Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

POSTANOWIENIE

Dnia 30 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w następującym składzie:

Przewodniczący: sędzia Ryszard Małecki

po rozpoznaniu w dniu 30 marca 2023 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku P. S.

przy udziale K. S.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wniesionych przez obie strony

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z dnia 7 stycznia 2021 r.

sygn. akt IX Ns 949/17

postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w punktach 4 i 5 w ten sposób, że:

a.  w punkcie 4. zasądzoną tytułem spłaty kwotę podwyższyć do 305.650 zł (trzysta pięć tysięcy sześćset pięćdziesiąt),

b.  w punkcie 5 zasądzoną w punkcie 4. spłatę rozłożyć na 6 rat w kwocie po 50.941,67 zł, płatnych rocznie do ostatniego dnia każdego roku, począwszy od roku 2023, z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat;

II.  oddalić obie apelacje w pozostałym zakresie;

III.  obciążyć wnioskodawcę i uczestniczkę kosztami postępowania apelacyjnego w zakresie przez nich poniesionym, a nieuiszczonymi kosztami sądowymi po połowie i w związku z tym nakazać ściągnąć od nich na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu po 593,51 zł.

Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 7 stycznia 2021 Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w sprawie o podział majątku wspólnego:

1.  oddalił wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym i ustalić, że udziały P. S. i K. S. w majątku wspólnym są równe;

2.  ustalił, że w skład majątku wspólnego P. S. i K. S. wchodzą następujące składniki majątkowe:

a.  nieruchomość położona w G., stanowiąca działkę nr (...) o powierzchni 0,1046 ha, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą (...) o wartości 527.900 zł,

b.  środki zgromadzone na subkoncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych prowadzonym dla uczestnika P. S. należącego do OFE – (...) (...) w kwocie 9.741,34 zł,

c.  środki zgromadzone na subkoncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych prowadzonym dla uczestniczki K. S. należącej do OFE – (...) (...) w kwocie 162,78 zł,

d.  środki zgromadzone na rachunku OFE – (...) (...) prowadzonym dla wnioskodawcy w wysokości 183,24567 jednostek rozrachunkowych,

e.  środki zgromadzone na rachunku OFE – (...) prowadzonym dla uczestniczki w wysokości 4,541 jednostek rozrachunkowych,

3.  dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że:

a.  nieruchomość wskazaną w pkt. 2a przyznał na wyłączność uczestniczce K. S.,

b.  dokonał podziału środków na rachunkach OFE i subkontach ZUS w ten sposób, że połowę środków zgromadzonych na rachunkach wnioskodawcy przyznał uczestniczce, a połowę środków zgromadzonych na rachunkach uczestniczki przyznał wnioskodawcy,

4.  zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 263.950 zł tytułem spłaty;

5.  zasądzoną w pkt. 4 kwotę rozłożył na 5 rat, w kwocie po 52.790 zł, płatnych rocznie, do ostatniego dnia każdego roku, począwszy od roku, w którym uprawomocnieni się niniejsze postanowienie, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku przekroczenia terminu płatności którejkolwiek z rat;

6.  zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 66.917,65 zł tytułem zwrotu z tytułu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, płatną w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku przekroczenia terminu płatności;

7.  oddalił w pozostałym zakresie wniosek uczestniczki o rozliczenie nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny;

8.  kosztami postępowania obciążył wnioskodawcę i uczestniczkę w zakresie dotychczas przez nich poniesionym;

9.  kosztami sądowymi obciążył wnioskodawcę i uczestniczkę po połowie, przy czym szczegółowe rozliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu.

Od powyższego postanowienia apelacje wnieśli oboje małżonkowie.

Uczestniczka zaskarżyła postanowienie w części - tj. co do pkt 4 i 5 postanowienia, a w konsekwencji także co do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania (pkt 8 i 9 postanowienia).

