Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2024 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

Przewodniczący sędzia Marcin Miczke

po rozpoznaniu 9 maja 2024 roku w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S. A. z siedzibą w W.

przeciwko I. J.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Trzciance

z 31 maja 2023 roku

sygn. akt I C 76/23

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a.  w pkt 1. w ten sposób, że nadaje mu treść: zasądza od pozwanej na rzecz powoda 18.384 zł (osiemnaście tysięcy trzysta osiemdziesiąt cztery złote) z umownymi odsetkami za opóźnienie w wysokości maksymalnych odsetek za opóźnienie od kwot:

- 828 zł od 22.10.2022 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.11.2022 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.12.2022 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.01.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.02.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.03.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.04.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.05.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.06.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.07.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.08.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.09.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.10.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.11.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.12.2023 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.01.2024 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.02.2024 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.03.2024 roku do dnia zapłaty,

- 836 zł od 22.04.2024 roku do dnia zapłaty,

b. w pkt 4. w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda 3.360,56 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia pozwanej niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu,

II. oddala apelację w pozostałej części,

III. zasądza od pozwanej na rzecz powoda 1.902,72 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego rozstrzygnięcia o kosztach do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu za postępowanie apelacyjne.

Marcin Miczke

UZASADNIENIE

Zgodnie z art.505 ¹³ § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku zawiera jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, gdyż sąd drugiej instancji rozpoznając sprawę w postępowaniu uproszczonym nie przeprowadził postępowania dowodowego. Jednakże wobec braku przekonujących argumentów uzasadnienia Sądu I instancji i zasadności zarzutu apelacji naruszenia przez Sąd Rejonowy art.385 ¹ § 1 k.c. Sąd Okręgowy przedstawi analizę umowy w kontekście przepisów o postanowieniach abuzywnych (art.385 ¹ -385 ² k.c. i dyrektywy 93/13 EWG) z odniesieniem do ocen Sadu Rejonowego o nieważności częściowej umowy. Oceny wymaga też kwestia wypełnienia weksla, tym bardziej, że Sąd Rejonowy pominął te kwestię przy ocenie prawnej i nie wyjaśnił, czy zasądził kwotę na podstawie weksla, czy stosunku podstawowego.

Zasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art.385 ¹ § 1 k.c., a w konsekwencji zarzut odnoszący się do zmniejszenia przez Sąd Rejonowy rat pożyczki (pkt 1. tiret czwarte apelacji). Nie jest natomiast zasadny zarzut naruszenia tego przepisu w kontekście art.36a ustawy o kredycie konsumenckim, gdyż przepis wyznacza jedynie górną granicę pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego (pożyczki konsumenckiej), co nie przeszkadza badaniu postanowień umownych na podstawie art.385 ¹ § 1 k.c. Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art.385 ¹ § 4 w zw. z art.385 ¹ § 1 i 3 k.c. Postanowienia załącznika do umowy zostały sporządzone na wzorcu, a powód nie udowodnił, że na treść tego wzorca pozwana miała jakikolwiek wpływ. O tym, jak należy wykładać zwrot o indywidualnym uzgodnieniu postanowień umownych, trafnie wypowiedział się Sąd Rejonowy. Treść załącznika ma natomiast znaczenie dla oceny, czy postanowienia umowy o prowizji mają charakter abuzywny. Zasadny częściowo jest zarzut braku zasądzenia części odsetek umownych za opóźnienie (pkt 1. tiret trzecie) Niezasadny jest zarzut naruszenia prawa procesowego w związku z prawem wekslowym (pkt 2. tiret drugie), bo weksel nie został wypełniony zgodnie z porozumieniem. Natomiast zarzut naruszenia art.233 § 1, 230, 232 i 339 k.p.c. został sformułowany ogólnie i oprócz odniesienia w uzasadnieniu do treści załącznika pozostał nieuzasadniony. Natomiast jest trafny w odniesieniu do pominięcia przez Sąd Rejonowy treści załącznika do umowy przy ocenie abuzywności postanowień umowy o prowizji.

