Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

POSTANOWIENIE

Dnia 2 sierpnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Ryszard Małecki

Protokolant: prot. sąd. Anna Szymanowicz

po rozpoznaniu w dniu 2 sierpnia 2022 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z wniosku E. S., M. K. (1), I. K. (1) oraz małoletnich F. K. i J. K. (1) reprezentowanych przez matkę I. K. (1)

przy udziale (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z dnia 5 sierpnia 2021 r.

sygn. akt IX Ns 1311/19

p o s t a n a w i a:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawców 240 zł kosztów zastępstwa w postępowaniu apelacyjnym.

Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy E. S., M. K. (1) i M. K. (2), reprezentowani przez radcę prawnego, wnieśli o ustanowieniu na prawie własności nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), obręb K., położoną w K., dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz uczestniczki (...) S.A. z siedzibą w P. służebności przesyłu polegającej na:

1.  prowadzeniu przez przedmiotową nieruchomość odcinka gazociągu wysokiego ciśnienia DN 350 S.-P. (o długości i średnicy wskazanej przez uczestniczkę) oraz przesyle nim gazu zgodnie z załączoną do wniosku mapą,

2.  dostępie uczestniczki do urządzeń przesyłowych w celu przeprowadzenia inspekcji ich stanu, usunięcia wszelkich usterek i awarii, a także konserwacji i remontów, w tym zniszczonych i użytych elementów urządzeń, jak również ich odbudowy,

3.  prawie przejazdu i przechodu przez nieruchomość wraz z niezbędnym sprzętem, celem dostępu do urządzeń,

4.  ograniczeniu uprawnień wnioskodawców w pasie eksploatacyjnym o szerokości 50 m w obie strony od sieci poprzez zakazanie im wznoszenia w tym obszarze jakichkolwiek budynków i budowli, prowadzenia prac ziemnych, istotnej zmiany ukształtowania oraz przeznaczenia terenu jak też dokonywania nasadzeń;

na czas nieokreślony, z wynagrodzeniem jednorazowym w kwocie 100.000 zł.

Nadto wnioskodawcy zwrócili się o zasądzenie od uczestnika na ich rzecz kosztów postępowania, według norm przepisanych.

Uzasadniając wniosek wskazali, że są współwłaścicielami wymienionej powyżej nieruchomości, przez którą przebiegają należące do uczestniczki urządzenia przesyłowe. Podkreślili, że nie zawierali z uczestniczką żadnej umowy, która ustanawiałaby na jej rzecz tytuł prawny do ich gruntu, a jedynie podejmowane były nieskuteczne negocjacje z uwagi na zbyt niską kwotę wynagrodzenia za ustanowienie służebności proponowaną przez (...) S.A. Wskazali, że z uwagi na usytuowanie gazociągu na ich nieruchomości, nie mogą na tym gruncie wybudować warsztatu naprawczego i prowadzić planowanej działalności gospodarczej. W ich ocenie dopiero kwota 100.000 zł jest adekwatna do uszczerbku, którego doznają na skutek posadowienia urządzeń uczestniczki.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka (...) S.A. zwróciła się o jego oddalenie i zasądzenie od wnioskodawców kosztów postępowania. Uczestniczka wskazała, że na etapie przedsądowym wyrażała wolę zawarcia umowy z wnioskodawcami w przedmiocie ustanowienia służebności przesyłu, a to wnioskodawcy odmówili. Stwierdziła, aby że posiada tytuł prawny do nieruchomości, a wynika to z faktu, że jej poprzednik uzyskał pozwolenie na budowę wydane 03.04.1991r. przez urząd Wojewódzki w (...) jak też wcześniej wydano na jego rzecz decyzję o ustaleniu lokalizacji, zaś odbiór częściowy gazociągu miał miejsce 09.09.1991r. Wedle uczestniczki za stwierdzeniem legalności obiektu przemawia także założenie w 2008r. i następnie prowadzenie książki obiektu budowlanego. Powołała art. 29 ust. 5 ustawy prawo budowlane wskazując, że wydanie pozwolenia na budowę możliwe jest jedynie na rzecz jednostki organizacyjnej lub jednostki, która dysponuje nieruchomością na cele budowlane W dalszej kolejności uczestniczka podniosła zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu w związku z korzystaniem z tej nieruchomości w okresie niezbędnym do zasiedzenie w dobrej wierze w sposób niezakłócony i bez sprzeciwu właścicieli gruntu. Na dobrą wiarę, w jej ocenie, wskazuje fakt, że budowa gazociągu nastąpiła legalnie w oparciu o decyzje o ustaleniu lokalizacji z 15.09.1988r. i o pozwoleniu na budowę z 03.04.1991r. Wyjaśniła, że przebieg urządzenia przesyłowego został uwidoczniony poprzez umieszczenie słupków znacznikowych. Nadmieniła, że eksploatacja gazociągu następowała w wykonaniu obowiązków publiczno-prawnych obciążających inwestora. Skonkludowała, że zasiedzenie służebności nastąpiło z dniem 10.07.2011r. W dalszej kolejności podniosła też, że obszar strefy kontrolowanej nie pokrywa się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu (art. 305 ^{( 1)} k.c.). Zwróciła także uwagę na to, że gazociąg usytuowany jest na obszarze stanowiącym grunty rolne, a podziemne ułożenie gazociągu nie ogranicza tak określonego przeznaczenia nieruchomości. Uczestniczka zakwestionowała żądanie powodów także co do wysokości, wskazując że metoda liczenia rekompensaty winna uwzględniać relację ograniczenia własności nieruchomości do faktycznego korzystania z niej przez przedsiębiorcę przesyłowego.