Zaskarżonemu postanowieniu uczestniczka zarzuciła:

a) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że sytuacja majątkowa uczestniczki pozwala na dokonanie przez nią spłaty w 5 ratach, w kwocie po 52 790 zł rocznie, podczas gdy ustalenie tak krótkiego okresu spłaty i wyznaczenie rat o tej wysokości nie uwzględnia w sposób dostateczny interesów uczestniczki i spowoduje u niej nadmierny uszczerbek finansowy;

b) obrazę prawa materialnego mającą wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.:

• art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i ustalenie po stronie uczestniczki obowiązku spłaty, podczas gdy jest to niezgodne z zasadami współżycia społecznego z uwagi na naganne zachowanie wnioskodawcy wobec uczestniczki i wspólnych dzieci podczas trwania małżeństwa oraz jego brak zaangażowania w życie rodziny i budowę domu;

c) naruszenie prawa procesowego, mające wpływ na treść rozstrzygnięcia,tj.:

• art. 320 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię i nadanie nadmiernego znaczenia interesom wnioskodawcy, a także niedostateczne wzięcie pod uwagę interesu uczestniczki, co doprowadziło do ustalenia okresu spłaty, ilości i wysokości rat w sposób przekraczający zdolności uczestniczki do spłaty;

• art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na uznaniu w sposób sprzeczny z zasadami logiki oraz zasadami doświadczenia życiowego, że w niniejszej sprawie nie zachodzą wyjątkowe okoliczności, które pozwalałyby na odstąpienie od zasądzenia spłaty na podstawie art. 5 k.c., pomimo tego, iż wnioskodawca dopuszczał się przestępstw wobec wnioskodawczyni i wspólnych dzieci - co zostało potwierdzone prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego (...) w P. w sprawie o sygn. (...)

Wobec powyższego uczestniczka wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia:

• w pkt 4 poprzez orzeczenie o braku obowiązku spłaty na rzecz wnioskodawcy, ewentualnie o jej obniżenie do kwoty 50 000 zł;

• w pkt 5 poprzez jego uchylenie - w przypadku orzeczenia o braku obowiązku spłaty, ewentualnie o rozłożenie na raty obniżonej spłaty, ewentualnie o rozłożenie zasądzonej spłaty na 10 rat w kwocie po 26 395 zł płatnej rocznie, do ostatniego dnia każdego roku, począwszy od roku w którym uprawomocni się postanowienie, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku przekroczenia terminu płatności którejkolwiek z rat.

- co za tym idzie - także o adekwatną zmianę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania i kosztach sądowych w I instancji.

Jednocześnie uczestniczka wniosła o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wnioskodawca zaskarżył postanowienie w części - w zakresie:

1. punktu 4, zgodnie z którym zasądzono od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 263.950 zł tytułem spłaty,

2. punktu 5, zgodnie z którym zasądzoną w punkcie 4 kwotę Sąd pierwszej instancji rozłożył na 5 rat w kwocie po 52.790 zł, płatnych rocznie, do ostatniego dnia każdego roku, począwszy od roku, w którym uprawomocnić się miało orzeczenie, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku przekroczenia terminu płatności którejkolwiek z rat

3. punktu 6, zgodnie z którym Sąd pierwszej instancji zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 66.917,65 zł tytułem zwrotu z tytułu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, płatną w terminie 3 miesięcy od dnia, kiedy uprawomocnić się miało postanowienie, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku przekroczenia terminu płatności.

Wnioskodawca wniósł o zmianę wskazanych punktów skarżonego postanowienia poprzez:

- zmianę punktu 4 postanowienia poprzez zasądzenie od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawcy kwoty 398.637,99 (trzysta dziewięćdziesiąt osiem tysięcy sześćset trzydzieści siedem złotych dziewięćdziesiąt dziewięć groszy) zł tytułem spłaty

- zmianę punktu 5 postanowienia poprzez rozłożenie spłaty zasądzonej w punkcie powyższym kwoty na rzecz wnioskodawcy na pięć rat w kwocie 79.727,59 zł płatnych rocznie, do ostatniego dnia każdego roku, począwszy od roku uprawomocnienia wyroku odwoławczego,

- uchylenie punktu 6 postanowienia lub zmianę punktu 6 postanowienia poprzez rozłożenie zasądzonej na rzecz uczestniczki postępowania kwoty 66.917,65 zł na pięć rat w kwocie 13.383,53 zł płatnych rocznie, do ostatniego dnia każdego roku począwszy od roku uprawomocnienia wyroku odwoławczego.