Sąd Rejonowy nieprawidłowo ocenił, że powód nie miał prawa naliczać odsetek kapitałowych od części pożyczki, której udzielił pozwanej z przeznaczeniem na zapłatę pozaodsetkowych kosztów pożyczki. Odsetki kapitałowe oraz pozaodsetkowe koszty kredytu to dwie odrębne kategorie prawne. Oba rodzaje obciążeń są dopuszczalne przez ustawę o kredycie konsumenckim - art.5 pkt 6 i 6a ustawy o kredycie konsumenckim (dalej UKK). Prowizja, opłata przygotowawcza i opłata pośrednika finansowego jako pozaodsetkowe koszty pożyczki oraz odsetki kapitałowe to dwa różne świadczenia pożyczkobiorcy na rzecz pożyczkodawcy. Sąd Rejonowy nie wyjaśnia, jaki charakter prawny ma prowizja. Istotne jest, że nie ma prawnego kryterium oceny wysokości wynagrodzenia pożyczkodawcy. Prowizja podobnie jak odsetki kapitałowe stanowi wynagrodzenie pożyczkodawcy i jednocześnie jego przychód. Sąd tego przychodu nie może limitować, czyli oceniać, ile pożyczkodawca może zarobić na udzielonej pożyczce, jeśli nie przekracza to limitu z art.36a UKK. Z samej wysokości pozaodsetkowych kosztów pożyczki nie można wprowadzić wniosku o chęci obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Wszak zawsze, gdy w umowie zostaną ustalone maksymalne odsetki kapitałowe, każda kwota kosztu pozaodsetkowego, w tym kwota prowizji, będzie dodatkowym wynagrodzeniem pożyczkodawcy i będzie po zsumowaniu z odsetkami kapitałowymi przekraczała maksymalne odsetki kapitałowe. Powstanie więc zasadne pytanie, od jakiej wysokości kwoty kosztów pozaodsetkowych (przede wszystkim prowizji) będziemy mieli do czynienia z obejściem prawa, a do jakiej kwoty tak nie będzie? Takiej odpowiedzi, bez narażania się na dowolność ocen, udzielić się nie da. Przepisy ustawowe limitują wysokość odsetek kapitałowych, co wynika z art.359 k.c. Jeżeli odsetki kapitałowe umowne przewyższają odsetki maksymalne ustalone ustawą, należą się odsetki maksymalne – art.359 § 2 ^{( 1)} i 2 ^{( 2)} k.c. Natomiast maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów pożyczki konsumenckiej wyznacza art.36a ustawy o kredycie konsumenckim. Sąd Okręgowy podziela przy tym stanowisko, że postanowienia umowne określające inne niż odsetki koszty kredytu konsumenckiego, np. prowizje kredytodawcy, mogą zostać uznane za klauzule abuzywne, nawet jeśli ich wysokość nie przekracza maksymalnych kwot takich kosztów określonych w art. 36a ust. 1 i 2 ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim. (np. uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 października 2021 r. III CZP 43/20, Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 26 października 2021 r., III CZP 42/20, podobnie SN w uchwale z 26.10.2021 r. III CZP 42/20) Ten kierunek wykładni jest zgodny z wykładnią dyrektywy 93/13 EWG (wyrok TSUE z dnia 26 marca 2020 r. w sprawie C-779/18 (...) S.A. i R. Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty przeciwko(...), wyrok TSUE z dnia 3 września 2020 r. w połączonych sprawach C-84/19, C-222/19 i C 252/19, m.in. P. S.A. przeciwko QJ). Ocena zatem kosztów pozaodsetkowych, w tym w kontekście ich wysokości jako kryterium uzupełniającego, w kontekście rażącej niewspółmierności do dostarczanych świadczeń, powinna zostać dokonana na podstawie art.385 ^{( 1)} § 1 k.c. i dyrektywy 93/13 EWG. Art.385 ^{( 1)} § 1 k.c. jest przepisem szczególnym wobec art.58 § 2 k.c. oraz jest innym przepisem w rozumieniu art.58 §1 k.c.

W kontekście art.4 ust.2 dyrektywy 93/13 EWG i art.385 ^{( 1)} § 1 k.c. wskazuje się, że cena i wynagrodzenie za towary i usługi nie podlega badaniu z punktu widzenia abuzywności, o ile zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem (art.4 ust.2 dyrektywy 93/13 EWG i art.385 ^{( 1)} § 1 zdanie drugie k.c.), czyli jednoznacznie w rozumieniu art.385 ^{( 1)} § 1 k.c. wykładanego zgodnie z dyrektywą. Pomijając kwestię stosunku do art.385 ^{( 1)} § 1 k.c., która zostanie omówiona później, to odnośnie analizowanego wątku znaczenie ma to, że wspomniane wyłączenie (dotyczące relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług) jest uzasadnione brakiem skali, według której można by kontrolować abuzywność takich postanowień umownych, co uniemożliwia sformułowanie stosownych kryteriów prawnych takiej kontroli (zob. wyr. TSUE z 30.4.2014 r., K. i K. R. , C-26/13, EU:C:2014:282, pkt 55, przywołany w Komentarzy Osajdy/Borysiaka do art.385 ^{( 1)} KC teza 24 ). Nie ma prawnych kryteriów oceny, czy cena i wynagrodzenie za usługę i towar są odpowiednie, czy wygórowane.

Sąd Rejonowy ocenił, że nałożony na pozwaną obowiązek zapłaty odsetek od kwot prowizji jest sprzeczny z naturą stosunku prawnego, jakim jest zobowiązanie do zapłaty odsetek (art.353 ¹ k.c.), co skutkuje ich nieważnością (art.58 § 1 k.c.), bowiem kwot tych pozwana nigdy nie otrzymała. Otóż po pierwsze powód naliczał odsetki nie od kwoty prowizji, ale od pożyczki udzielonej na zapłatę prowizji. Po drugie zobowiązanie do zapłaty odsetek nie jest stosunkiem prawnym, tym ostatnim jest umowa pożyczki i w tym kontekście można się zastanawiać nad sprzecznością z naturą umowy pożyczki konsumenckiej przez nakładanie na konsumenta obowiązku zapłaty odsetek kapitałowych od kwoty pożyczki udzielonej na zapłatę prowizji czy innych pozaodsetkowych kosztów pożyczki. Po trzecie Sąd Rejonowy nie wyjaśnił, co rozumie się przez naturę stosunku prawnego. Bez wyjaśnienia tej kwestii ocena Sądu Rejonowego jest dowolna.

