Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

​  W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodnicząca: sędzia Maria Antecka

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2024 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W.

przeciwko N. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z dnia 14 czerwca 2022 r.

sygn. akt V C 23/22

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Maria Antecka

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 31 stycznia 2024 r.

Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu w sprawie z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. przeciwko N. M. o zapłatę 43.439,83 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 9 maja 2018 roku do dnia zapłaty, jak również o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej w kwocie 17 zł i o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym, prowadzonym przed Sądem Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie, między tymi samymi stronami, o to samo roszczenie, które to postępowanie zostało umorzone, wyrokiem zaocznym z dnia 14 zewrą 2022 r. ( sygn. akt VC 23/23) oddalił powództwa w całości.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia
i rozważania:

Dnia 6 lutego 2018 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. zawarł z N. M. umowę pożyczki nr (...). W treści § 1 umowy wskazano, że udzielono jej na pożyczki dowolny cel niezwiązany z działalnością gospodarczą pożyczkobiorcy. Całkowita kwota pożyczki wynosiła 37.350 zł, prowizja przygotowawcza ustalona na poziomie 6% udzielanej pożyczki wynosiła 2.241 zł, prowizja z obsługę pożyczki wynosiła 33.167,04 zł. Całkowity koszt pożyczki wynosił 43.527,82 zł, a kwota do zapłaty 80.877,82 zł. Odsetki umowne ustalono na poziomie 10% rocznie. Umowę zawarto na okres 48 miesięcy do dnia 2 lutego 2022 roku. Jako przedmiot zabezpieczenia wskazano pojazd marki B. o numerze rejestracyjnym (...), rok produkcji 2013. Zgodnie z § 3 ust. 1 umowy Pożyczkobiorca oświadczył, że przy jej zawarciu występuje w roli konsumenta. Zgodnie z § 9 umowy zobowiązania pożyczkobiorcy w umowy zostały zabezpieczone poprzez warunkowe przeniesienie na pożyczkodawcę na zabezpieczenie udziału wynoszącego 49/100 części w prawie własności pojazdu marki B. o numerze rejestracyjnym (...) na podstawie umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie (…), w wyniku której pożyczkodawca od dnia zawarcia umowy stał się współwłaścicielem samochodu w części wynoszącej 49/100, pod warunkiem rozwiązującym spłaty przez pożyczkodawcę wszelkich zobowiązań wynikających z umowy, jak również przez warunkowe przeniesienie na pożyczkodawcę na zabezpieczenie udziału wynoszącego 51/100 części w prawie własności pojazdu marki B. o numerze rejestracyjnym (...) na podstawie umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, pod warunkiem zawieszającym w postaci opóźnienia się pożyczkobiorcy w zapłatą jakiejkolwiek należności wynikającej z umowy lub dokumentu pożyczki o 30 dni względnie w przypadku wcześniejszego wypowiedzenia umowy w warunkach określonych w § 10 ust. 1 względnie w przypadku śmierci pożyczkobiorcy, a przeniesienie nastąpi w 31 dniu opóźnienia (…) bez potrzeby składania odrębnego oświadczenia woli, na co pożyczkobiorca wyraził zgodę. Zgodnie z § 10 ust. 4 umowy w przypadku ziszczenia się warunku zawieszającego pożyczkobiorca zobowiązany był do spłaty całkowitej kwoty pożyczki wraz z innymi należnościami wynikającymi z umowy i innych dokumentów pożyczki, w tym odsetek naliczonych za opóźnienie, w terminie 14 dni od przeniesienia; w przypadku braku spłaty pożyczkodawca uprawniony był do zaspokojenia się z samochodu, na warunkach określonych w § 11 umowy. Zgodnie z § 11 ust. 1 i 2 umowy zaspokojenie się pożyczkodawcy po przejęciu pełnej własności samochodu mogło nastąpić bądź poprzez jego zbycie na rzecz podmiotu trzeciego i spłatę należności wynikających z umowy albo poprzez zatrzymanie dla siebie przewłaszczonego samochodu decyzję co do sposobu zaspokojenia się pożyczkodawca podejmie w terminie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczności skutkujących pełnym przewłaszczeniem samochodu.

