Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Ryszard Małecki

po rozpoznaniu w dniu 9 lipca 2024 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko M. O. (O.)

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z dnia 7 czerwca 2023 r.

sygn. akt V C 706/21

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 1.800 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Apelacja powoda okazała się bezzasadna.

Zgodnie z art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., w postępowaniu uproszczonym, jeżeli sąd drugiej instancji nie prowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny (nie był kwestionowany przez apelującego), który Sąd Okręgowy przyjmuje za własny (art. 382 k.p.c.). Sąd Okręgowy podziela również uwagi poczynione przez ten Sąd na kanwie ustaleń, w szczególności w zakresie oceny łączącej strony umowy pożyczki pod względem abuzywności jej postanowień.

Sąd Rejonowy prawidłowo uznał w świetle treści Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, że postanowienia umowy regulujące kwestię prowizji i (...) są abuzywne i w konsekwencji słusznie przyjął, że roszczenie powoda o zwrot kwoty pożyczki oraz opłat dodatkowych przewidzianych w umowie pożyczki nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy wskazuje, że oparcie roszczenia skierowanego przeciwko konsumentowi o weksel nie zwalnia sądu z obowiązku badania z urzędu treści stosunku podstawowego pod względem klauzul niedozwolonych (por. wyrok TSUE z 7 listopada 2019 r., C-419/18 i C-483/18).

Wyrażenie przez konsumenta zgody na obciążenie go dodatkowymi opłatami, nie legitymizuje przedsiębiorcy do ich pobrania w sytuacji, gdy postanowienia umowy, w oparciu o które pobrano od pożyczkobiorcy dodatkowe koszty i opłaty stanowią klauzule niedozwolone.

Prowizja od pożyczki i opłata za usługę (...) nie są głównymi świadczeniami stron, nie są to bowiem essentialiae negotii umowy pożyczki. Głównymi świadczeniami stron w umowie pożyczki są: udostępnienie środków finansowych do korzystania drugiej stronie w określonej danym stosunkiem wysokości (w przypadku pożyczkodawcy) oraz ich zwrot (w przypadku pożyczkobiorcy).

Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 26 marca 2020 r. (C‑779/18) artykuł 1 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że z zakresu stosowania tej dyrektywy nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście ponoszone koszty. Z wyroku tego wynika zatem dopuszczalność badania przez Sąd abuzywności danego postanowienia umownego, np. prowizji od udzielonego kredytu pożyczki), także wówczas, gdy spełnia ono wymogi określone w art. 36a u.k.k.

Zachodziły zatem podstawy do oceny wysokości prowizji od udzielonej pożyczki oraz kosztów z tytułu usługi (...) pod kątem niedozwolonych postanowień umownych.

Umowa pożyczki, aby można było ją uznać za nienaruszającą zasad uczciwego obrotu, powinna określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą.

Należy przy tym podkreślić, że przyczyny uzasadniające konieczność poniesienia przez pożyczkobiorcę dodatkowych opłat oraz podstawy i sposób ich wyliczenia winny być przedstawione konsumentowi przy zawarciu umowy, tak by mógł w tym momencie samodzielnie ocenić podstawę do ich poniesienia i podjąć świadomą decyzję co do zawarcia umowy. Uzasadnienie podstaw do pobrania tych kosztów ex post jest nieskuteczne, ponieważ nie pozwala uznać, że było znane konsumentowi w chwili zawarcia umowy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE, Dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 4 ust. 2 i art. 5, należy interpretować w ten sposób, że w celu spełnienia wymogu przejrzystości warunku umownego warunek ten powinien nie tylko być zrozumiały pod względem formalnym i gramatycznym, ale również umożliwiać, by właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie zrozumieć konkretne konsekwencje obwiązywania tego warunku i oszacować tym samym w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria potencjalnie istotne konsekwencje gospodarcze takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (por. wyrok TSUE z dnia 3 marca 2020 r., C-125/18).

Wysokość prowizji powinna zostać określona w sposób niepowodujący nadmiernego obciążenia konsumenta pozaodsetkowymi kosztami związanymi z zawarciem umowy. Nadto powinna mieć uzasadnienie w nakładzie pracy (w tym związanego z ryzykiem niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez kredytobiorcę), w wydatkach na przygotowanie i realizację umowy, tak aby nie kreowała bezpodstawnego przysporzenia po stronie kredytodawcy.

Powód w umowie nie przedstawił podstaw, na jakich oparł się ustalając wysokość kosztów pożyczki w postaci prowizji i wynagrodzenia za (...)

Również w toku procesu nie uzasadnił przekonująco potrzeby ustalenia prowizji na poziomie 90% kwoty pożyczki wynikającym z umowy. Niewątpliwie powód ponosi wyższe ryzyko finansowe niż banki i mógłby domagać się wyższej prowizji niż bank, jednak winien uzasadnić jej wysokość w sposób uprawdopodobniający jej związek z tym ryzykiem, czego nie uczynił.

