowy dokonał zgodnej z art. 233§1 k.p.c. oceny dowodów z dokumentów oraz zeznań świadków, zwłaszcza M. G., do której w tym miejscu należy odesłać. Skarżący nie zdołał przedstawić żadnych konkretnych uchybień, skutkujących uznaniem jej za nieprawidłową. Sąd Rejonowy trafnie natomiast zauważył, że brak jest dowodów na to, aby linia 110 kV P. – C., do której w tym zakresie odwoływał się wnioskodawca, biegła przez miejscowości B. i aby była to ta sama linia, o tym samym przebiegu, co biegnąca przez nieruchomości uczestników obecnie linia 110 kV K. – T.. Co więcej, sam świadek M. G. w toku zeznań w niniejszej sprawie podał, że choć pierwotnie linia K.-T. mogła mieć nazwę P.-C., to jednak przyznał, że w latach 80-tych miała miejsce modernizacja tej ostatniej, polegająca nie tylko na wymianie słupów, lecz na zmianie ich lokalizacji. Wnioskodawca nie przedłożył natomiast żadnych dowodów pozwalających na uznanie, aby przebieg linii K.-T. odpowiadał przebiegowi linii P. – C..

Nie ma też racji apelujący, że ze złożonych przez niego dokumentów, jak i zeznań świadka J. M. wynika, że linia 15kV P. – C. przebiega na nieruchomościach uczestników Z. już od daty wskazanej we wniosku. J. M. podał, że linia została zinwentaryzowana w 1964 r., jednak nie wiadomo skąd czerpał o tym wiedzę. Na k. 277 znajduje się dokument wskazujący, że linia pracuje od 1945 r. Jak jednak słusznie wskazał Sąd Rejonowy, dokument nie ma daty, stanowi prawdopodobnie część dokumentacji projektowej z 1979 r. kapitalnego remontu tej linii. Nie wynika z niego, na podstawie czego określono wówczas datę budowy linii. Nie ulega przy tym wątpliwości, że linia ta w latach 80-tych była modernizowana. Potwierdził to świadek J. M., który jednak nie miał wiedzy o tym, jak modernizacja tej linii w latach 80-tych wpłynęła na jej przebieg. Zmiany w przebiegu linii na skutek jej modernizacji potwierdzają natomiast dokumenty projektowe z 1979 r. Wynika z nich kapitalny remont linii ze zmianą jej trasy. W opisie trasy i zamierzenia z 1979 r. nie wskazano jednie na wymianę słupów, ale na postawienie nowej stacji transformatorowej w miejscowości B. i wybudowanie odcinka linii 15 kV. Nic nie wskazuje na to, aby wybudowanie tej linii miało nastąpić po trasie starej linii (k. 264-279). Co przy tym istotne, w dokumentacji projektowej z maja 1984 r. dotyczącej linii 110 kV K. – W. (k. 153-162) wskazano na konieczność i przystąpienie do przebudowy przebiegu linii 15 kV C. –P. po zakończeniu budowy linii K.-W. w 1984 r. Wnioskodawca nie wykazał natomiast, aby zmiana przebiegu linii P. - C. nie objęła nieruchomości uczestników.

Powyższe ustalenia, wbrew zarzutom apelacji, korelują z zeznaniami uczestnika Z. Z. (1), który podawał, że linie aktualnie biegnące przez przedmiotowe nieruchomości powstały tam w latach 80-tych, po 1982 r. (k. 329 w zw. z k. 1461v-1462).

Nie ma też racji skarżący, że w oparciu o opinię biegłego Z. M. Sąd Rejonowy dokonał błędnych ustaleń odnośnie linii 110kV K. – W. „z odczepem” P. czy K. – P., a zatem aby koniecznym było przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego, jak i z oględzin linii.

Nie ulega wątpliwości, że przez nieruchomości uczestników przebiegają dwie linie 110 kV. Jedna z nich to linia K.-T. (o której była mowa powyżej). Z kolei nazewnictwo drugiej z nich było sporne. Wnioskodawca w toku postępowania twierdził (zmiana w tym zakresie nastąpiła w ramach postępowania apelacyjnego – pismo z 21 października 2022 r.), że linia ta nazywa się K. – W. z odczepem P., czemu przeczyli uczestnicy Z.. Podkreślić należy, że (jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy na stronach 6 – 7 uzasadnienia) sama błędna nazwy linii wysokiego napięcia, której jako przebiegającej przez nieruchomości uczestników wniosek dotyczył i której posadowienia na działkach uczestników nikt nie kwestionował (przy tym jej przebieg oznaczono na mapie geodezyjnej sporządzonej na potrzeby niniejszego postepowania), nie wyklucza uwzględniania wniosku w sytuacji, w której na podstawie dowodów możliwe jest ustalenie spełnienia przesłanek zasiedzenia służebności. Niespójności co do nazewnictwa linii wysokiego napięcia przebiegającej przez nieruchomości uczestników postępowania nie powodowały niemożliwości ustalenia, o którą linię i o jakim przebiegu chodzi w niniejszej sprawie.

Zaznaczyć trzeba, że z opinii biegłego z dziedziny energetyki Z. M. sporządzonej w toku postępowania w I instancji, jak i z jego wyjaśnień w postępowaniu odwoławczym wynika, że co prawda nie funkcjonuje linia o nazwie K. – W. z odczepem P. (taka mimo pierwotnych planów nie została zrealizowana), jednak jest linia K. – P.– W. (inaczej K. – W. ze stacją pośrednią P.) i ona przebiega przez nieruchomości objęte wnioskiem, przy tym przez nieruchomości uczestników przebiega ona odcinkiem K. – P. (dalej z P.biegnie do W., ale już nie przez nieruchomości uczestników). Jest też jeszcze inna linia 110 kV o nazwie P. (...) – K., która w ogóle nie biegnie przez nieruchomości uczestników (zob. też wydruki map k. 1733).