Odnośnie właściwości (natury) stosunku prawnego (chodzi o jedno określenie wyrażone dwoma słowami o tym samym znaczeniu), to posługuje się tym określeniem art.353 ^{( 1)} k.c., nie ma go natomiast w art.58 k.c. Sformułowanie o właściwości (naturze) stosunku prawnego jest krytykowane w doktrynie prawa cywilnego, bo nie bardzo wiadomo, jaką treść normatywną niesie. Kryterium „natury stosunku prawnego” nie ma samodzielnej, własnej treści, ale w całości pokrywa się z kryterium ustawy. W przypadku z kolei, gdy kryterium to miałoby odnosić się do cech zobowiązania nieokreślonych przepisami prawa – pokrywa się z kryterium zasad współżycia społecznego. (tezy D.1 i 2 do art.353 ^{( 1)} k.c. Komentarz Załucki/Kozieł Legalis, tezy III.4 ppkt 115-119 do art.353 ^{( 1)} KC Komentarz Osajda Legalis) Wskazuje się, że w znaczeniu szerszym przez właściwość (naturę) stosunku prawnego rozumie się ogół cech charakterystycznych dla wszystkich obligacyjnych stosunków prawnych, natomiast w znaczeniu węższym oznacza ona podstawowe cechy konkretnego typu umowy. Innymi słowy, zgodnie z ujęciem normatywnym, przez właściwość (naturę) stosunku prawnego należy rozumieć zatem ogół najważniejszych cech każdego konkretnego stosunku prawnego. Cechy te wynikają z przepisów prawa pozytywnego. (tezy III.1 ppkt 102 i 111 do art.353 ^{( 1)} KC Komentarz Osajda Legalis)

Nie trzeba wiele, aby stwierdzić, że stosunek prawny wiążący strony jest typową umową pożyczki konsumenckiej, która ma cechy typowe odpowiadające tego typu umowom. Umowa zawiera istotne postanowienia z art.720 § 1 k.c. Powód zobowiązał się do udostępnienia pozwanej kwoty pożyczki, to jest wypłaty kwoty 12.500 zł oraz potrącenia z pozostałej kwoty pożyczki kosztów pozaodsetkowych, co wynika jednoznacznie z pkt 1.3 umowy. Pozwana zobowiązała się do zwrotu kwoty pożyczonej wraz z odsetkami umownymi i kosztami pozaodsetkowymi pożyczki, potrącanymi z pożyczki udzielonej na ten cel. Jeśli można się zastanawiać nad prawną dopuszczalnością oprocentowania pożyczki udzielonej na zapłatę kosztów pozaodsetkowych, to oprocentowanie pożyczki przeznaczonej na ten cel nie może być sprzeczne z natura pożyczki.

Zgodnie z art.5 pkt 7 UKK Całkowita kwota kredytu oznacza maksymalną kwotę wszystkich środków pieniężnych (nieobejmujących kredytowanych kosztów kredytu), które kredytodawca udostępnia konsumentowi na podstawie umowy o kredyt konsumencki. Jak się wskazuje, nie obejmuje ona kosztów, które mają być pokryte z kapitału kredytu. (Czech tezy 194, 198). Trafniej stwierdzić, że nie obejmuje ona tej części kredytu, która udzielana jest na pokrycie pozaodsetkowych kosztów kredytu. Kwota kredytu nie może bowiem obejmować kosztów kredytu. Kwota kredytu jest udostępniana konsumentowi, a koszty kredytu konsument ma obowiązek zapłacić. Ustawa o kredycie konsumenckim dopuszcza kredytowanie przez instytucję kredytową pozaodsetkowych kosztów kredytu, czyli innymi słowy udzielenie na ten cel kredytu.

TSUE w wyroku z 21.04.2016 r., C-377/14, R. , www.curia.europa.eu, pkt 91 stwierdził: „Artykuł 3 lit. l) i art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48, a także pkt I załącznika I do rzeczonej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że całkowita kwota kredytu i kwota wypłat określają całość kwot udostępnianych konsumentowi, co wyklucza kwoty powiązane przez kredytodawcę z pokryciem kosztów związanych przez kredytodawcę z udzieleniem odnośnego kredytu, które to kwoty nie są w rzeczywistości wypłacane konsumentowi” (wyrok TSUE z 21.04.2016 r., C-377/14, R. , www.curia.europa.eu, pkt 91). Jest to pogląd jak najbardziej słuszny, a interpretacją dyrektywy 2008/48 dokonaną przez TSUE sąd powszechny jest związany. Pozwala on na uniknięcie dwukrotnego uwzględniania kosztów w całkowitej kwocie do zapłaty przez konsumenta (zdefiniowanej w art. 5 pkt 8). Ani koszty kredytu, ani kwota kredytu przeznaczona na ich pokrycie nie mogą być przedstawiane zarówno w całkowitej kwocie kredytu, jak i w całkowitych kosztach kredytu. Prawidłowe wskazanie w umowie całkowitej kwoty kredytu jest istotne dla wyliczenia RRSO i spełnienia obowiązków informacyjnych wobec konsumenta.

Jeżeli kwota kredytu jest w części przeznaczona na pokrycie kosztów kredytu (kosztów pozaodsetkowych), umowa może przewidywać, że koszty kredytu mają zostać pobrane w ciężar pożyczki przy jej wypłacie. W takim razie suma kosztów kredytu czy raczej część kredytu przeznaczona na pokrycie kosztów kredytu nie może być w umowie prezentowana w całkowitej kwocie kredytu. Jeżeli umowa nie określa przeznaczenia kredytu, konsument może część kapitału kredytu dobrowolnie przekazać na pokrycie kosztów związanych z umową o kredyt konsumencki. W takiej sytuacji powyższa część nadal wchodzi w skład całkowitej kwoty kredytu, o której mowa w art. 5 pkt 7. Wynik obliczeń całkowitej kwoty kredytu, całkowitego kosztu kredytu, całkowitej kwoty do zapłaty oraz rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania przedstawia się wówczas odmiennie niż w przypadku, gdy – zgodnie z umową – koszty są obligatoryjnie pobierane w ciężar kapitału kredytu. Może być i tak, że kredytodawca udziela odrębnego kredytu na pokrycie kosztów związanych z kredytem głównym. Wskazuje się jednak, że ta konstrukcja jest jednak rzadko stosowana, ponieważ prowadzi ona do zwiększenia wydatków transakcyjnych. (Czech Komentarz do art.5 UKK tezy 197 i 201)