Dnia 6 lutego 2018 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. zawarł z N. M. umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie pojazdu marki B. o numerze rejestracyjnym (...) W § 1 umowy wskazano, że pojazd w momencie zawierania umowy miał wartość 41.500,00 zł. Zgodnie z § 2 umowy w celu zabezpieczenia wierzytelności N. M. jako przewłaszczający przeniosła na rzecz przejmującego udział w prawie własności przedmiotu zabezpieczenia wynoszący 49/100 części a przyjmujący przeniesienie przyjął, stając się właścicielem samochodu w 49/100 części, z zastrzeżeniem ust. 5, zgodnie z którym jeżeli pożyczka wraz z odsetkami i innymi należnościami zostanie spłacona w dacie spłaty pożyczki, przejmujący złoży przewłaszczającemu oświadczenie o zwrotnym przeniesieniu własności przewłaszczonego udziału . Zgodnie z § 3 umowy w celu zabezpieczenia wierzytelności N. M. jako przewłaszczający przeniosła na rzecz przejmującego udział w prawie własności przedmiotu zabezpieczenia wynoszący 51/100 części, a przyjmujący przeniesienie przyjął, przy czym przeniesienie dokonane było pod warunkiem zawieszającym, i to opóźnienia się pożyczkobiorcy w zapłatą jakiejkolwiek należności wynikającej z umowy lub dokumentu pożyczki o 30 dni względnie w przypadku wcześniejszego wypowiedzenia umowy w warunkach określonych w § 10 ust. 3 umowy pożyczki względnie w przypadku śmierci pożyczkobiorcy.

Dnia 23 lutego 2018 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. dokonała przelewu kwoty 37.350 zł tytułem środków z umowy pożyczki na rachunek bankowy wskazany przez N. M..

Dnia 24 kwietnia 2018 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. skierowało do N. M. wypowiedzenie umowy pożyczki nr (...) z dniem doręczenia pisma, i ze skutkiem natychmiastowym z uwagi na zaniechanie płatności. Wezwano ją do zapłaty całej kwoty, która na dzień wypowiedzenia wynosiła 40.869,92 zł oraz do zwrotu przedmiotu zabezpieczenia. Pismo z wypowiedzeniem doręczono dnia 30 kwietnia 2018 roku.

Dnia 17 maja 2018 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. skierowało do N. M. oświadczenie o nabyciu prawa własności pojazdu marki pojazdu marki B. o numerze rejestracyjnym (...)

Zdaniem Sądu Rejonowego powództwo podlegało oddaleniu w całości. Powód dochodził kwoty 43.439,83 zł z umowy pożyczki. Wierzytelność z powyższej umowy została zabezpieczona umową przewłaszczenia na zabezpieczenie, w której wskazano, że w momencie jej zawarcia przedmiot zabezpieczenia -pojazd marki B. - miał wartość 41.500zł. Na dzień wypowiedzenia umowy pożyczki cała należność wynosiła 40.869,92 zł, czyli mniej niż wartość przedmiotu zabezpieczenia. Strony zawarły ważną umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie rzeczy ruchomej w postaci pojazdu, przy czym udział wynoszący 49/100 części został przewłaszczony pod warunkiem rozwiązującym w postaci spłaty długu, a przeniesienie własności co do tego udziału nastąpiło już w momencie zawarcia umowy. Umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie których przedmiotem jest ruchomość mogą być zawierane z zastrzeżeniem warunku, z uwagi na brak odpowiednika art. 157 §1 Kodeksu cywilnego, i mogą zawierać postanowienia o zwrotnym przeniesieniu własności bez konieczności złożenia oświadczenia woli przez przewłaszczającego. Warunek rozwiązujący w postaci spłaty długu nie nastąpił, a w związku z powyższym powód pozostaje właścicielem 49/100 części w prawie własności pojazdu marki B.. Co do pozostałych 51/100 części w prawie własności pojazdu zastrzeżono warunek zawieszający, zgodnie z którym N. M. jako przewłaszczający przeniosła na rzecz przejmującego wskazany wyżej udział w prawie własności przedmiotu zabezpieczenia pod warunkiem zawieszającym i to opóźnienia się pożyczkobiorcy w zapłatą jakiejkolwiek należności wynikającej z umowy lub dokumentu pożyczki o 30 dni względnie w przypadku wcześniejszego wypowiedzenia umowy w warunkach określonych w § 10 ust. 3 umowy pożyczki, względnie w przypadku śmierci pożyczkobiorcy. Dnia 24 kwietnia 2018 roku spełnił się warunek zawieszający w postaci wcześniejszego wypowiedzenia umowy w warunkach określonych w § 10 ust. 3 umowy pożyczki, i tego dnia powód stał się właścicielem całego pojazdu marki B.. Z uwagi na fakt, że na dzień wypowiedzenia umowy pożyczki należność wynosiła 40.869,92 zł, czyli mniej niż wartość przedmiotu zabezpieczenia, którego wartość wynosiła 41.500 zł Sąd Rejonowy uznał na, iż powód w całości zaspokoił się z przedmiotu zabezpieczenia w dniu wypowiedzenia umowy pożyczki i z uwagi powyższe powództwo oddalił w całości.