Wobec powyższych ustaleń, brak było podstaw do dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego czy z oględzin.

Jak z kolei słusznie zauważa skarżący, dotychczas nie stwierdzono niekonstytucyjności przepisów, a ściślej mówiąc wykładni przepisów art. 292 k.c. w zw. z art. 285 § 1 i 2 k.c., umożliwiającej zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu czy służebności przesyłu, gdy bieg terminu zasiedzenia rozpoczął się przed a upłynął po 2 sierpnia 2008 r. Natomiast w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd o możliwości nabycia – przed wprowadzeniem do polskiego systemu prawnego służebności przesyłu (art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.) przez zasiedzenie takich służebności jest ugruntowany (por. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08, z 7 października 2008 r., III CZP 89/08, z 3 lutego 2010 r., II CSK 303/10, z 22 maja 2013 r., III CZP 18/13). Dostrzegając co prawda jednostkowe orzeczenia odbiegające od powyższej dominującej linii orzeczniczej (zob. uzasadnienia postanowień Sądu Najwyższego z 14 października 2021 r., V CSKP 69/21, z 24 lutego 2023 r. III CZP 108/22), brak jest jednak dostatecznych podstaw, żeby kwestionować wynikające z niej stanowisko.

Niewątpliwie nabycie służebności przez zasiedzenie następuje kosztem uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej, jednak korzystanie z nieruchomości obciążonej w oznaczonym zakresie nie pozbawia właściciela nieruchomości obciążonej uprawnień wynikających z art. 140 k.c. (por. uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z 4 października 2006 r., II CSK 119/06). W wyroku z 25 maja 1999 r. w sprawie SK 9/98 Trybunał Konstytucyjny uznał przewidujący zasiedzenie służebności gruntowych przepis art. 292 k.c. za zgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP. Uwzględniając także art. 31 ust. 3 Konstytucji, Trybunał wyjaśnił, że regulacja wynikająca z art. 292 k.c. nie pozbawia właściciela uprawnień do korzystania z nieruchomości ani nie wyklucza możliwości rozporządzania nią, co sprawia, iż regulacji tej nie można zarzucić naruszenia istoty prawa własności. Podobnie według wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 30 sierpnia 2007 r. w sprawie ze skargi nr 44302/02 regulacje przewidujące nabycie własności nieruchomości kosztem dotychczasowego właściciela w wyniku niezakwestionowanego długoterminowego posiadania, służąc uregulowaniu sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym, nie naruszają art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (zob. też. uzasadnienie postanowienie Sądu Najwyższego z 30 czerwca 2021 r. I CSKP 95/21).

Co więcej, Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 17 października 2018 r. wydanym w sprawie P 7/17 umorzył postępowanie o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP art. 292 k.c. w zw. z art. 285 § 1 i 2 k.c. jako podstawy nabycia przed 3 sierpnia 2008 r. służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez przedsiębiorcę lub Skarb Państwa w sytuacji, gdy nie wydano decyzji o charakterze wywłaszczeniowym na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości. Nie oznacza to wprawdzie, że wskazane przepisy Kodeksu cywilnego są zgodne z wzorcem konstytucyjnym, gdyż postępowanie umorzono z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia (brak zaistnienia przesłanki przedmiotowej i funkcjonalnej) – art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Jednak w tej samej dacie Trybunał Konstytucyjny, w sprawie S 5/18, wydał postanowienie, w którym zasygnalizował władzy ustawodawczej istnienie uchybień w prawie, których usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego, a które polegają na nieunormowaniu wprost w ustawie stanów faktycznych w zakresie korzystania z urządzeń przesyłowych usytułowanych na cudzym gruncie przed wprowadzeniem do systemu prawnego art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. Powyższe oznacza, że dopóki ustawodawca nie uregulował wprost wskazanych kwestii, należy posiłkować się rozwiązaniami dotychczas wypracowanymi na gruncie orzecznictwa i co do zasady akceptowanymi na gruncie orzecznictwa i doktryny (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 czerwca 2021 r. VI ACa 884/20).

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że przed 1 lutego 1989 r. nie można było uznać przedsiębiorstwa państwowego za posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, a w konsekwencji niedopuszczalnym jest zaliczenie posiadania przez to przedsiębiorstwo wykonywanego przed tą datą do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez następcę prawnego tego przedsiębiorstwa, tj. gdy w czasie biegu terminu zasiedzenia nieruchomość (jak nieruchomości w niniejszej sprawie) była własnością prywatną.