W umowie z 11.02.2022 r. kwota kredytowanych kosztów pożyczki, czy też trafniej kwota pożyczki przeznaczona na zapłatę pozaodsetkowych kosztów pożyczki nie została zaprezentowana w całkowitej kwocie pożyczki, ale jedynie w jej całkowitych kosztach (pkt 1.5). Ponieważ strony postanowiły o kredytowaniu pozaodsetkowych kosztów pożyczki, kwota pożyczki została pokazana jako suma całkowitej kwoty kredytu (czyli sumy środków pieniężnych udostępnionych pozwanej w znaczeniu – wypłaconych na cel konsumpcyjny) oraz kwoty kredytu przeznaczonej na zapłatę pozaodsetkowych kosztów pożyczki (kwota potrącona z kwoty pożyczki w momencie wypłaty środków). Z umowy jasno wynika sposób udostępnienia środków pieniężnych, w tym w zakresie pożyczki udzielonej na sfinansowanie pozaodsetkowych kosztów pożyczki przez ich potrącenie z kwoty pożyczki - pkt 1.3(b), co jest równoznaczne z ich pobraniem w ciężar pożyczki przy jej wypłacie (o czym wyżej w Komentarzu Czecha do art.5 UKK) Zatem całkowita kwota pożyczki i kwota wypłat obejmują całą kwotę pożyczki (wypłaconą konsumentowi 12.500 zł oraz potrącone z pożyczki przy wypłacie 12.500 zł z przeznaczeniem na pokrycie kosztów pozaodsetkowych) Wszystkie koszty pożyczki zostały wymienione osobno (pkt 1.4) Z punktu widzenia jasności sformułowań umownych i przejrzystości umowy jej treść jest w wymienionym zakresie prawidłowa, a konsument nie miał żadnych wątpliwości, jaka część pożyczki stanowi całkowitą kwotę pożyczki, jaka stanowi całkowite koszty pożyczki. Nie miał też wątpliwości, ile wynosi całkowita kwota do zapłaty, bo to suma całkowitego kosztu pożyczki 17.596 zł (na co składa się kwota odsetek kapitałowych w wysokości 5.096 zł oraz kwota kosztów pozaodsetkowych pożyczki w wysokości 12.500 zł, na tę ostatnią kwotę składają kwota opłaty przygotowawczej 340 zł, prowizji 11.408 zł i prowizja pośrednika finansowego 752 zł) i całkowitej kwoty pożyczki 12.500 zł. RRSO jest obliczona zgodnie z zasadami przy przyjęciu całkowitej kwoty kredytu. Oczywiście jasność i przejrzystość arytmetyczna przedstawiona w aspekcie oceny dopuszczalności naliczania odsetek kapitałowych od kwoty pożyczki udzielonej na cele pokrycia kosztów pożyczki nie oznacza jednak jasności przejrzystości na poziomie wymaganym przez dyrektywę 93/13/EWG w interpretacji TSUE, nie wyklucza w konsekwencji uznania niektórych postanowień umowy dotyczących kosztów pożyczki jako abuzywne.

Nie jest przekonująca ocena Sądu Rejonowego o sprzeczności postanowienia umownego z art.385 ¹ § 1 k.c. pozwalającego na oprocentowanie pożyczki w części przeznaczonej na zapłatę pozaodsetkowych kosztów pożyczki. Sąd Rejonowy w istocie poglądu nie uzasadnił z odniesieniem do przesłanek z wymienionego przepisu.

W kwestii abuzywności postanowień umowy o prowizji Sąd Rejonowy w istocie uznał je za niedozwolone jedynie ze względu na ich wysokość. Tymczasem sama wysokość prowizji nie może świadczyć o tym, że postanowienie ją ustalające jest abuzywne.

Zgodnie z art.720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Do essentialia negotii umowy pożyczki zalicza się w orzecznictwie: oznaczenie stron, oznaczenie przedmiotu pożyczki (określenie ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku), a także zobowiązanie się dającego pożyczkę do ich przeniesienia na własność biorącego oraz obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki. W doktrynie prawa cywilnego wyrażono stanowisko, że wynagrodzenie, w szczególności odsetki kapitałowe, nie stanowi elementu przedmiotowo istotnego umowy pożyczki. (K. Osajda Komentarz do art.720 Kodeksu cywilnego tezy A. 5 i 7 Legalis)

W razie, gdy umowa pożyczki jest odpłatna, mamy do czynienia z wynagrodzeniem, które może przybrać postać przede wszystkim odsetek kapitałowych. W praktyce wynagrodzenie przybiera najczęściej postać odsetek od pożyczonego kapitału. Poza odsetkami umowa może przewidywać także inne składniki wynagrodzenia dla dającego pożyczkę w postaci różnego rodzaju opłat, które mogą być łącznie określane jako pozaodsetkowe koszty pożyczki. W przypadku pożyczki konsumenckiej, do której stosuje się przepisy o kredycie konsumenckim, ustawodawca rozróżnia wśród kosztów kredytu odsetki i „pozaodsetkowe koszty kredytu”, te ostatnie definiując jako „wszystkie koszty, które konsument ponosi w związku z umową o kredyt konsumencki, z wyłączeniem odsetek”. (K. Osajda teza D. I. 45 i 45.1 cyt. wyżej, aktualnie art.5 pkt 6a UKK) Koszty te to przykładowo opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach, z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta (art.5 pkt 6 i 6a UKK). Zatem pod pojęciem wynagrodzenia (w znaczeniu odpłatności za udzielenie pożyczki) innego, niż odsetki kapitałowe, należy rozumieć wszelkie koszty ponoszone przez pożyczkobiorcę przewidziane w umowie pożyczki, bez względu na to, czego dotyczą.