Wnioskodawca zarzucił Sądowi Rejonowemu:

1. błąd w ustaleniu stanu faktycznego będącego podstawą do wydania skarżonego postanowienia w postaci uznania, że darowizny otrzymywane przez strony do majątku wspólnego służyły następnie do wybudowania wspólnego składnika majątku stron — nieruchomości położonej w G. — podczas gdy prawidłowo ustalony stan faktyczny w sprawie prowadzić powinien do przekonania, że to wnioskodawca przy pomocy wynagrodzenia za pracę, pożyczek od najbliższych oraz samodzielnej pracy przy budowie przyczynił się do powstania tego składnika majątku stron, środki pochodzące z darowizn od matki uczestniczki postępowania zużyte zostały w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, a w konsekwencji, że nie zachodzi podstawa do zasądzenia na rzecz uczestniczki postępowania od wnioskodawcy zwrotu otrzymywanych darowizn,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 207 k.c. w zw. z art. 45 § 1 zd. 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz art. 212 § 2 i 3 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie odnośnie rozliczenia nakładów stron na nieruchomość stanowiącą majątek wspólny — w szczególności zaliczenie darowizn otrzymywanych przez strony postępowania do majątku wspólnego na nakłady na wspólną nieruchomość stron, podczas gdy nie ma podstaw do uznania, aby środki otrzymywane w ten sposób były przeznaczane na budowę wspólnego składnika majątku stron postępowania,

3. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy w postaci art. 233 kodeksu postępowania cywilnego poprzez jego błędne zastosowanie i dokonanie dowolnej i niezgodnej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny dowodów zgromadzonych w sprawie, co skutkowało uznaniem, że wnioskodawca będzie w stanie dokonać jednorazowej spłaty należności zasądzonej na rzecz uczestniczki postępowania przy jednoczesnym uznaniu, że zasadnym jest rozłożenie spłaty należności zasądzonej na rzecz wnioskodawcy od uczestniczki na okres pięciu lat, co uniemożliwiło dokonanie wzajemnych potrąceń wynikających z obowiązków wzajemnych spłat pomiędzy stronami postępowania,

4. naruszenie prawa materialnego, tj. art.212§3 zd. 1 k.c,, poprzez jego niezastosowanie i niedokonanie zabezpieczenia spłaty orzeczonej na rzecz wnioskodawcy od uczestniczki postępowania z tytułu dokonanego podziału majątku poprzez przyznanie nieruchomości położonej w G., stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 0,1046 ha, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), w postaci zabezpiecza spłaty poprzez wpis hipoteki przymusowej do powyższej księgi wieczystej.

W odpowiedziach na apelacje uczestniczka i wnioskodawca wnieśli o oddalenie apelacji strony przeciwnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje zasługiwały jedynie na częściowe uwzględnienie.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, co pozwalało uznać go Sądowi Okręgowemu za własny z uwzględnieniem poniższego zastrzeżenia związanego z korektą wartości nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego. Na aprobatę zasługiwały także rozważania tego Sądu poczynione na kanwie dokonanych ustaleń.

W związku z upływem czasu od sporządzenia poprzedniej opinii ustalającej wartość nieruchomości oraz mając uwadze znane Sądowi z urzędu zmiany w wartości nieruchomości w tym okresie, jak również na skutek zarzutu wnioskodawcy Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z opinii biegłego na okoliczność aktualnej wartości nieruchomości. W opinii z dnia 26 września 2022 r. (k. 854) biegła E. J. stwierdziła, że wartość nieruchomości według stanu i cen na dzień sporządzenia opinii wyniosła 611.300 zł. W opinii uzupełniającej z dnia 30 listopada 2022 r. (k. 907) biegła ustosunkowała się do zarzutów uczestniczki postępowania i podtrzymała opinię.

Sąd Okręgowy uznał opinię biegłej za wiarygodną. Biegła w opinii głównej zastosowała metodę korygowania ceny średniej. W konsekwencji biegła dokonała wyboru nieruchomości podobnych i przedstawiła w sposób szczegółowy trend rynkowy (czasowy – a konkretnie ustaliła ten trend dna poziomie 0%) w zakresie nieruchomości podobnych, uwzględniając współczynniki korygujące różnicujące przedmiotową nieruchomość. Uczestniczka kwestionowała liczbę i dobór części nieruchomości jako spełniających kryterium podobieństwa, jednak jej zastrzeżeń Sąd Okręgowy nie podzielił, uznając, że biegła prawidłowo scharakteryzowała cechy podobne nieruchomości w tabeli na str. 12 opinii. Sąd uznał również za przekonujące argumenty biegłej zawarte w jej stanowisku zawartym w opinii uzupełaniającej.