Orzeczenia, w których wyrażono takie stanowisko, dotyczyły sytuacji, gdy nieruchomość w okresie istotnym dla biegu terminu zasiedzenia, w tym przed 1990 r. stanowiła własność państwową (por. np. IV CSK 21/08, III CSK 73/08, II CSK 315/08, II CSK 103/09, V CSK 440/12). Jak przy tym zauważono w orzeczeniu w sprawie IV CSK 291/09, z uwagi na obowiązującą przed 1 lutego 1989 r. zasadę tzw. jednolitej własności państwowej, państwowe osoby prawne (w tym przedsiębiorstwa państwowe) wykonywały uprawnienia związane z własnością nieruchomości wprawdzie we własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa, jako jedynego dysponenta własności państwowej. Tym samym w tamtym okresie skutki prawne związane z posiadaniem samoistnym przez przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości mogły powstać tylko na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz tego przedsiębiorstwa. W takich sprawach, tj. gdy nieruchomość stanowiła własność państwową, nie można uznać, aby korzystanie przez poprzednika prawnego przedsiębiorstwa przesyłowego z urządzeń przesyłowych było posiadaniem prowadzącym do zasiedzenia, skoro zarówno po stronie posiadacza, jak i właściciela nieruchomości występował ten sam podmiot, tj. Skarb Państwa. Stąd wniosek, że bieg terminu zasiedzenia dla poprzednika prawnego takiego przedsiębiorcy przesyłowego rozpoczął się dopiero w dniu 2 lutego 1989 r., czy według innego stanowiska od dnia 1 października 1990 r., w którym przestał obowiązywać art. 177 k.c. (wyłączający nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości państwowej, ani obciążających ją służebności gruntowych). W okresie obowiązywania art. 128 k.c. i art. 177 k.c., gdy posiadanie wykonywane było przez przedsiębiorstwo państwowe, stanowiło ono składnik mienia państwowego a posiadaczem był Skarb Państwa, choć na zewnątrz jako posiadacz występowała zarządzająca tym mieniem państwowa osoba prawna. Korzystanie z nieruchomości oraz ze służebności gruntowych przez przedsiębiorstwo państwowe następowało zatem na rzecz Skarbu Państwa (por. postanowienia z 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08, z 11 grudnia 2008 r., II CSK 314/08). Do czasu, gdy obowiązywały powyższe zasady i gdy zarówno właścicielem nieruchomości obciążonej, jak i posiadaczem służebności gruntowej przesyłu oraz właścicielem nieruchomości władnącej był Skarb Państwa, nie mogło w ogóle dojść do zasiedzenia służebności gruntowej przesyłu, skoro właściciel nie może nabyć przez zasiedzenie służebności gruntowej na nieruchomości stanowiącej jego własność.

Tymczasem w niniejszej sprawie właścicielami nieruchomości, obecnie stanowiących majątek uczestników Z., w okresie pozwalającym na bieg terminu zasiedzenia były osoby prywatne.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17 lipca 2020 r. w sprawie IV CSK 53/20, w orzecznictwie Sądu Najwyższego, na tle okoliczności takich jak w niniejszej sprawie, utrwalił się pogląd, że przedsiębiorstwa państwowe wykonywały posiadanie mogące doprowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej, z tym zastrzeżeniem, że pod rządem art. 128 k.c. nabycie takiego prawa następowało do jednolitego funduszu własności państwowej. Stwierdzono również, że przedsiębiorca przesyłowy może zaliczyć posiadanie przez Skarb Państwa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, jeżeli jest następcą prawnym przedsiębiorstwa, a podczas biegu posiadania służebności nastąpiło jego przeniesienie na rzecz obecnie istniejącego przedsiębiorcy przesyłowego lub jego poprzednika. Uznano, że nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej kodeks cywilny z 1989 r. nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. i nie mogło prowadzić do zasiedzenia. Stanowisko to obecnie uznaje się za tak oczywiste, że Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17 grudnia 2010 r., III CZP 108/10 odmówił podjęcia uchwały dotyczącej zagadnienia dopuszczalności zaliczenia przez przedsiębiorcę przesyłowego okresu posiadania poprzednika prawnego będącego przedsiębiorstwem państwowym (por. m.in. uchwały Sądu Najwyższego z 20 listopada 2015 r., III CZP 76/15, z 7 października 2008 r., III CZP 89/08, z 26 października 2007 r., III CZP 30/07, z 22 października 2009 r., III CZP 70/09, wyroki Sądu Najwyższego z 31 marca 2006 r., V CSK 149/05, z 8 czerwca 2005 r., V CK 680/04, z 15 stycznia 2009 r., I CSK 333/07, postanowienia Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2015 r., V CSK 26/14, z 13 stycznia 2016 r., V CSK 224/15, z 14 listopada 2012 r., II CSK 120/12, z 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, z 12 stycznia 2012 r., IV CSK 183/11, z 17 grudnia 2010 r., III CZP 108/10, z 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, z 18 maja 2007 r., I CSK 64/07, z 20 stycznia 1993 r., III CRN 146/92).

Do przeniesienia posiadania, dla zachowania jego ciągłości, może dojść w każdy ze sposobów wskazanych w art. 348-351 k.c. Natomiast zgodnie z art. 348 k.c. przeniesienie posiadania może nastąpić przez wydanie rzeczy, posiadanie jest bowiem stanem faktycznym, więc jego przekazanie nie wymaga innej czynności niż faktyczna (por. wyroki Sądu Najwyższego z 10 listopada 1999 r., I CKN 201/98, z 13 kwietnia 2000 r., III CKN 859/99, z 23 listopada 2004 r., III CK 382/03 i postanowienie Sądu Najwyższego z 24 maja 2013 r., V CSK 269/12). Ciężar dowodu w zakresie wykazania, że doszło do przeniesienia posiadania spoczywa na wnioskującym o zasiedzenie. Skuteczność przeprowadzenia takiego dowodu, jako questio facti wymaga indywidualnej oceny sądu w każdym postępowaniu (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05, z 18 maja 2007 r., I CSK 64/07, z 10 lipca 2013 r., V CSK 320/12, z 20 września 2013 r., II CSK 10/13, z 28 marca 2012 r., V CSK 181/11 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 13 października 2011 r., V CSK 502/10, z 25 kwietnia 2014 r., II CSK 433/13).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono także, że przedsiębiorstwo państwowe, które przed wyodrębnieniem swojego majątku od Skarbu Państwa korzystało z urządzeń przesyłowych, z chwilą uwłaszczenia nabyło te urządzenia na własność (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 12 maja 2016 r., V CSK 510/15, z 15 listopada 2016 r., III CSK 422/15, z 16 lutego 2017 r., I CSK 155/16 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2017 r., II CSK 157/16). Do nabycia doszło z dniem 7 stycznia 1991 r., a podstawę nabycia stanowił art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6), a nie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464, ze zm.) (por. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16 maja 2017 r., III CZP 101/16, oraz wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 2015 r., IV CSK 514/14). Wraz z następstwem prawnym kolejnych przedsiębiorców energetycznych przenoszone jest na nich posiadanie mienia poprzedników, w tym infrastruktury przesyłowej. Przeniesienie posiadania służebności przez poprzednika prawnego przedsiębiorstwa przesyłowego może nastąpić per facta concludentia, jako zdarzenie faktyczne, a wola posiadania – zostać zamanifestowana w wystarczający sposób, żeby uznać wystąpienie tej przesłanki po stronie przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 348 k.c., statuującym instytucję traditio longa manu, przeniesienie posiadania może nastąpić także przez wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą oraz środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą i jest to jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2018 r., V CSK 61/18).