W kwestii abuzywności postanowień umowy i zarzutu apelacji powoda naruszenia art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. trzeba przede wszystkim stwierdzić, że zgodnie ze zdaniem drugim § 1 art.385 ^{( 1)} k.c. nie może być abuzywne świadczenie główne, jeżeli zostało sformułowane w sposób jednoznaczny. W doktrynie prawa cywilnego przyjmuje się wąskie rozumienie świadczenia głównego, w nawiązaniu do elementów przedmiotowo istotnych umowy. (tak SN w wyroku z 8 czerwca 2004 r. I CK 635/03 Legalis). Stosownie do art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich kontrola abuzywności jest wyłączona w odniesieniu do postanowień określających główny przedmiot umowy oraz relację ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile postanowienia te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Ponieważ stosowne wyłączenie zawarte w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG stanowi wyjątek od zasady kontroli treści nieuczciwych warunków, wyłączenie to należy interpretować w sposób zawężający (tak wyr. TSUE z 30.4.2014 r. w sprawie C-26/13, Kásler i Káslerné Rábai, ECLI:EU:C:2014:282, pkt 42 oraz wyr. TSUE z 26.2.2015 r. w sprawie C-143/13, Matei i Matei, ECLI:EU:C:2015:127, pkt 49, wyrok TSUE z dnia 3 września 2020 r.C-84/19 tezy 66 i 67 i cytowany tam wyrok z dnia 23 kwietnia 2015 r., Van Hove,C- 96/14,EU:C:2015:262, pkt31, także K. Osajda Komentarz do art.185 ^{( 1)} Kodeksu cywilnego tezy 22-24 Legalis) TSUE we wcześniejszym orzecznictwie zdawał się nie wykluczać kwalifikacji prowizji w umowie pożyczki konsumenckiej jako świadczenia głównego w rozumieniu art.4 ust.2 Dyrektywy 93/13/EWG. Jednakże zakaz badania abuzywności jest w tym wypadku ograniczony do sytuacji, gdy tak ustalone wynagrodzenie jest opisane prostym i zrozumiałym językiem, a więc spełnia wymóg przejrzystości. A spełnia go nie tylko, gdy konsument jest w stanie na podstawie treści umowy i dostarczonych przez przedsiębiorcę informacji ustalić bez trudności konsekwencje ekonomiczne zawartej umowy (czyli, jakie kwoty będzie zobowiązany przedsiębiorcy zapłacić), ale też z łatwością ustalić, za co płaci ustalone kwoty pieniężne. Z uwagi na to, że konsument jest stroną słabszą, wymóg przejrzystości należy rozumieć w sposób rozszerzający, to znaczy w ten sposób, że wymaga on nie tylko, aby dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, lecz by konsument ten był również w stanie ocenić, na podstawie precyzyjnych i zrozumiałych kryteriów, konsekwencje ekonomiczne dla niego. TSUE dochodzi do wniosku, że w celu dokonania oceny, czy rozpatrywane warunki dotyczące kosztów ponoszonych przez konsumenta wchodzą w zakres głównego przedmiotu umowy, do sądu odsyłającego (…) należy ustalenie, czy w świetle całokształtu istotnych okoliczności faktycznych, w tym reklamy i informacji dostarczonych przez ubezpieczyciela w ramach negocjacji umowy kredytu, a także, bardziej ogólnie, wszystkich warunków umowy kredytu konsumenckiego (…), właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko z łatwością zapoznać się z kwotami należnymi tytułem opłat i prowizji (…), ale także oszacować potencjalnie dla niego istotne konsekwencje ekonomiczne. (wyrok TSUE z dnia 3 września 2020 r.C-84/19) Jednakże aktualnie (pkt 51. wyroku z 23.11.2023 r. C 321/22) TSUE wskazuje, że prowizja obejmująca wynagrodzenie za usługi związane z badaniem, udzielaniem lub przetwarzaniem pożyczki lub kredytu lub innych podobnych usług nieodłącznie związanych z działalnością kredytodawcy powstałą w związku z udzieleniem tej pożyczki lub kredytu nie może zostać uznana za stanowiącą główne zobowiązania wynikające z umowy o kredyt [z odwołaniem do wyroku z dnia 16 marca 2023 r., C. C.‑565/21, EU:C:2023:212, pkt 22, 23] W pkt 52 cytowanego ostatnio wyroku TSUE zalicza natomiast prowizję jako świadczenie podlegające badaniu na podstawie art.4 ust.2 dyrektywy w zakresie relacji ceny i wynagrodzenia do usług świadczonych w zamian przez kredytodawcę. Dalej zauważa, że art.385 ^{( 1)} § 1 k.c. zawiera węższy zakres wyłączenia badania abuzywności niż dyrektywa, co jest dopuszczalne na bazie dyrektyw ustanawiającej jedynie minimalny zakres harmonizacji (czyli prawo krajowe może zawierać korzystniejsze dla konsumenta uregulowania, niż dyrektywa, w tym względzie także tezy 24-26 do art.385 ^{( 1)} KC Komentarz Osajda/Borysiak Legalis). Art.385 ^{( 1)} § 1 zdanie drugie k.c. w ogóle nie zawiera wyłączenia o zakazie badania abuzywności relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, chyba, że są świadczeniem głównym. Stanowi o wyłączeniu badania abuzywności postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zatem na gruncie art.385 ^{( 1)} § 1 k.c. sąd ma obowiązek badania relacji ceny bądź wynagrodzenia do świadczonej usługi, chyba, że ta cena bądź wynagrodzenie stanowi świadczenie główne i została sformułowana w sposób jednoznaczny.