I.  Apelacja uczestniczki.

Sąd Okręgowy uwzględnił apelację uczestniczki jedynie w zakresie zwiększenia liczby rat, co jest wynikiem ustalenia wyższej wartości nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego i podwyższenia kwoty spłaty.

Nie zasługiwał na uwzględnienie postulat uczestniczki pozbawienia wnioskodawcy prawa do uzyskania spłaty z tytułu udziału w majątku wspólnym na tej podstawie, że wnioskodawca popełnił przestępstwo wobec uczestniczki i dzieci stron, za co został skazany prawomocnym wyrokiem w sprawie karnej. Nie budzi co do zasady wątpliwości Sądu Okręgowego stanowisko Sądu Najwyższego powołane przez uczestniczkę na poparcie jej zarzutu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1977 r., III CZP 77/77). Istnieje możliwość obniżenia spłaty z uwagi na szczególne okoliczności, nie można również wykluczyć pozbawienia małżonka prawa do spłaty w skrajnych wypadkach, jednak każdorazowo należy mieć na uwadze w istocie takie rozstrzygnięcie oznacza częściowe lub całkowite pozbawienie prawa własności bez rekompensaty lub za obniżoną rekompensatą. Przede wszystkim zaś ocena zastosowania takiej sankcji wymaga odniesienia do okoliczności konkretnej sprawy.

Prawidłowe są ustalenia Sądu Rejonowego wskazujące na wspólny udział małżonków, a zatem i wnioskodawcy w tworzeniu majątku wspólnego i budowie domu, przy czym wspólny wysiłek stron miał miejsce w ciągu kilku lat poprzedzających okres, który przypisano wnioskodawcy w wyroku skazującym. Początek popełniania czynów zbiega się z zakończeniem budowy wspólnego domu. Przyczynienie się wnioskodawcy do powstania majątku wspólnego nie może zatem budzić wątpliwości. Wnioskodawca za popełnione przestępstwo został skazany prawomocnym wyrokiem w sprawie karnej, dodatkowo obciążony został prawomocnie obowiązkiem zapłaty na rzecz uczestniczki zadośćuczynienia w kwocie 75.000 zł. Należy uznać, że wnioskodawca poniósł konsekwencje swojego nagannego zachowania na gruncie karnym i cywilnym i niedopuszczalne byłoby stosowanie wobec niego dodatkowej sankcji, przy uwzględnieniu jego niewątpliwego zaangażowania w powstanie majątku wspólnego.

Jeżeli natomiast chodzi na ilość i wysokość oraz termin płatności poszczególnych rat, w jakich spłata ma nastąpić, Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe. Sąd Rejonowy uwzględnił z jednej strony interes wnioskodawcy uprawnionego do uzyskania spłaty, z drugiej sytuację majątkową uczestniczki.