Zauważa się również, że do wykazania przeniesienia posiadania służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu nie jest konieczne udowodnienie przeniesienia przez poprzednika prawnego konkretnie oznaczonych urządzeń technicznych, lecz wykazanie, że urządzenia służące do przesyłu mediów w zakresie działalności przedsiębiorstwa przesyłowego, znajdujące się wewnątrz, na lub ponad gruntem, istniały w oznaczonym miejscu i były wykorzystywane do tego celu oraz że działanie to było / jest kontynuowane przez następcę. W przypadku linii energetycznej wystarczające jest wykazanie jej trwałego, niepodlegającego zmianom, przebiegu i lokalizacji na nieruchomości obciążonej. Natomiast nie ma istotnego znaczenia skład techniczny urządzeń przesyłowych i protokolarne potwierdzenie ich przekazania następcy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25 lutego 2019 r., V ACa 220/18). Przy tym, jeśli zmienia się podmiot posiadający służebność, a dokonuje się to w drodze jego przekształcenia, to z perspektywy posiadania służebności jest to wciąż ten sam posiadacz, tyle że w innej postaci prawnej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 marca 2019 r., V CSK 433/18).

W uzasadnieniu postanowienia z 10 stycznia 2014 r. w sprawie IV CSK 252/13 Sąd Najwyższy wyjaśnił też, że sąd zobowiązany jest przyjąć wprost fakty notoryjnie znane i wynikające z aktów prawnych, takie jak szczególny status Skarbu Państwa, będącego podmiotem abstrakcyjnym o statusie państwowej osoby prawnej (art. 33 k.c.), prowadzącego przed transformacją działalność gospodarczą (dominium) za pośrednictwem przedsiębiorstw państwowych, którym przekazywał majątek państwowy w zarząd i użytkowanie, jak i ówczesną wyłączność prowadzenia działalności w dziedzinie energetyki przez przedsiębiorstwa państwowe, których struktury organizacyjne dostosowane były do podziału administracyjnego. Oznacza to, że należy uznać za wykazane, bez konieczności udowadniania, zakres, sposób dokonywania i następstwa zmian strukturalnych przedsiębiorstw energetycznych wynikających z ustawy z 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa czy ustawy z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. Pierwszy z tych aktów prawnych określał zakres następstwa prawnego spółek akcyjnych powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, wyznaczając w ten sposób także treść i skutki aktów administracyjnych w postaci zarządzeń Ministra Przemysłu i Handlu, wydawanych na podstawie art. 2 ust. 1, art. 4 ust. 1 pkt 2 oraz art. 5 ust. 3. Przekształcenia na jego podstawie dokonywane były, z wyjątkami wskazanymi w ustawie, na zasadach i w trybie określonym w ustawie z 13 lipca 1990 r. prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Nie ulega wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych, dokonanej w oparciu o wskazane akty prawne, a polegającej na powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa, które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe była sukcesja uniwersalna częściowa (por. uchwała Sądu Najwyższego z 19 maja 1992 r., III CZP 49/92, wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2000 r., I CKN 324/00). W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skutek ten dotyczył wszystkich praw składających się na przedsiębiorstwo, choćby nie były wskazane w czynności (akcie administracyjnym) jako jego składniki, także jeżeli strony nie uświadamiały sobie ich istnienia czy przynależności do przedsiębiorstwa. Wyłączenie części z nich wymagało wyraźnego wskazania w akcie przekształcenia (podziału) przedsiębiorstwa państwowego. Konsekwentnie oznacza to konieczność przyjęcia, że co do służebności gruntowych zbliżonych do służebności przesyłu, których powstanie potwierdziło późniejsze deklaratywne orzeczenie sądowe stwierdzające ich nabycie przez Skarb Państwa poprzez zasiedzenie, następstwo prawne po nim na rzecz powstałej spółki Skarbu Państwa dokonane w oparciu o wskazane podstawy będzie wykazane w wypadku przedstawienia zarządzenia ministra potwierdzającego zakres następstw podmiotowych i przedmiotowych. Z kolei ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne wyznaczała sposób, zakres i następstwa realizacji prawnego obowiązku pełnego rozdziału działalności przesyłowej oraz dystrybucyjnej od działalności wytwórczej oraz działalności obrotowej w sektorze energetycznym, wynikającego z przepisów prawa krajowego i unijnego. Podział w tym wypadku polegał na prawnym wydzieleniu działalności przesyłowej oraz dystrybucyjnej poprzez pozostawienie działalności w zakresie obrotu energią elektryczną w dotychczasowym przedsiębiorstwie oraz na przekazaniu zorganizowanej części przedsiębiorstwa zajmującej się dystrybucją tej energii na rzecz innego przedsiębiorstwa, prowadzonego w formie spółki prawa handlowego jako wkładu niepieniężnego. Wskazane przepisy przewidywały nie tylko zmiany formy organizacyjnej i prawnej, ale także przekazanie całego majątku związanego z przenoszoną częścią działalności, zatem powinny być uwzględniane przy ustalaniu treści umowy i wykładni jej postanowień.