Sąd Okręgowy konsekwentnie stoi na stanowisku, że prowizja nie stanowi świadczenia głównego w umowie o pożyczkę czy kredyt konsumencki. Takie stanowisko wyraził też Sąd Najwyższy w uchwale z 27.10.2021 r. (III CZP 43/20). Sąd ten stwierdził jednoznacznie, że wynagrodzenie prowizyjne (prowizja), stanowiące wynagrodzenie z tytułu udzielenia pożyczki, przewidziane w umowie pożyczki, do której mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 1083 ze zm.), nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego, oparte na wyrokach TSUE.

Prowizja w umowie pożyczki nie ma charakteru świadczenia głównego, nie mają takiego charakteru także inne składowe pozaodsetkowych kosztów pożyczki (opłaty, marże, podatki itp.) Podlegają zatem badaniu pod kątem abuzywności także wtedy, gdy zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Samo badanie nie oznacza jeszcze wniosku pozytywnego o abuzywności postanowień. W kontekście natomiast prostego i jasnego języka umowy, a więc wymogu przejrzystości, to nie wynika on tylko z art.4 ust.2 dyrektywy, ale także z art.5 dyrektywy. Stanowi on, że warunki umowy na piśmie zawartej z konsumentem zawsze muszą być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem. To samo wynika z prawa polskiego - art.385 § 2 k.c. TSUE wskazał, że art.5 dyrektywy należy rozumieć w ten sposób, że wymaga on nie tylko, aby dany warunek był zrozumiały dla konsumenta pod względem gramatycznym, lecz również aby konsument ten był w stanie dokonać oceny, na podstawie dokładnych i zrozumianych kryteriów, wypływających dla niego z tego warunku skutków ekonomicznych (z odwołaniem do wyroku z dnia 3 października 2019 r., K. i (...) Bank, C‑621/17, EU:C:2019:820, pkt 36, 37 i przytoczone tam orzecznictwo). W pkt 57. wyroku C 321/22 TSUE konkluduje, że choć pożyczkodawca nie ma obowiązku szczegółowego określenia przez pożyczkodawcę w umowie charakteru wszystkich świadczonych usług w zamian za koszty lub prowizje przewidziane w niektórych warunkach umownych, konieczne jest, po pierwsze, aby można było racjonalnie zrozumieć lub wywnioskować z umowy rozpatrywanej jako całość charakter faktycznie świadczonych usług, a po drugie, aby konsument był w stanie sprawdzić, czy poszczególne koszty lub usługi, którymi jest on obciążony, nie nakładają się na siebie. Badanie to należy przeprowadzić w świetle wszystkich istotnych okoliczności faktycznych, do których zaliczają się nie tylko warunki danej umowy, ale także reklama i informacje podane przez pożyczkodawcę w toku negocjacji umowy (z odwołaniem do wyroku z dnia 3 października 2019 r., K. i (...)Bank, C‑621/17, EU:C:2019:820, pkt 44, 45). W tym kontekście TSUE odwołuje się dopiero do badania owej ekonomicznej oceny o charakterze ilościowym stwierdzając w pkt 59, że nieuczciwy charakter takiego warunku może zostać stwierdzony przy uwzględnieniu okoliczności, że przewiduje on zapłatę przez konsumenta kosztów lub prowizji w kwocie rażąco nieproporcjonalnej do świadczonej w zamian usługi. Co prawda w pkt 47 TSU stwierdził, że jeżeli z oceny ekonomicznej o charakterze ilościowym wynika znacząca nierównowaga, może ona zostać stwierdzona bez potrzeby badania innych czynników. Dalej jednak stwierdza w tym samym punkcie, że w przypadku umowy o kredyt takie stwierdzenie może w szczególności mieć miejsce, jeżeli usługi świadczone w zamian za pozaodsetkowe koszty nie należą racjonalnie do świadczeń wykonanych w ramach zawarcia lub zarządzania tą umową lub gdy kwoty obciążające konsumenta z tytułu kosztów udzielenia kredytu i zarządzania kredytem wydają się oczywiście nieproporcjonalne w stosunku do kwoty kredytu. W kontekście przywołanego pkt 57. wyroku wskazuje to jednoznacznie, że dyrektywa wymaga przede wszystkim badania, czy umowa została wyrażona prostym i zrozumiałym językiem, czyli, czy przedsiębiorca udzielił konsumentowi prostej i zrozumiałej informacji, za co został on obciążony kwotą prowizji bądź innych kosztów pozaodsetkowych. W tym kontekście ważny jest też wyrok TSUE C-565/21. TSUE stwierdził, że artykuł 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że do celów dokonania oceny prostoty i zrozumiałości warunku umownego przewidującego zapłatę przez kredytobiorcę prowizji za udzielenie kredytu właściwy sąd ma obowiązek sprawdzić w świetle całokształtu istotnych okoliczności faktycznych, czy kredytobiorca miał możliwość oszacować wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne, zrozumieć charakter usług świadczonych w zamian za koszty przewidziane we wspomnianym warunku i sprawdzić, czy nie dochodzi do nakładania się kosztów lub usług, za które koszty te stanowią wynagrodzenie.

