Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Ryszard Małecki

po rozpoznaniu w dniu 3 października 2024 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa

P. B. i K. B. (uprzednio K.)

przeciwko

D. N. i K. R.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Chodzieży

z dnia 28 czerwca 2023 r.

sygn. akt I C 308/22

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powodów na rzecz pozwanych kwotę 2717 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się postanowienia o kosztach do dnia zapłaty.

Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Apelacja powodów okazała się bezzasadna.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji – nie były one kwestionowane przez skarżących.

Prawidłowo Sąd Rejonowy zakwalifikował umowę łączącą strony jako umowę nienazwaną o cechach umowy o dzieło.

Wątpliwości Sądu Okręgowego budzi natomiast kwalifikacja prawna postanowienia zawartego w § 5.14 b) łączącej strony umowy.

Postanowienie to nie nadaje wprost tej regulacji charakteru kary umownej, jest natomiast swoistego rodzaju konsekwencją finansową za odstąpienie od umowy.

Kara umowna do zastrzeżenie umowne stanowiące surogat odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Strony w istocie nie zastrzegły kary za niewykonanie umowy, lecz za odstąpienie od umowy. Wprawdzie konsekwencją odstąpienia od umowy jest jej niewykonanie przez odstępującego, jednak odstąpienie od umowy nie może być utożsamiane z niewykonaniem umowy, jest bowiem realizacją uprawnienia prawokształtującego strony umowy. Jeżeli by takie odstąpienie od umowy w sposób uproszczony traktować jako niewykonanie zobowiązania, w niniejszym wypadku zastrzeżenie kary umownej byłoby nieważne – zobowiązanie pozwanych miało charakter pieniężny, a kara umowna może zostać zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania niepieniężnego.

Przedmiotowe zastrzeżenie należałoby raczej postrzegać w kontekście umownego prawa odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 396 § 1 kc., przy czym z uwagi na dyspozytywny charakter tego przepisu strony mogły tę kwestię uregulować w ten sposób, że skuteczność odstąpienia nie jest uzależniona od jednoczesnej zapłaty odstępnego.

W tym kontekście w pierwszej kolejności Sąd Okręgowy zwraca uwagę na fakt, że relacja powód z pozwanymi nosi cechy relacji przedsiębiorca – konsument, a co za tym idzie sąd z urzędu zobowiązany jest badać, czy postanowienia umowy łączącej strony nie mają cech abuzywności. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że zastrzeżenie w umowie z konsumentem wyłącznie po stronie konsumenta obowiązku zapłaty odstępnego za odstąpienie od umowy ma charakter niedozwolony, ponieważ godzi w zasadę równości stron i rażąco narusza interes konsumenta. Zarazem nie może budzić wątpliwości, że postanowienie to nie było uzgodnione indywidualnie (art. 385 ¹ § 1 i 3 kc.) – nie było negocjowane. Niezależnie od tego, niedopuszczalne w umowie z konsumentem jest zastrzeganie jego odpowiedzialności finansowej w sposób abstrahujący od jego zawinienia. Strony zastrzegły, że pozwani zobowiązani będą zapłacić odstępne niezależnie od tego, z jakich przyczyn odstąpią od umowy – teoretycznie więc byliby zobowiązani do tego także w sytuacji, gdyby od umowy odstąpili z przyczyn leżących po stronie przyjmującego zamówienie, czyli powodów. Jest to sprzeczne z ogólną zasadą odpowiedzialności za zachowania zawinione. Co prawda jest możliwe zaostrzenie odpowiedzialności przez powiązanie jej z zasadą ryzyka, jednak w ocenie Sadu Okręgowego nie w przypadku konsumenta, ponieważ takie uregulowanie rażąco narusza jego interes i to przy braku lustrzanej regulacji dotyczącej odstąpienia przyjmującego zamówienie od umowy. Nie jest więc dopuszczalne w umowie z konsumentem zastrzeżenie odpowiedzialności konsumenta na zasadzie ryzyka, a więc także za okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi.

Już tylko z tych względów powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Odnosząc się marginalnie do zarzutów apelacji, Sąd Okręgowy wskazuje, że nie mogły one stanowić podstawy zmiany zaskarżonego orzeczenia. Zagadnienie dopuszczalności zmiany przez strony umowy, w której dla zmian przewidziano formę szczególną, bez zachowania tej formy wywołuje kontrowersje w judykaturze Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 23 stycznia 2003 r., II CKN 1335/00 i wyrok z dnia 24 kwietnia 2019 r., IV CSK 333/18 – opowiadające się za dopuszczalnością dorozumianej zmiany formy oraz wyrok z dnia 14 czerwca 2019 r., III CSK 136/17 niedopuszczający takiej możliwości). Sąd Rejonowy przyjął pierwszy z powołanych poglądów i w okolicznościach sprawy nie budzi to zastrzeżeń. Przy ocenie stanu faktycznego nie można abstrahować od faktu, że strony zawarły umowę w momencie, gdy rozmiar i skutki, a także ograniczenia związane z pandemią COVID-19, nie były znane. Bezspornym było między stronami, że termin został przez pozwanych skutecznie zwolniony i nowego terminu nie uzgodniono. Z tego względu ostateczne odstąpienie od umowy nastąpiło w terminie uregulowanym w § 5.14 a).

W tym stanie rzeczy należało na podstawie art. 385 kpc. oddalić apelację.

Koszty procesu w instancji odwoławczej obciążały powodów na podstawie art. 98 § 1 kpc. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika pozwanych ustalono na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, przy uwzględnieniu faktu, że pełnomocnik pozwanych przystąpił do sprawy na etapie postępowania odwoławczego.

Ryszard Małecki