W razie rozłożenia świadczenia na raty interes wierzyciela (wnioskodawcy) przejawia się w prawie do uzyskania realnego przysporzenia w rozsądnym terminie. Terminy roczne płatności rat w wysokości 50.941,67 zł (po korekcie wysokości spłaty przez Sąd Okręgowy) rozłożone na 6 lat będą stanowiły realne przysporzenie dla wnioskodawcy, a z drugiej strony uwzględniają sytuację uczestniczki. Sam fakt, że uczestniczka osiąga bieżące dochody na niskim poziomie nie uzasadnia pozbawiania wnioskodawcy owego realnego wyrównania uszczerbku w postaci pozbawienia składnika majątkowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2016 r., II CSK 325/15). Należy podkreślić, że z reguły przy dokonywaniu podziału majątku wspólnego żadne z małżonków nie dysponuje oszczędnościami, które mogłoby przeznaczyć na dokonanie spłaty w ratach, których wysokość i częstotliwość zaspokajałaby usprawiedliwiony interes wierzyciela. Zwykle również żadne z małżonków nie uzyskuje bieżących dochodów na poziomie umożliwiającym pokrycie nimi tego rodzaju wydatku. Po pierwsze jednak, małżonek, któremu składnik majątku znacznej wartości został przydzielony, zyskuje majątek, mogący stanowić zabezpieczenie dla potrzeb zaciągnięcia ewentualnego kredytu na spłatę drugiego małżonka. Po drugie, nierzadko składnik majątku podlegający podziałowi w postaci nieruchomości zaspokającej do tej pory potrzeby pełnej rodziny, którego utrzymanie było finansowane przez oboje małżonków, stanowi co do zasady zbyt duże obciążenie finansowe dla jednego małżonka, który samodzielnie nie jest w stanie sfinansować tego przysporzenia i dodatkowo finansować jego bieżącego utrzymania. Każdorazowo małżonek, któremu przydzielono taką nieruchomość musi rozważyć, czy jego dochody umożliwiają mu zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych na dotychczasowym poziomie. Przedmiotowa nieruchomość położona jest na działce gruntu o powierzchni powyżej 1000 m ², a znajdujący się na niej budynek mieszkalny ma powierzchnię powyżej 100 m ². Uczestniczka winna zatem rozważyć, czy biorąc pod uwagę jej sytuacje majątkową i stopę życiową rodziny, powinna w dalszym ciągu wiązać zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych z tą nieruchomością. Zawsze w takich sytuacjach wymaga to wyważenia z jednej strony swoich możliwości finansowych i niedogodności związanych ze zmianami, o których uczestniczka wspomina w apelacji.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uwzględnił jedynie postulat uczestniczki, aby wzrost wysokości spłaty uwzględnić poprzez dodanie kolejnej raty, nie zaś zwiększenie poszczególnych rat.

II.  Apelacja wnioskodawcy.

Apelacja wnioskodawcy zasługiwała na uwzględnienie wyłącznie w zakresie, w jakim wnioskodawca domagał się aktualizacji wartości nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego.

Nie był zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 233 § 1 kpc. Sąd Rejonowy dokonał wnikliwej oceny materiału dowodowego zgormadzonego w sprawie, w szczególności skonfrontował zeznania przesłuchiwanych w sprawie osób – małżonków i świadków, dokonując ich weryfikacji w oparciu o zasady logicznego rozumowania i treść zgromadzonych w sprawie dokumentów, uwzględniając zarazem stosunek świadków do każdego z małżonków. Sąd nie przekroczył granic swobody przyznanej mu przez ustawodawcę w art. 233 § 1 kpc.

W szczególności, oceniając materiał dowodowy co do zaangażowania osobistego i finansowego każdego z małżonków w budowę domu Sąd Rejonowy prawidłowo zweryfikował zeznania świadków odpowiednio pomniejszających albo wyolbrzymiających rolę każdego z małżonków. Ocena Sądu ma swoje oparcie w zasadach doświadczenia życiowego i rozbieżnościach między zeznaniami świadków i wspieranego przez nich małżonka. W konsekwencji Sąd Rejonowy słusznie uznał, że na różnych etapach budowy zaangażowanie każdego z małżonków w budowę domu było zróżnicowane, niemniej jednak oceniając całokształt tego zaangażowania nie może budzić wątpliwości, że oboje małżonkowie wspólnym nakładem sił i środków przyczynili się do powstania budynku mieszkalnego.

Z kolei w kwestii przeznaczenia przez małżonków darowizn uzyskanych przez uczestniczkę od matki na budowę domu mieszkalnego (w łącznej kwocie 122.687,99 zł) Sąd prawidłowo oparł się na zeznaniach świadka M. S. i samej uczestniczki. Za przekonujące należało uznać zeznania zwłaszcza świadek M. S., która w sposób precyzyjny wskazała, jakie prace związane z budową domu były finansowane z jej darowizn. Nie są natomiast przekonujące odmienne twierdzenia wnioskodawcy o finansowaniu budowy domu ze środków wnioskodawcy, a przeznaczaniu często znacznych kwot pochodzących z darowizn na zaspokajanie bieżących potrzeb rodziny. Oczywiście teoretycznie możliwe jest założenie, że małżonkowie, dysponując zarówno własnymi dochodami, jak darowiznami na znaczne kwoty, będą przeznaczać dochody na finansowanie budowy domu, a darowizny na zaspokajanie bieżących potrzeb, z zasad doświadczenia życiowego wynika jednak, że to dochody małżonków przeznaczane są i z założenia służą zaspokajaniu bieżących potrzeb rodziny, a darowizny od osób trzecich przeznaczane są na finansowanie wydatków, których małżonkowie z dochodów bieżących nie są w stanie finansować. Samo twierdzenie wnioskodawcy wskazujące na odmienny, od przyjętego przez Sąd Rejonowy, stan faktyczny, nie stanowi podstawy do podważenia oceny dowodów należycie uargumentowanej przez Sąd.