Z wyrokiem tym nie zgodził się powód zaskarżając go w całości apelacją.

Apelujący zarzucił Sąd Rejonowy naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego, skutkującą przyjęciem iż powód uzyskał zaspokojenie z przedmiotu zabezpieczenia w sytuacji, gdy taka informacja nie wynika ani z treści pozwu ani z załączonych dokumentów, albowiem powodowi nie udało się odnaleźć pojazdu będącego przedmiotem umowy przewłaszczenia,

- art. 339 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie powództwa w sytuacji gdy zgromadzony materiał dowodowy nie budził wątpliwości w zakresie prawdziwości twierdzeń powoda,

- art. 720 k.c. poprzez oddalenie powództwa, mimo iż zgodnie z treścią art. 720 k.c. biorący pożyczkę zobowiązał się zwrócić tę samą ilość pieniędzy, która została jemu udzielona w ramach umowy pożyczki, w sytuacji gdy na gruncie niniejszej sprawy powód udzielił pozwanemu pożyczki w kwocie 37350 zł a pozwany nie uiścił w ramach spłaty ani jednej raty.

Podnosząc powyższe zarzuty apelujący wniósł:

- na zasadzie art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c., o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 43.439,83 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych liczonymi od dnia 2018-05-09 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania za I instancję wraz z odsetkami za opóźnienie w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kwotę 17 zł tytułem opłaty skarbowej uiszczonej od pełnomocnictwa;

- o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania odwoławczego wraz z odsetkami za opóźnienie, w tym kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona.

Zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego, skutkującą przyjęciem iż powód uzyskał zaspokojenie z przedmiotu zabezpieczenia w sytuacji, gdy taka informacja nie wynika ani z treści pozwu ani z załączonych dokumentów, albowiem powodowi nie udało się odnaleźć pojazdu będącego przedmiotem umowy przewłaszczenia, aczkolwiek sąd pierwszej instancji dokonując takiej oceny dopuścił się jeszcze naruszenia prawa materialnego.

Naruszenie prawa materialnego polega na błędnym przekonaniu Sądu Rejonowego, że zaspokojenie wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy nastąpiło z chwilą nabycia własności samochodu, którego dotyczyła zawarta miedzy stronami umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie pojazdu marki B. o numerze rejestracyjnym (...) Tymczasem zaspokojenie wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy następuje nie z chwilą nabycia własności ale z chwilą dokonania czynności powodującej zaspokojenie się wierzyciela z tej rzeczy, prowadzącej do umorzenia w całości lub w części zabezpieczonej wierzytelności ( vide – rozważania Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z 13 maja 2011 r. w sprawie V CSK 360/10 ). W okolicznościach rozpatrywanej sprawy nie doszło do przejęcia auta przez powoda. Okoliczności te podał powód, pozwana temu nie zaprzeczyła, a więc nie można uznać, że doszło do zaspokojenia – w tym zakresie orzeczenie Sądu Rejonowego błędne. Powód mógłby wytoczyć powództwo o wydanie auta, niemniej jednak to on decyduje z czego domaga się zaspokojenia

Tak więc brak było podstaw do przyjęcia, że doszło do zaspokojenie wierzyciela
z przewłaszczonej i do oddalenia powództwa na tej podstawie faktycznej.