Z umowy i załącznika do umowy podpisanego przez pozwaną wynika, że została poinformowana przez powoda o pozaodsetkowych kosztach pożyczki. Powód wyjaśnił w załączniku do umowy, w związku z czym obciążył pozwaną pozaodsetkowymi kosztami pożyczki, o których mowa w umowie. Szczegółowo je wymienił, w tym co do zasadniczej kwoty 7.292 zł stanowiącej marżę powoda. Żaden przepis prawa nie wymaga od pożyczkodawcy przedstawienia pożyczkobiorcy szczegółowej kalkulacji pozaodsetkowych kosztów pożyczki konsumenckiej. Przepisy art.5 dyrektywy 93/13 oraz art.385 § 2 zdanie pierwsze k.c. wymagają natomiast, aby przedsiębiorca sformułował wzorzec umowy jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Jak rozumieć wymów przejrzystości wzorca (prosty i zrozumiały język i formę), przedstawiono wyżej. Na podstawie informacji dostarczonych przez powoda pozwanej na etapie zawierania umowy pozwana miała więc pełną wiedzę o wysokości pozaodsetkowych kosztów pożyczki, jak i tego, za co płaci poszczególne kwoty kosztów, w tym kwotę prowizji. Pozwana miała więc możliwość oszacowania wypływających dla niej z tej umowy konsekwencji ekonomicznych, zrozumieć charakter usług świadczonych w zamian za koszty przewidziane w umowie i sprawdzić, czy nie dochodzi do nakładania się kosztów lub usług, za które koszty te stanowią wynagrodzenie. Podkreślić trzeba, że prowizja stanowi, obok odsetek kapitałowych, wynagrodzenie pożyczkodawcy dopuszczalne wprost przez prawo. W sytuacji, gdy pozwana uzyskała jasne i zrozumiałe informacje o tym, za co płaci kwotę pozaodsetkowych kosztów pożyczki, nie ma podstaw do uznania za abuzywne postanowienia o prowizji tylko na podstawie kryterium ilościowego. Jak wskazano wyżej, uzasadnione to jest brakiem skali, według której można by kontrolować abuzywność takich postanowień umownych. Co prawda prowizja nie jest świadczeniem głównym, a na bazie art.385 ¹ § 1 k.c. podlega badaniu relacja ceny i wynagrodzenia do świadczonych usług i dostarczonego towaru. Jednakże badanie tej relacji musi opierać na konkretnych kryteriach i wskazywać na rażące (istotne) pokrzywdzenie konsumenta. Gdyby pozaodsetkowe koszty były rażąco nieproporcjonalne do świadczonej w zamian usługi albo do kwoty kredytu, to w powiązaniu z brakiem wypełnienia obowiązku informacyjnego możnaby uznać postanowienia umowy za niedozwolone. Taka sytuacja jednak w sprawie nie występuje. Kwotę prowizji można określić obrazowo jako wysoką w stosunku do kwoty kredytu, ale sama ta okoliczność nie skutkuje wnioskiem, że interesy pozwanej zostały w sposób rażący (istotny, zważywszy na błędne tłumaczenie dyrektywy do art.385 ¹ § 1 k.c.) naruszone. Prawidłowe wypełnienie przez powoda obowiązku informacyjnego skutkowało przerzuceniem na konsumentkę decyzji, czy za wskazaną kwotę pozaodsetkowych kosztów pożyczki i odsetek kapitałowych, mając na uwadze pozostałe postanowienia umowy i swoje interesy (potrzebę zaciągnięcia pożyczki), podejmie decyzję o jej zawarciu na warunkach wzorca. Taką decyzję podjęła. W tej sprawie pozwana nie wyraziła nawet stanowiska odnośnie tego, czy postanowienia umowy o prowizji uważa za niedozwolone. Zbadanie tych postanowień z urzędu (do czego zobowiązuje prawo polskie wykładane zgodnie z prawem UE) nie doprowadza do oceny, że powód sformułował wzorzec w taki sposób, że prawa i obowiązki pozwanej zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami (bo powód wypełnił obowiązek informacyjny) bądź by umowa rażąco naruszała interesy pozwanej (skoro po udzieleniu informacji o przeznaczeniu kwoty prowizji pozwana zdecydowała się zawrzeć umowę).

Nie było podstaw do wniosku, że umowa została skutecznie wypowiedziana, ale nie z przyczyn wskazanych przez Sąd Rejonowy. Raty pożyczki wynoszą 836 zł miesięcznie. Pozwana zapłaciła na poczet rat 3.352 zł. Zapłaciła więc cztery pełne raty i 8 zł na poczet piątej raty. Zatem zgodnie z pkt 8.1 umowy powód miał prawo wypowiedzieć umowę pismem z 22.09.2022 r., gdyż zaległość na ten dzień wynosiła ponad dwie pełne raty (reszta raty piątej oraz raty nr 6 i 7, wymagalne do 21 każdego kolejnego miesiąca, łącznie 2.500 zł. Jednakże skuteczne wypowiedzenie wymagało uprzedniego wezwania do zapłaty zaległości z wyznaczeniem terminu 7 dni, czego powód nie dochował. W aktach brak dowodu, aby powód wyznaczył pozwanej termin zapłaty zaległości. Brak też o tym twierdzeń powoda, co uniemożliwia ustalenia faktu wezwania do zapłaty na podstawie art.230 k.p.c. oraz art.339 § 2 k.p.c. Powód nie zarzuca Sądowi Rejonowemu braku dokonania ustaleń faktu wezwania do zapłaty i wyznaczenia terminu 7 dni na uiszczenie zaległości. Stąd wypowiedzenie nie jest skuteczne z uwagi na brak dochowania procedury ze szkodą dla konsumentki. Nie ma uzasadnienia dla szukania uzdrowienia tak dokonanego wypowiedzenia, skoro mamy do czynienia z umową kredytu konsumenckiego, a postanowienia ustalające procedurę wypowiedzenia mają chronić konsumenta.