Odnosząc się do zarzutu nierozłożenia przez Sąd Rejonowy na raty kwoty zasądzonej od wnioskodawcy w punkcie 6. zaskarżonego postanowienia, Sąd Okręgowy podkreśla, o ile kwestia rozłożenia na raty dopłat lub spłat uregulowana jest w art. 212 § 3 kc., o tyle rozłożenie na raty roszczenia z tytułu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny podlega ogólnej regulacji z art. 320 kpc. Przepis art. 320 kpc. przewiduje możliwość rozłożenia przez sąd z urzędu na raty zasądzonego świadczenia w szczególnie uzasadnionych wypadkach. Jakkolwiek sąd może działać w tym zakresie z urzędu, to jednak strona, która ma zostać uprzywilejowana w ten sposób, winna wykazać inicjatywę procesową i dostarczyć sądowi argumentów uzasadniających takie szczególne rozstrzygnięcie w jego przypadku. Fakt, że Sąd I instancji rozłożył na raty płatność spłaty obciążającej uczestniczkę nie oznacza, że miał obowiązek z urzędu bez inicjatywy wnioskodawcy rozważać tożsame rozstrzygnięcie wobec wnioskodawcy. Należy mieć na uwadze, że uczestniczkę obciąża obowiązek zapłaty łącznie 305.650 zł w 6 ratach po 50.941,67 zł. Wnioskodawca natomiast ma obowiązek uiszczenia kwoty 66.917,65 zł, a więc stanowiącej niemalże równowartość jednej raty obciążającej uczestniczkę. Dysproporcja między wysokością świadczeń pieniężnych obciążających małżonków w wyniku podziału majątku uzasadniała rozłożenie świadczenia uczestniczki na raty, a w przypadku świadczenia wnioskodawcy odroczenie terminu zapłaty o 3 miesiące.

Jeżeli natomiast chodzi o zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 212 § 3 zd. 1 in fine kc. przez zaniechanie ustanowienia zabezpieczenia spłaty hipoteką, należy w pierwszej kolejności stwierdzić, że literalna wykładnia tego przepisu przeczy sugestii wnioskodawcy, jakoby ustanowienie przez sąd zabezpieczenia spłaty było obligatoryjne. Przewidziane w art. 212 § 3 kc. zabezpieczenie spłaty stanowi uprawnienie sądu do zabezpieczenia „w razie potrzeby” spłat lub dopłat, przy czym decyzja w tym zakresie winna zapaść na podstawie oceny okoliczności konkretnej sprawy przy uwzględnieniu ewentualnych wątpliwości czy spłaty lub dopłaty zostaną zapłacone lub będą mogły być wyegzekwowane.

Z ustalonego stanu faktycznego nie wynika, by istniało ryzyko niezaspokojenia wnioskodawcy, sam wnioskodawca również takiego ryzyka nie sygnalizował. Sąd I instancji nie miał więc żadnych podstaw, by rozważać ustanowienie z urzędu zabezpieczenia spłaty należnej wnioskodawcy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy częściowo zmienił zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 1 kpc. w zw. z art. 13 § 2 kpc., a w pozostałym zakresie obie apelacje oddalił na podstawie art. 385 kpc. w zw. z art. 13 § 2 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc., obciążając nimi wnioskodawcę i uczestniczkę w zakresie przez nich poniesionym w zakresie kosztów uiszczonych (opłat sądowych od apelacji, zaliczek na poczet opinii biegłego i kosztów zastępstwa procesowego) oraz obciążając ich po połowie nie uiszczonymi kosztami sądowymi.

Ryszard Małecki