Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 lutego 2022 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Anna Kulczewska-Garcia

po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2022 roku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki z o.o. z siedzibą w G.

przeciwko M. B.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu z 20 kwietnia 2021 r.

sygn. akt I C 457/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda 60 (sześćdziesiąt) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 19 marca 2021 r. do dnia zapłaty i w pozostałej części powództwo oddala;

II.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

III.  nie obciąża pozwanej kosztami procesu powódki za instancję odwoławczą.

Anna Kulczewska-Garcia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2021 r., sygn. akt I C 457/19, Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w pkt. 1 oddalił powództwo (...) Sp. z o.o. z siedzibą w G. przeciwko M. B. o zapłatę, zaś w pkt. 2 nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu kwotę 1.248,98 zł z tytułu nieuiszczonych przez strony kosztów sądowych w sprawie.

Powyższy wyrok zaskarżył powód w części, tj. w zakresie, w jakim Sąd Rejonowy oddalił powództwo co do kwoty 60,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie kosztów postępowania, tj. co do pkt. 1 i 2 zaskarżonego orzeczenia.

Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił naruszenie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. w zw. z art. 82 k.c., art. 409 k.c., art. 6 k.c. i art. 232 zd. 1 k.p.c., art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c., a także art. 102 k.p.c.

Na podstawie tak sformułowanych zarzutów apelujący wniósł o :

1.  zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 60 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, a ustalenia te Sąd Okręgowy podziela i uznaje za własne ( art. 382 kpc ).

W części zaskarżonej apelacja okazała się jednak trafna.

Zauważyć należy, że zgodnie z art. 409 k.c. obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Sąd Rejonowy uznał, iż pozwana nie jest obowiązana do zwrotu kwoty 60 zł tytułem nienależnego świadczenia na podstawie nieważnej umowy pożyczki, gdyż z uwagi na stwierdzoną u pozwanej podówczas chorobę psychiczną nie można przypisać jej – jako osobie niepoczytalnej – dostatecznego rozeznania wymaganego dla liczenia się z obowiązkiem zwrotu korzyści. Założeniem dla takiego stanowiska stał się pogląd, iż pozwana zużyła lub utraciła korzyść w taki sposób, że nie jest już wzbogacona. Jednak pogląd ten jest nieuzasadniony.

Jak zauważa się w doktrynie (por. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1–44910, Wyd. 10, Warszawa 2020, Komentarz do art. 409 k.c., Nb 2-3, Legalis) jeżeli ten, kto uzyskał korzyść bez podstawy prawnej, następnie zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, tzn. nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku (zob. orz. SN z 30.4.1962 r., 4 CR 318/62, RPE 1964, Nr 3, s. 305; wyr. SN z 24.1.2014 r., V CNP 13/13, Legalis), obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa. Wzbogacony nie odpowiada zatem ani za przypadkową utratę przedmiotu wzbogacenia, ani za takie jego zużycie, które definitywnie likwiduje wzbogacenie, tzn. za zużycie bezproduktywne czy też nieproduktywne (zob. wyr. SN z 12.3.2010 r., II PK 272/09, Legalis).

Z art. 409 k.c. wynika zaś a contrario, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości nie wygasa, gdy mimo zużycia lub utraty korzyści ten, kto ją uzyskał, jest nadal wzbogacony. Wzbogacenie trwa nadal zwłaszcza w sytuacji, w której ten, kto uzyskał bez podstawy prawnej pieniądze kosztem innej osoby, zużył je na spłacenie własnego długu (J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. II, s. 965–966; wyr. SN z 24.3.1964 r., 1 CR 211/63, OSNCP 1965, Nr 4, poz. 65; wyr. SN z 21.4.2010 r., V CSK 320/09, Legalis; wyr. z 2.2.2012 r., II CSK 670/11, OSNC-ZD 2012, Nr C, poz. 64).

Podkreślić przy tym należy, że ciężar dowodu zużycia lub utraty korzyści na zasadach ogólnych (art. 6) obciąża bezpodstawnie wzbogaconego (K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1–44910, Wyd. 10, Warszawa 2020, Komentarz do art. 409 k.c., Nb 4, Legalis).