Służebność gruntowa oraz służebność zbliżona do służebności przesyłu, jako prawa związane z własnością nieruchomości władnącej lub przedsiębiorstwa przesyłowego, nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu. Wskazane służebności przechodzą na następcę albo nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49§1 k.c. (art. 305 ³ § 1 k.c.). Zważyć przy tym należy, że dla przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego brak jest wprost wymogu formy, a wpis do księgi wieczystej dotyczy tylko prawa już ujawnionego w księdze wieczystej (art. 245 ¹ k.c.). Jeżeli prawo nie jest wpisane do księgi dla przeniesienia wystarczy umowa między uprawnionym a nabywcą. Jego podstawą może być także ustawa, akt administracyjny (z wyłączeniem aktu własności ziemi - por. postanowienia Sądu Najwyższego z 3 lutego 1999 r., III CKN 169/98, z 13 października 2011 r., V CSK 436/10) bądź inne zdarzenie prawne. Nabycie służebności odpowiadającej służebności przesyłu w drodze zasiedzenia stanowi nabycie pierwotne, a zatem dopóki nie zostanie ujawnione w księdze wieczystej, obrót nią nie wymaga wpisu do księgi wieczystej o charakterze konstytutywnym (art. 245 ¹ k.c.). Każdy następca prawny tego podmiotu, który zasiedział służebność, nabywa ją już w sposób pochodny. Względy związane z charakterem tego rodzaju służebności, ich funkcjonalnym powiązaniem z działalnością przesyłową oznaczają, że dla ich przeniesienia wystarczające jest wykazanie przez nabywcę przymiotu przedsiębiorstwa przesyłowego i przejęcia całego lub zorganizowanej części dotychczasowego przedsiębiorstwa, przy czym czynności takie nie muszą indywidualnie oznaczać przenoszonych służebności, względem których przedsiębiorstwo jest podmiotem władnącym (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 10 stycznia 2014 r. IV CSK 252/13).

Odnosząc powyższe uwagi do okoliczności niniejszej sprawy, stwierdzić trzeba, że nie można odmówić poprzednikom prawnym wnioskodawcy statusu posiadania przez nich służebności, skoro ustalono fakt władania urządzeniami energetycznymi, które stanowią trwałe i widoczne urządzenia w rozumieniu art. 292 k.c. Wraz z następstwem prawnym kolejnych przedsiębiorców energetycznych, przenoszone było na nich posiadanie mienia poprzedników, w tym infrastruktury przesyłowej. Przeniesienie to miało miejsce jako zdarzenie faktyczne, a wola posiadania została zamanifestowana w wystarczający sposób, żeby uznać wystąpienie tej przesłanki. Urządzenia stanowiące przedmiot niniejszego postępowania, choć sporne było od kiedy, jednak bezsprzecznie istniały na nieruchomościach stanowiących obecnie własność uczestników Z. i były wykorzystywane do przesyłu energii, a działanie to jest nadal kontynuowane przez wnioskodawcę.

Z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, dotyczących następstwa prawnego przedsiębiorstw energetycznych, których autentyczność i wiarygodność nie została skutecznie zakwestionowana, jak i z aktów prawnych wymienionych poniżej wynika, że:

Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z 25 listopada 1958 r. utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...). Zasięgiem działania zakładów były województwa: (...), (...) i (...).

Zarządzeniem z 12 sierpnia 1975 r. (...) Dyrektora Zjednoczenia (...) utworzono z dniem 1 stycznia 1976 r. Zakład (...) z siedzibą w P., prowadzony przez Zakłady (...).

24 czerwca 1982 r. na podstawie ww. zarządzenia z 1958 r., zmienionego zarządzeniem Ministra Energetyki i Energii Atomowej z 9 czerwca 1976 r., ww. przedsiębiorstwo zostało wpisane do rejestru przedsiębiorstw państwowych pod nazwą Zakłady (...) – Przedsiębiorstwo Państwowe (...), którego zadaniem było m. in. wytwarzanie, przetwarzanie, dostarczanie, przesyłanie i sprzedaż odbiorcom energii elektrycznej, remonty urządzeń. Jednym z zakładów wchodzących w jego skład był Zakład (...).

1 stycznia 1989 r. w wyniku podziału ww. przedsiębiorstwa, na bazie Zakładu (...) utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w P., którego zadaniem było przetwarzanie, dostarczanie, przesyłanie i sprzedaż odbiorcom energii elektrycznej, budowa rozbudowa, modernizacja i remonty sieci elektroenergetycznych.

Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z 9 lipca 1993 r., z dniem 12 lipca 1993 r. dokonano jego przekształcenia w (...) S.A.

17 grudnia 2002 r. nazwę tej spółki zmieniono na Grupa (...) S.A., a 23 września 2004 r. na (...) S.A.

Aktem notarialnym z 30 czerwca 2007 r. (...) S.A. zbyła na rzecz uczestnika (...) sp. z o.o. przedsiębiorstwo, co obejmowało m.in. prawo własności ruchomości w postaci linii kablowych napowietrznych, sieci dystrybucyjnych, zespołów elektroenergetycznych, stacji i rozdzielni energetycznych, prawa do korzystania z nieruchomości i ruchomości wynikających z innych stosunków prawnych.

Dalej wyjaśnić należy, że w doktrynie i orzecznictwie prezentowane były dwa stanowiska co do początku biegu terminu zasiedzenia służebności przesyłu/ służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Według jednego z nich, terminu ten rozpoczyna się od chwili, gdy posiadacz tej służebności przystąpił do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (por. uchwała Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 1967 r. III CZP 12/67, postanowienie Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 2016 r.), a według drugiego początek biegu zasiedzenia liczy się od chwili wejścia przedsiębiorcy na grunt w celu wybudowania urządzenia służącego do przesyłania energii elektrycznej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 24 maja 2014 r., V CSK 287/12). To ostatnie stanowisko zdaje się aktualnie przeważać w orzecznictwie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 wrześnie 2013 r., V CSK 440/12, wyrok Sądu Najwyższego z 18 sierpnia 2017 r., IV CSK 609/16). Zauważa się bowiem, że odpowiednie stosowanie przepisu art. 292 k.c. polega na tym, że o początku posiadania nieruchomości przez przedsiębiorcę, który wchodzi na grunt w celu wybudowania urządzenia służącego do przesyłania energii można mówić już w chwili gdy zajmuje on cudzy grunt w celu rozpoczęcia budowy takiego urządzenia. Skoro, zgodnie z art. 305 ¹ k.c., nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy prawem do korzystania z niej w oznaczonym zakresie, także wtedy gdy przedsiębiorca zamierza dopiero wybudować urządzenia do przesyłania energii elektrycznej, to faktyczne władanie nieruchomością w celu wybudowania takich urządzeń, spełnia wymogi określone w art. 292 k.c., stosowanego odpowiednio do służebności przesyłu.