Natomiast Sąd Rejonowy nie rozważał umowy pożyczki łączącej strony pod kątem abuzywności klauzul umownych do czego, zgodnie z orzecznictwem europejskim, był zobowiązany z urzędu i to mimo bierności pozwanej. Ochrona konsumenta przed klauzulami niedozwolonymi w umowach i wzorcach umownych jest skuteczna ex lege i sąd może dokonać ustaleń w tym przedmiocie także z urzędu, podczas rozpoznawania sprawy między konsumentem a przedsiębiorcą. W tym miejscu można powołać się na wyrok TSUE z dnia 4 czerwca 2020 r. w sprawie C-495/19. Sprawa ta dotyczyła sytuacji procesowej, w których doszło do wydania wyroku zaocznego. Chodziło między innymi o wykładnię art.339 § 2 k.p.c. w sytuacji bierności procesowej pozwanego konsumenta w sporze z przedsiębiorcą. Główna teza wyroku jest taka, że artykuł 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ( Dz.Urz.UE L z 1993 r., Nr 95, s. 29) należy interpretować w ten sposób, że – w sytuacji gdy sąd orzeka w drodze wyroku zaocznego w związku z niestawiennictwem konsumenta na rozprawie, na którą został wezwany – stoi on na przeszkodzie takiej wykładni przepisu krajowego, która uniemożliwia sądowi rozpoznającemu powództwo wniesione przez przedsiębiorcę przeciwko temu konsumentowi wchodzące w zakres stosowania tej dyrektywy, przeprowadzenie środków dowodowych niezbędnych do dokonania z urzędu oceny nieuczciwego charakteru warunków umownych, na których przedsiębiorca oparł swe roszczenie, w wypadku gdy sąd ten poweźmie wątpliwości co do nieuczciwości tych warunków w rozumieniu omawianej dyrektywy. Trybunał podtrzymał stanowisko o konieczności badania przez sąd krajowy z urzędu, czy warunki umowy konsumenckiej mają nieuczciwy charakter, bo przemawia za tym interes publiczny, z którego wynika konieczność ochrony słabszej strony umowy – konsumenta, który jest stroną słabszą od przedsiębiorcy zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi się na postanowienia sformułowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mogąc mieć wpływu na ich treść (podobnie wyroki: z dnia 3 kwietnia 2019 r., A.,C-266/18,EU:C:2019:282, pkt27,43; a także z dnia 11 marca 2020 r., L.,C-511/17,EU:C:2020:188, pkt23). Zatem ochrona przyznana konsumentom w dyrektywie 93/13 rozciąga się na sytuacje, w których konsument, który zawarł z przedsiębiorcą umowę obejmującą nieuczciwy warunek, nie podnosi, po pierwsze, okoliczności, że umowa ta wchodzi w zakres zastosowania tej dyrektywy i, po drugie, nieuczciwego charakteru tego warunku, ponieważ albo nie jest on świadomy swych praw, albo rezygnuje z ich podniesienia ze względu na wysokie koszty postępowania przed sądem (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., K. H. K. H. A.,C-147/16,EU:C:2018:320, pkt32i przytoczone tam orzecznictwo). Według TSUE w celu zapewnienia ochrony określonej w dyrektywie 93/13 w sprawie dotyczącej wydania wyroku zaocznego nierówność między konsumentem a przedsiębiorcą może zostać zrównoważona jedynie przez aktywną interwencję podmiotu trzeciego, niezależnego od stron umowy (zob. podobnie wyrok z dnia 17 maja 2018r., K. H. K. H. A.,C-147/16,EU:C:2018:320, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