Z kolei w przypadku opłaty naliczonej tytułem przystąpienia pożyczkobiorcy do (...) brak jest również ekwiwalentności świadczeń wzajemnych pożyczkodawcy w stosunku do pobieranej opłaty. Dodatkowe uprawnienia określone w warunkach (...) należało jednoznacznie uznać za nieadekwatne do pobranej w zamian za nie opłaty wynoszącej 2.300 zł. i stanowiącej 9,2% kwoty pożyczki. Jednocześnie powód nie wyjaśnił, czym było uzasadnione nałożenie na pozwanego opłaty w tej wysokości za możliwość skorzystania z objętych nią uprawnień.

Powód obciążając pozwanego jako konsumenta obowiązkiem zapłaty prowizji w wysokości około 86% udzielonego świadczenia i nie podając w umowie żadnych podstaw do jej wyliczenia, jak i obciążając ją opłatą z tytułu dodatkowych świadczeń w wysokości 12% świadczenia, niewspółmierną do kosztów, jakie pożyczkodawca musiał ponieść w związku z ich dołączeniem do całości usług związanych z umową pożyczki, niejako nałożył cały ciężar i ryzyko związane z prowadzoną przez siebie działalnością na pozwanego.

Wynagrodzeniem za przygotowanie umowy i uruchomienie środków jest opłata przygotowawcza, a wynagrodzeniem za korzystanie z jego środków finansowych są odsetki umowne. Zastrzeżenie dalszego wynagrodzenia – prowizji za udzielenie pożyczki i z tytułu (...), jako nieuzasadnione nakładem pracy i wydatkami, stanowi dla powoda dodatkowe nieuzasadnione źródło zysku, w rzeczywistości prowadząc do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Wysoka w stosunku do wartości wypłaconej kwoty prowizja wraz z usługą (...) stanowią, formę lichwy i jednocześnie próbę obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Za niedozwolone klauzule umowne, w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., należy więc każdorazowo uznawać te postanowienia umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności, w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalając mu jednocześnie omijać przepisy dotyczące wysokości odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego (art. 483 § 1 k.c.). Takie świadczenie, choćby zostało nazwane wynagrodzeniem (prowizja) nie stanowi świadczenia głównego stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CSK 38/11.

Prawidłowo Sąd Rejonowy, usuwając bezskuteczne abuzywne postanowienia, dokonał przeliczenia świadczenia należnego powodowi, dokonując symulacji harmonogramu spłat uwzględniającego zmniejszoną kwotę pożyczki. Uwzględniając wysokość zmniejszonego zadłużenia na skutek usunięcia z zobowiązania pozwanego należności z tytułu prowizji i (...), słusznie Sąd Rejonowy stwierdził, że na dzień wypowiedzenia umowy pozwany nie pozostawał w opóźnieniu, uzasadniającym jej wypowiedzenie. Nie było więc podstaw do wystawienia weksla, a na wekslu powód opierał swoje roszczenie.

Wypełnienie weksla zostało przez powoda wywiedzione z faktu wypowiedzenia umowy pożyczki, a w konsekwencji postawienia całej wierzytelności wynikającej z tej umowy w stan wymagalności. W opisanej sytuacji nie było podstaw do wypełnienia weksla, a tym samym do dochodzenia roszczenia z weksla. Z tej przyczyny powództwo, jako oparte na wekslu, powinno zostać oddalone w całości. Wynika to z faktu, że rozpoznawane w niniejszej sprawie roszczenie zostało przez powoda wywiedzione z weksla, a nie ze stosunku podstawowego i, ani podniesienie zarzutów wekslowych przez pozwanego, ani badanie przez sąd z urzędu w procesie między przedsiębiorcą a konsumentem, czy postanowienia uzgodnione między stronami mają nieuczciwy charakter, a tym samym tzw. przeniesienie sporu na grunt stosunku podstawowego, nie oznacza, że proces o zapłatę tego rodzaju weksla przestaje mieć charakter procesu wekslowego.

Przedmiotem postępowania nie były natomiast inne wierzytelności powoda, jakie mogłyby mu przysługiwać w sytuacji nienależytego wykonywania umowy przez pozwanego, w tym roszczenia z tytułu niepłacenia przez pozwanego rat pożyczki. Sam fakt, że kwota, której zasądzenia domagał się powód, mieściłaby się choćby w części na innej podstawie faktycznej w granicach żądania wskazanego przed sądem pierwszej instancji nie oznacza jeszcze, że kwota ta jest dochodzona na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, co żądanie zgłoszone przez powoda przed sądem pierwszej instancji. Z tego względu, mając na uwadze art. 321 § 1 k.p.c. kwestie dotyczące aktualnego zadłużenia pozwanej z tytułu niespłacania przez niego rat pożyczki, nie mogły być przez Sąd badane (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 kwietnia 2020 r. I AGa 10/20). Przy takiej podstawie faktycznej powództwa, kiedy powód domaga się zapłaty całej kwoty w związku z postawieniem reszty niespłaconego kredytu (pożyczki) w stan natychmiastowej wymagalności, tak skonstruowane roszczenie nie odnosi się do żądania zapłaty z tytułu umowy pożyczki

W tej sytuacji na podstawie art. 385 1 k.p.c. apelacja podlegała oddaleniu.

Koszty procesu w instancji odwoławczej obciążały powoda na podstawie art. 98 § 1 kpc. Wysokość poniesionych przez pozwanego kosztów w postaci wynagrodzenia pełnomocnika została ustalona na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r.

Ryszard Małecki