W niniejszej sprawie przesłanka ta została zatem spełniona co do linii wysokiego napięcia 110 kV K. – (stacja pośrednia)P. – W. najpóźniej 14 czerwca 1986 r. Jak wynika z protokołu odbioru technicznego tej linii (k. 146-152), który dotyczy tej linii (zob. też wyjaśnienia biegłego Z. M. k. 1697 i 1746), została ona oddana do użytku od stanowiska 1 do 60 w dniu 14 czerwca 1986 r., przy czym, jak wynika z dokumentów na k. 765 i 1238 w miejscowości B., na nieruchomościach uczestników znajdują się stanowiska 32-33. Co więcej, w toku swoich wyjaśnień na rozprawie apelacyjnej biegły M. potwierdził, że linia została oddana do użytku w tym czasie i jest odtąd nieprzerwanie eksploatowana, bez zmiany przebiegu, a zatem też na nieruchomościach uczestników.

Długość terminu zasiedzenia uzależniona jest od tego, czy uzyskanie posiadania służebności przez poprzednika uczestnika nastąpiło w dobrej czy w złej wierze (art. 172§1 i 2 w zw. z art. 176§1 k.c. i art. 292 k.c.). Sąd Rejonowy, wbrew zarzutom apelacji, słusznie przypisał posiadaczowi złą wiarę.

Rozstrzygając, czy uzyskanie posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nastąpiło w złej wierze, należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu posiadania służebności; domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności wynika, że przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć przy zachowaniu wymaganej staranności, że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści odpowiadającej służebności przesyłu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2019 r. III CSK 20/19). W celu powołania się na dobrą wiarę nie jest bowiem wystarczające subiektywne przeświadczenie posiadacza o przysługiwaniu uprawnienia, lecz konieczne jest istnienie obiektywnych okoliczności usprawiedliwiających takie przekonanie. W przypadku, w którym inwestor w zakresie urządzeń przesyłowych zajmuje cudzą nieruchomość w celu realizacji i późniejszej eksploatacji takich urządzeń, muszą zostać stwierdzone - w celu przypisania inwestorowi dobrej wiary przy objęciu posiadania służebności - takie okoliczności, które mogą usprawiedliwiać jego błędne przekonanie, że przysługuje mu tytuł pozwalający na korzystanie z cudzej nieruchomości w tym właśnie zakresie. Nieustalenie takich okoliczności, przy jednoczesnym braku tytułu prawnego do korzystania z cudzej nieruchomości, jest jednoznaczne ze stwierdzeniem złej wiary. Domniemanie, iż objęcie w posiadanie nastąpiło w dobrej wierze (art. 172 w związku z art. 7 k.c.), może zostać zakwestionowane nie tylko na skutek konkretnej inicjatywy dowodowej pochodzącej od uczestnika postępowania sprzeciwiającego się stwierdzeniu zasiedzenia, lecz także w następstwie oceny całokształtu ustalonych okoliczności sprawy, w tym w drodze domniemań faktycznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 16 lipca 2020 r. V CSK 178/19).

W niniejszej natomiast sprawie z materiału dowodowego nie wynika, aby inwestor posiadał tytuł prawny do posadowienia urządzeń przesyłowych na przedmiotowej nieruchomości i do korzystania z niej (przed upływem terminu zasiedzenia służebności), ani takie obiektywne okoliczności, które mogłyby w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie w zakresie służebności usprawiedliwiać jego błędne przekonanie, że przysługuje mu tytuł pozwalający na korzystanie z cudzej nieruchomości w tym właśnie zakresie.

Nadmienić należy, że okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13).

Mając zatem na uwadze, że bieg zasiedzenia w odniesieniu do ww. linii rozpoczął się 14 czerwca 1986 r., przy przyjęciu złej wiary posiadacza, z upływem trzydziestu lat, tj. z dniem 14 czerwca 2016 r. nastąpiło zasiedzenie służebności. Zgodnie z art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym od chwili wejścia w życie Kodeksu cywilnego, tj. od 1 stycznia 1965 r. termin zasiedzenia przy dobrej wierze posiadacza wynosił lat 10, a przy złej – lat 20. Zgodnie natomiast z aktualnie obowiązującą treścią art. 172 kc dla nabycia własności nieruchomości przy uzyskaniu posiadania w dobrej wierze potrzebny jest upływ lat 20, a w złej wierze – 30 lat. Wydłużenie terminów do obowiązujących aktualnie zostało wprowadzone ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy Kodeks Cywilny, z dniem 1 października 1990 r. Art. 9 tej ustawy regulował sytuację, gdy tak jak w niniejszej sprawie termin zasiedzenia rozpoczął bieg przed dniem jej wejścia w życie, przewidując, że stosuje się od tej chwili przepisy tej ustawy, a więc też owe wydłużone terminy.