TSUE wskazał, jak rozumie rolę sądu w takiej sytuacji procesowej. W pierwszej kolejności i zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu, gdy znane mu są niezbędne ku temu okoliczności faktyczne i prawne, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, i do tego, by dokonawszy takiego badania, zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą (wyrok z dnia 11 marca 2020 r., L.,C-511/17,EU:C:2020:188, pkt26i przytoczone tam orzecznictwo). W drugiej kolejności, w braku wspomnianych okoliczności prawnych i faktycznych sąd krajowy, przed którym toczy się spór pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, powinien mieć możliwość przeprowadzenia z urzędu niezbędnych środków dowodowych w celu ustalenia, czy warunek zawarty w spornej umowie jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 11 marca 2020r.L.,C-511/17,EU:C:2020:188, pkt 36,37 i przytoczone tam orzecznictwo). Trybunał miał na uwadze podnoszone w sprawie argumenty odnoszące się do zasady dyspozycyjności i zasady ne ultra petita (czyli zakazu orzekania ponad żądanie). Jednakże Trybunał zauważył, że nie chodzi o zbadanie warunków umownych innych niż te, na których przedsiębiorca, który wszczął postępowanie sądowe, oparł swoje roszczenie i które stanowią w konsekwencji przedmiot sporu.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie dokonując oceny umowy pożyczki pod kątem abuzywności klauzul umownych Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Nierozpoznanie istoty sprawy jest rozumiane w orzecznictwie jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, LEX nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; a dnia 9 listopada 2012 r., Lex nr 1231340; z dnia 26 listopada 2012 r., I CZ 147/12, Lex nr 1284698 oraz wyroki tego Sądu z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635.; z 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).

Kodeks postępowania cywilnego posługuje się pojęciem „istota sprawy” w wielu miejscach i w różnych kontekstach normatywnych. Analiza przepisów kodeksu prowadzi do wniosku, że ilekroć ustawodawca odwołuje się do pojęcia „istota sprawy”, zawsze nawiązuje do jej meritum, a więc do tych czynników postępowania, które warunkują orzeczenia o istocie żądań i twierdzeń stron.

„Rozpoznanie” zaś, wyrażenie normatywne występujące w tekście kodeksu postępowania cywilnego wielokrotnie (tylko przykładowo: art. 2 § 1 i 3, art. 16, 18, 44, 108 § 2, art. 124, 148 § 1 i 2, art. 153 § 1, itd.), to - mówiąc najogólniej - rozważenie oraz ocena poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, a w konsekwencji - załatwienie sprawy w sposób merytoryczny lub formalny, w zależności od okoliczności i procesowych uwarunkowań konkretnej sprawy. Zgodnie zresztą z treścią art. 2 § 1 k.p.c. w związku z art. 2 i 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) „rozpoznawanie” i „rozstrzyganie” spraw jest podstawowym zadaniem sądów powszechnych.

Zatem rozpoznanie istoty sprawy może oznaczać wyłącznie zbadanie materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu oraz, ewentualnie, merytorycznych zarzutów pozwanego; a zatem a contrario, nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd tego właśnie badania. W konsekwencji nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu. Oczywiście, zupełnie obojętna jest przyczyna zaniechania, może więc tkwić zarówno w pasywności sądu, jak i w błędnym - co pokaże dopiero kontrola odwoławcza - przyjęciu przesłanki niweczącej lub hamującej roszczenie (prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak legitymacji, prawo zatrzymania, itp.). (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97 OSNC 1999/1/22, Prok.i Pr.-wkł. 1999/5/42, Biul.SN 1998/11/16).

Nierozpoznanie istoty sprawy łączy się z wyrażoną w art.176 ust. 1 Konstytucji RP zasadą dwuinstancyjności, która oznacza, że sprawa ma być rozpoznawana w postępowaniu, które zapewnia co najmniej jedną instancję odwoławczą, dokonującą oceny prawidłowości rozstrzygnięcia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Nie oznacza natomiast, że każde ustalenie dokonane w toku sprawy musi podlegać dwuinstancyjnemu badaniu, lecz bazuje na założeniu, że przeprowadzenie merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy dwóch szczebli wystarczy, aby prawidłowo ustalić fakty, o ile postępowanie dowodowe toczyło się zgodnie z wymaganiami proceduralnymi. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r. II CSK 509/13 LEX nr 1511198).

Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, bo nie zbadał materialnej podstawy żądania pozwu. Nie ustalił, czy umowa pożyczki podlega prawu konsumenckiemu, w tym dyrektywie 93/13/EWG i nie dokonał oceny, czy zawiera nieuczciwe postanowienia. Brak zbadania tych ostatnich kwestii wynika z pasywności Sądu I instancji, a nie z zaniechania powoda.

Art.386 § 4 k.p.c. nie nakazuje sądowi II instancji uchylenia wyroku sądu I instancji w razie oceny, że ten drugi nie rozpoznał istoty sprawy. To, czy sąd odwoławczy rozpozna w takim wypadku sprawę i wyda wyrok reformatoryjny, czy uchyli wyrok sądu I instancji
i przekaże temu sądowi sprawę do ponownego rozpoznania, zależy od okoliczności sprawy. Podkreśla się, że jeśli nierozpoznanie istoty sprawy jest związane np. z nierozpoznaniem zarzutu potrącenia, a rozpoznanie tego zarzutu wymaga oceny jednej faktury, albo gdy rozpoznanie zarzutu przedawnienia czy upływu terminu zawitego wymaga tylko prostej subsumpcji ustalonego przez sąd pierwszej I stanu faktycznego do zakresu zastosowania normy prawa materialnego – możliwe i pożądane jest merytoryczne rozstrzygnięcie tych kwestii przez sąd II instancji. Jeśli jednak rozpoznanie istoty sprawy wiąże się z koniecznością prowadzenia postępowania w znacznej części przy jednoczesnej konieczności poczynienia po raz pierwszy ustaleń co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia (…), należy uznać, iż rzeczywiste rozpoznanie sprawy ograniczyło się do jednej instancji, wyrok sądu pierwszej instancji powinien być uchylony, a sprawa przekazana temu sądowi do ponownego rozpoznania. (tak np. M. Manowska teza 7 do art.386 Kodeksu postępowania cywilnego i przytoczone tam orzecznictwo Sądu Najwyższego, publ. LEX)

W niniejszej sprawie wyrok podlegał uchyleniu na podstawie art.386 § 4 k.p.c., gdyż Sąd Rejonowy nie dokonał ustaleń istotnych do rozstrzygnięcia sprawy, a związanych z treścią umowy pożyczki i w ogóle nie zastosował w tym zakresie prawa materialnego. Nie dokonał subsumpcji ustalonych faktów pod przepisy prawa materialnego, w tym nie zbadał umowy pożyczki pod kątem oceny, czy podpada pod przepisy prawa konsumenckiego i w związku z tym, jeśli powziąłby uzasadnione wątpliwości co do uczciwości zawartych w niej postanowień, nie zbadał tychże pod kątem art.385 ¹ § 1 k.c. i dyrektywy 93/13EWG. Ocena zarzutów apelacji odnosząca się do prawa materialnego (art.720 k.c.) jest w takim razie przedwczesna.

Sąd Rejonowy ponownie rozpoznając sprawę oceni, czy umowa pożyczki podpada pod przepisy prawa konsumenckiego, oceni, czy jej treść wzbudza wątpliwości co do uczciwości zawartych w niej postanowień, a jeśli tak, których postanowień to dotyczy i dlaczego. Po umożliwieniu stronom wypowiedzenia się Sąd Rejonowy rozpozna wnioski dowodowe, jeśli zostaną złożone, ustali fakty i dokona materialnej oceny powództwa. Jeśli Sąd Rejonowy będzie oceniał abuzywność postanowień umowy, będzie pamiętał, aby przesłanki z art. art.385 ¹ § 1 k.c. oceniać z uwzględnieniem dyrektywy 93/13. Sąd Rejonowy weźmie pod uwagę dorobek Sądu Najwyższego oraz doktryny prawa cywilnego, jak również wyroki TSUE wydane na gruncie dyrektywy 93/13EWG.

Maria Antecka