Na marginesie można zauważyć, że na dzień formułowania pisma o wypowiedzeniu (22.09.2022 r.) zaległość pozwanej nie wynosiła kwotę wskazaną w wypowiedzeniu. Wymagalność całej kwoty pożyczki następować miała bowiem z dniem wypowiedzenia, a nie w dacie pisma o wypowiedzeniu. Zgodnie z pkt 8.1 umowy wypowiedzenie umowy jest równoznaczne z postawieniem w stan natychmiastowej wymagalności należnej pożyczkodawcy całkowitej kwoty do zapłaty. Po drugie powód nie wyjaśnił, kiedy pismo wypowiadające umowę doszło do pozwanej. Sąd Rejonowy ustalił z urzędu na podstawie danych z portali śledzenia przesyłek Poczty Polskiej, że nastąpiło to 6 października 2022 r. Pomijając wadliwość działania przez Sąd z urzędu w interesie powoda-przedsiębiorcy, to skoro wypowiedzenie dotarło do pozwanej 6 października 2022 roku, a okres wypowiedzenia wynosi 30 dni, to wypowiedzenie umowy miałoby skutek z dniem 6 listopada 2022 r. Na ten dopiero dzień cała kwota pożyczki zostałaby postawiona w stan wymagalności. Nie ma to jednak znaczenia wobec bezskuteczności wypowiedzenia.

Odnośnie wypełnienia weksla in blanco to deklaracja wekslowa pozwalała na jego wypełnienie, gdy opóźnienie w płatności jednej raty przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. W dacie wypełnienia weksla zaległość pozwanej przekracza wysokość jednej raty. Jednak powód nie wykazał, że wezwał pozwana do zapłaty zaległości, wyznaczając termin 7 dni. Weksel został więc wypełniony sprzecznie z porozumieniem.

Pozostaje więc zasądzenie kwot rat wymagalnych w dacie zamknięcia rozprawy przez Sąd II instancji, a więc uwzględnienie w części roszczenia powoda na podstawie stosunku podstawowego. Uwzględnienie tego roszczenia nie stanowi wyjścia ponad żądanie i nie jest sprzeczne z art.321 § 1 k.p.c. Powód żądał więcej, bo uważał, że cała kwota pożyczki jest natychmiast wymagalna, doliczając odsetki umowne z opóźnienie. Powód nie wyjaśnił, na jaką datę ustalił kwotę 26.827,18 zł. Wskazał jedynie, że wypełnił weksel taką kwotą, a z treści wypowiedzenia z 2.09.2022 r. wynika, że na ten dzień zaległość wynosi z tytułu niespłaconej pożyczki 26.744 zł plus odsetki umowne z opóźnienie 83,18 zł, przy czym powód nie wyjaśnił, za jaki okres je obliczył. Jednocześnie powód żądał w pozwie odsetek umownych za opóźnienie od 22.10.2022 r. Zatem od rat wymagalnych 21.07.202, 21.08.2022 i 21.09.2022 r. odsetki umowne za opóźnienie mogą zostać zasądzone od 22.10.2022 r. bez narażenia się na zarzut orzeczenia ponad żądanie. Natomiast od kwot rat za kolejne miesiące, począwszy od października 2022 roku do kwietnia 2024 roku (zamknięcie rozprawy przed Sądem Okręgowym 9.05.2024 r., ostatnia rata wymagalna to rata nr 26 z dniem 21.04.2024 r.) odsetki umowne za opóźnienie w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie równych dwukrotności ustawowych odsetek za opóźnienie (art.481 § 2 ¹ i 2 ² k.c. i pkt 4.1 umowy) należą się od dnia 22 każdego miesiąca, w którym rata jest wymagalna. Przy tym z piątej raty pozostało do zapłaty 828 zł, a raty od 6 do 26 w kwotach po 836 zł. W tym zakresie wyrok Sądu Rejonowego podlegał zmianie na podstawie art.386 § 1 k.p.c. W pozostałym zakresie apelacja jest bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu na podstawie art.385 k.p.c.

Koszty procesu w I i II instancji podlegają stosunkowemu rozdzieleniu na podstawie art.100 k.p.c. Powód wygrał w 68%, w II instancji w 64% (powód ponad kwotę zasądzoną w I instancji uzyskał 15.012 zł przy wpz 23.455 zł). W takim zakresie Sąd Okręgowy rozdzielił obowiązek zwrotu kosztów procesu, obciążając pozwana obowiązkiem zwrotu powodowi kosztów procesu za I instancję w 68% i za II instancję w 64%. Opłata od pozwu to 1.342 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powoda za I instancję 3.600 zł na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia MS w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Razem 4.942 zł, z czego 68% wynosi 3.360,56 zł. Opłata od apelacji wynosi 1.173 zł, opłata za czynności radcy prawnego 1.800 zł (§ 2 pkt 5) i § 10 ust.1 pkt 1) rozporządzenia MS w sprawie opłat za czynności radców prawnych). Razem 2.973 zł, z czego 64% wynosi 1.902,72 zł.

Marcin Miczke