Nie podnoszono i nie wykazano, aby przed upływem ww. terminu zasiedzenia doszło do przerwy lub zawieszenia jego biegu. Uczestnicy nie podnosili w szczególności, aby domagali się ustanowienia służebności przesyłu, albo wydania nieruchomości. Z kolei wytoczenie przez właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi służebności przesyłu, a przed dniem 3 sierpnia 2008 r. przeciwko posiadaczowi służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności nie przerywa biegu jej zasiedzenia (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 listopada 2018 r. V CSK 231/18).

Skoro termin zasiedzenia upływał 14 czerwca 2016 r., to nabycie przez zasiedzenie służebności przesyłu nastąpiło przez (...) sp. z o.o. (co było objęte zmodyfikowanym wnioskiem).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386§1 w zw. z art. 13§2 k.p.c. zmienił zakażone postanowienie w ten sposób, że stwierdził, że wnioskodawczyni (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. nabyła przez zasiedzenie z dniem 14 czerwca 2016 r. służebność przesyłu na nieruchomościach:

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...) (obecnie w księdze wieczystej (...)), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestników Z. Z. (1) i A. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) (obecnie działki ewidencyjne nr (...)), zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

- obejmującej działkę ewidencyjną (...) zapisaną w księdze wieczystej (...), stanowiącej obecnie własność uczestnika M. Z.,

polegającą na:

a) prawie korzystania z urządzeń i instalacji elektroenergetycznych składających się na linię elektroenergetyczną wysokiego napięcia 110 kV relacji K. – (stacja pośrednia) P. – W. wraz z infrastrukturą podtrzymująca tę linię, obejmującym uprawnienie do korzystania z tych urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem oraz obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska, prawo dostępu i dojazdu (w tym ciężkim sprzętem) do urządzeń i instalacji przesyłowych celem ich eksploatacji, usuwania awarii, konserwacji, remontów, przebudowy, modernizacji (obejmujących również skablowanie linii), kontroli, przeglądów, wymiany urządzeń i instalacji, a w przypadku przekroczenia przez drzewostan dopuszczalnych wysokości oraz stwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa – wycince drzew i krzewów w pasie służebności zajmowanym przez ww. urządzenia i instalacje (z uwzględnieniem prawa wejścia i wjazdu na nieruchomości odpowiednim sprzętem),

b) obowiązku znoszenia przez każdoczesnego właściciela nieruchomości ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia ww. urządzeń i instalacji oraz związanego z nimi pasa służebności, w tym zakazu wznoszenia w pasie służebności budynków i budowli, a także obowiązku korzystania z nieruchomości w pasie służebności w sposób zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami dotyczącymi linii elektroenergetycznych, ochrony zdrowia i życia ludzkiego oraz ochrony środowiska,

przy czym ww. służebność obejmuje pas służebności:

- nr S6-594 na działce (...) o powierzchni 0,828 ha,

- nr S9-595 na działce (...) o powierzchni 0,1224 ha,

- nr S12-596 na działce (...) o powierzchni 0,0567 ha,

- nr S4-213/1 na działce (...) (obecnie nr 213/2, 213/3, 213/4, 213/5, 213/6) o powierzchni 0,1396 ha,

- nr S2-204/1 na działce (...) o powierzchni 0,0258 ha,

wytyczony przez biegłą sądową w zakresie geodezji i kartografii mgr inż. G. Ś. na mapach zasadniczych – określenie służebności przesyłu energetycznego dla ustalenia służebności, a wpisanych do ewidencji materiałów państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę P. pod numerem (...) dnia 19 lipca 2016 r. (k. 702 akt), stanowiących załącznik do opinii z 27 czerwca 2016 r. uzupełnionej pismem z 29 lipca 2016 r., która to opinia wraz z ww. mapami stanowi integralną część postanowienia.

Postanowienie uwzględnia zmiany w oznaczeniu działek i ich zapisu w księgach wieczystych, mających miejsce w toku sprawy, po upływie terminu zasiedzenia.

Brak było przy tym podstaw do uwzględnienia wniosku w zakresie ww. służebności w szerszym niż uczynił to Sąd Okręgowy zakresie, tj. w odniesieniu do tych uprawnień wnioskodawcy czy obowiązków uczestników związanych ze służebnością, które dotąd nie były wykonywane (jak np. prawo do korzystania z instalacji i urządzeń nowobudowanych). Niniejsza sprawa jest sprawą o zasiedzenie służebności, a nie jej ustanowienie, zatem dotyczyć może jedynie tych praw, które były wykonywane do czasu upływu terminu zasiedzenia.

Odnosząc się do pozostałych dwóch linii, których stwierdzenia zasiedzenia domagał się wnioskodawca, tj. linii 110 kV K.-T. oraz linii 15 kV P. C., zarzuty apelacji okazały się chybione.

Słusznie Sąd Rejonowy wskazał, że wobec mającego odpowiednie zastosowanie art. 321§1 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c., stwierdzenie zasiedzenia może nastąpić tylko na rzecz osoby wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania (zob. uchwała składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 11 czerwca 2015 r. sygn. III CZP 112/14, postanowienie Sądu Najwyższego z 15 listopada 2016 r. III CSK 422/15). Jeśli zatem zebrany materiał dowodowy będzie wskazywał na nabycie spornego prawa w drodze zasiedzenia przez inną osobę niż wskazana przez wnioskodawcę lub uczestników postępowania to warunkiem wydania orzeczenia stwierdzającego zasiedzenie na rzecz właściwej osoby jest w takim wypadku modyfikacja żądania wniosku, a - gdyby osoba ta nie uczestniczyła w postępowaniu - wezwanie jej lub jej następców prawnych do udziału w sprawie. Niedokonanie zmiany żądania prowadzi do oddalenia wniosku.