Tymczasem w niniejszej sprawie pozwana nie podjęła w żaden sposób inicjatywy dowodowej, aby wykazać, iż uzyskaną od powoda korzyść w kwocie 60 zł zużyła bądź utraciła w taki sposób, iż nie jest już wzbogacona. Nie został zgłoszony żaden wniosek dowodowy mający na celu udowodnienie tej okoliczności, co więcej pozwana w ogóle nie podnosiła stosownego zarzutu w tej mierze. Nie można zaś tego zaniedbania kłaść wyłącznie na karb faktu, iż pozwana nie miała pełnomocnika w postępowaniu, skoro nie stanowiło to przeszkody dla sformułowania przez nią wniosku dowodowego o przeprowadzenie badania psychiatrycznego na okoliczność, iż w chwili zawierania umowy pożyczki znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Jeśli zaś fakt zużycia bądź utraty korzyści w taki sposób, iż brak jest wzbogacenia, nie został w toku sprawy wykazany – choćby w formie przesłuchania pozwanej – to nie można uznać, aby zachodziły w sprawie przesłanki zastosowania art. 409 k.c. Zarzut naruszenia tego przepisu uznać należy zatem za uzasadniony.

Zgodnie zaś z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Z kolei w myśl art. 232 k.p.c. strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę. Wedle zaś art. 233 §1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. W ocenie Sądu Okręgowego brak jest w materiale dowodowym jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, iż korzyść w kwocie 60 zł uzyskana przez pozwaną została przez nią zużyta bezproduktywnie, tj. na bieżącą konsumpcję. Jak już była o tym mowa, pozwana w żaden sposób okoliczności tej nie podnosiła, nie mówiąc już o jej wykazaniu. W tej sytuacji uznać należało, iż Sąd Rejonowy przyjmując, iż pozwana zużyła korzyść bezproduktywnie, mimo braku ku temu podstaw w materiale dowodowym, dopuścił się naruszenia ww. przepisów k.p.c.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 §1 k.p.c. zmienił wyrok Sądu I instancji w zaskarżonym zakresie, zasądzając na rzecz powoda od pozwanej kwotę 60 zł, pozostałą z wypłaconej na rzecz pozwanej kwoty pożyczki (6.000 zł – 5.940 zł = 60 zł). O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 §1 k.c., przyjmując za datę początkową odsetek dzień po upływie 7 dni od doręczenia pozwanej pisma pełnomocnika powoda zmieniającego powództwo (k. 139), w którym pełnomocnik sformułował żądanie zasądzenia kwoty 60 zł od pozwanej. Pismo to doręczono pozwanej w dniu 12 marca 2021 r. (k. 157), zatem odsetki Sąd Okręgowy zasądził od dnia 19 marca 2021 r.

Nie był natomiast zasadny zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. Przepis ten stanowi, iż w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Zauważenia przy tym wymaga, iż Sąd I instancji nie zasądził od powoda na rzecz pozwanej żadnych kosztów procesu – pozwana nie była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, nie poniosła także żadnych opłat sądowych – obciążył natomiast powoda nieuiszczonymi wydatkami na poczet opinii biegłych na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Ten ostatni przepis przewiduje, iż kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji prawidłowo zastosował ww. przepis obciążając stronę powodową obowiązkiem uiszczenia kosztów sądowych w postaci wydatków na opinię biegłych. Przemawia za tym wynik procesu, gdzie uwzględniono pierwotne powództwo jedynie w niewielkiej części (na cofnięcie powództwa bez zrzeczenia się roszczenia w pozostałym zakresie nie wyraziła zgody pozwana). W związku z tym nie ulega wątpliwości, iż powód co do zasady przegrał sprawę. Nie zachodzą przy tym żadne szczególne okoliczności uzasadniające obciążenie nieuiszczonymi kosztami sądowymi Skarb Państwa. Powód jest podmiotem profesjonalnym, prowadzącym działalność gospodarczą, dysponującym fachową obsługą prawną, w związku z czym musi liczyć się z ryzykiem, iż z uwagi na okoliczności konkretnej sprawy jego roszczenie nie w każdym przypadku będzie uwzględnione. Przerzucanie tego ryzyka na Skarb Państwa jest w ocenie Sądu Okręgowego całkowicie nieuprawnione.

Istnieją natomiast uzasadnione podstawy, aby na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpić od obciążania pozwanej kosztami procesu za instancję odwoławczą. Zwrócić bowiem należy uwagę na trudną sytuację życiową powódki, która zmaga się od lat z problemami natury psychicznej – czego przejawem jest również niniejszy proces – zaś uzyskiwane przez nią stosunkowo skromne dochody przeznaczane są w lwiej części na bieżące utrzymanie. Dlatego też w ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, pozwalający na odstąpienie od obciążania pozwanej kosztami procesu w instancji odwoławczej.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

Anna Kulczewska-Garcia