Jak wynika z wcześniej poczynionych rozważań, na co też słusznie wskazał Sąd Rejonowy, wnioskodawca nie wykazał, aby linie 110 kV K.-T. oraz 15 kV P. C., w niezmienionym przebiegu znajdowały się na nieruchomościach uczestników od dat wskazanych we wniosku, a nawet przed 1982 r. Co więcej, w zakresie linii 15 kVP. C. z przyczyn wcześniej omówionych niewątpliwym jest, że po 1984 r. nastąpiła jej istotna, kapitalna przebudowa, skutkująca zmianą jej przebiegu (w tym również, wobec braku wykazania przez wnioskodawcę niezmienności przebiegu na nieruchomościach uczestników). Mając zatem na uwadze, z przyczyn tożsamych z wcześniej przedstawionymi, złą wiarę poprzednika prawnego wnioskodawcy, bieg terminu zasiedzenia upłynąłby w czasie, gdy posiadaczem urządzeń był wnioskodawca, a więc na jego rzecz. Tymczasem wnioskodawca domagał się stwierdzenia nabycia przez Skarb Państwa w drodze zasiedzenia służebności przesyłu polegającej na korzystaniu z linii 110 kV K.-T. oraz 15 kV P. C.. Wniosku w tym zakresie nie zmienił, przy czym zmiana w postępowaniu odwoławczym z uwagi na art. 383 w zw. z art. 13§2 k.p.c. byłaby niedopuszczalna. Tym samym Sąd Rejonowy trafnie wniosek co do tych dwóch linii oddalił.

Modyfikacja rozstrzygnięcia w zakresie linii 110 kV relacji K. – (stacja pośrednia) P. – W. skutkowała częściową zmianą orzeczenia o kosztach postępowania w I instancji. Orzeczono o nich zgodnie z treścią art. 520 § 2 k.p.c., wobec sprzeczności interesów uczestników. Mając na uwadze, że uwzględniono wniosek co do jednej z trzech z linii przesyłowych, zasadnym było obciążenie wnioskodawcy kosztami w 2/3, a uczestników A. i Z. Z. (1) w 1/3. Z kolei uczestnik postępowania M. Z., wstąpił do postępowania w I instancji na jego końcowym etapie, po dokonaniu kluczowych wydatków m. in. na poczet sporządzenia przez biegłych opinii, a zatem nie uwzględniono go przy rozliczaniu stron.

Łączne koszty postępowania w I instancji wyniosły 7.754 zł. Wnioskodawca poniósł 6.557 zł na co złożyło się: wynagrodzenie pełnomocnika 480 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w postępowaniu zażaleniowym (k. 836) 120 zł, opłata od zażalenia 40 zł, opłata od wniosku 200 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł, wydatki na opinie biegłych 5.700 zł Uczestnicy A. i Z. Z. (2) wydatkowali 1.197 zł, na które złożyło się: wynagrodzenie pełnomocnika 480 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł, wydatki poczet opinii biegłych 700 zł. W związku z tym, mając na uwadze ww. sposób obciążenia wnioskodawcy i uczestników A. i Z. Z. (1) kosztami postępowania, ci ostatni powinni zwrócić wnioskodawcy 1.387,67 zł. Wynagrodzenie pełnomocników ustalono w oparciu o § 5 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych

W związku z tym, że w postępowaniu częściowo koszty - łącznie 2.265,55 zł wyłożył także Skarb Państwa, w tym wydatki na biegłego 1.865,55 zł i nieuiszczoną opłatę od wniosku 400 zł (wniosek dotyczył ustanowienia trzech służebności, a zatem opłata winna wynosić 600 zł, natomiast uiszczono 200 zł), na podstawie art. 113 ust. 1 i art. 83 ust. 2 u.k.s.c. w zw. z art. w zw. z art. 520§2 k.p.c., nakazano ściągnąć tę kwotę w tym samym stosunku od wnioskodawcy (2/3 = 1.510,37 zł) i od uczestników A. i Z. Z. (1) (1/3 = 755,18 zł).

Mając na uwadze wynik postępowania, oddalono wniosek uczestnika (...) S.A. o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Apelacja w zakresie, w jakim nie została z przyczyn wcześniej omówionych uwzględniona, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalona.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 98§1 ¹ k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. i art. 13§2 k.p.c, mając na uwadze sprzeczności interesów wnioskodawcy oraz uczestników A., Z. i M. Z.. Z uwagi na uwzględnienie apelacji co do jednej z wnioskowanych służebności, kosztami obciążono zatem wnioskodawcę w 2/3, a ww. uczestników w 1/3. Wnioskodawca w toku postępowania apelacyjnego poniósł koszty w wysokości: 600 zł opłaty od apelacji, 240 zł wynagrodzenia pełnomocnika ustalone na podstawie § 5 ust. 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Łącznie zatem wyniosły one 840 zł. Uczestnicy powinni mu zatem zwrócić łącznie 280 zł, w tym M. Z. 93,33 zł, a A. Z. i Z. Z. (1) łącznie 186,67 zł. Uczestnicy postępowania A. Z. i Z. Z. (1) ponieśli koszty wynagrodzenia pełnomocnika w kwocie 240 zł (ustalone jw.), a zatem należny im z tego tytułu zwrot od wnioskodawcy to 160 zł. Skoro wnioskodawcy należne jest od ww. uczestników 186,67 zł, to w wyniku skompensowania tych kwot, uczestnicy A. i Z. Z. (2) powinni zwrócić wnioskodawcy 26,67 zł. Z kolei uczestnik M. Z. poniósł koszt wynagrodzenia pełnomocnika w wysokości 360 zł (pełnomocnik ustanowiony dopiero w postępowaniu apelacyjnym – 75% stawki) oraz opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. W związku z czym należne jest mu od wnioskodawcy 251,33 zł. Skoro wnioskodawcy należne jest od ww. uczestnika 93,33 zł, to po skompensowaniu tych kwot, wnioskodawca powinien zwrócić uczestnikowi M. Z. 158 zł.

Ewa Fras-Przychodni Agnieszka Śliwa Ryszard Małecki