W piśmie z dnia 24.01.2018r. wnioskodawcy zaprzeczyli, aby to na nich spoczywała odpowiedzialność za to, że nie doszło do ustanowienia służebności w drodze porozumienia stron. Zakwestionowali, aby uczestniczka dysponowała tytułem prawnym do nieruchomości uzyskanym w oparciu o decyzję administracyjną lub w drodze zasiedzenia w dobrej wierze.

Pismem z dnia 23.10.2019r. pełnomocnik wnioskodawców powiadomił o śmierci wnioskodawcy M. K. (2) i nabyciu spadku po nim przez żonę I. K. (2) i jego małoletnie dzieci F. K., J. K. (1).

Postanowieniem z dnia 31.10.2019r. Sąd zawiesił postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. z uwagi na śmierć wnioskodawcy M. K. (2), a następnie podjął je z udziałem jego spadkobierców tj. I. K. (2) i małoletnich F. K., J. K. (1) reprezentowanych przez matkę I. K. (2).

W piśmie złożonym w dniu 12.06.2020 roku wnioskodawcy zwrócili się o zobowiązanie uczestnika do wskazania, czy wyraża zgodę a wzniesienie przez wnioskodawców obiektu kubaturowego związanego aktywizacją gospodarczą (np. warsztatu samochodowego) w strefie odległości podstawowej, to jest niewielkiej przestrzeni, która znajduje się poza strefą zagrożenia wybuchu.

Postanowieniem z dnia 5 sierpnia 2021 r. w sprawie sygn. akt IX Ns 1311/19 Sąd Rejonowy Poznań- Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w punkcie 1 na podstawie art.15 zss ^{( 2 )}ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zamknął rozprawę przed wydaniem postanowienia kończącego postępowanie na posiedzeniu niejawnym, w punkcie 2 ustanowił na nieruchomości położonej w K., działka nr (...) zapisanej w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...) w P. na rzecz uczestnika postępowania (...) S.A. z siedzibą w W. służebność przesyłu zgodnie z projektem sporządzonym na mapie przebiegu służebności przesyłu sporządzonej przez biegłego geodetę J. W. i stanowiącej załącznik do pisemnej opinii tego biegłego z 4 września 2019 r. i integralną część tego postanowienia polegającą na prawie do władania i korzystania z urządzenia przesyłowego znajdujących się na działce nr (...) (gazociąg DN 350) w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania tego urządzenia przesyłowego, prawie pobierania pożytków z tego urządzenia, dostępu do tego urządzenia pracowników służb eksploatacyjnych w celu usuwania awarii, wykonywania bieżących prac eksploatacyjnych i konserwacyjnych , remontów modernizacji i na obowiązku znoszenia przez właściciela nieruchomości obciążonej istnienia tego urządzenia przesyłowego na gruncie, w tym znoszenia podejmowanych przez uczestnika postępowania czynności w celu jego utrzymania, konserwacji, remontu, dozoru czy usunięcia awarii, w punkcie 3 zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni E. S. kwotę 43.770,33 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu opisanej w punkcie 1 postanowienia, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, w punkcie 4 zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy M. K. (1) kwotę 43.770,33 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu opisanej w punkcie 1 postanowienia, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, w punkcie 5 zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni I. K. (2) kwotę 14.590,11 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu opisanej w punkcie 1 postanowienia, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, w punkcie 6 zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy F. K. kwotę 14.590,11 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu opisanej w punkcie 1 postanowienia, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, w punkcie 7 zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni J. K. (1) kwotę 14.590,11 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu opisanej w punkcie 1 postanowienia, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, w punkcie 8 w pozostałym zakresie wniosek oddalił, w punkcie 9 kosztami postępowania obciążył w całości uczestnika postępowania i wobec tego: a) zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawców kwotę 867 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, b) nakazał ściągnąć od uczestnika postępowania na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego Poznań -Grunwald i Jeżyce w Poznaniu kwotę 10.398,41 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Od powyższego postanowienia apelację wniósł uczestnik postępowania. Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił naruszenie:

- art.233§1 kpc poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i tym samym pozbawienie mocy dowodowej części opinii biegłego sądowego P. G. dotyczącej ustalenia współczynnika współkorzystania z nieruchomości (tzw. współczynnika „k”) oraz pasa służebności, podczas gdy biegły z dziedziny gazownictwa , w przeciwieństwie do biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości, posiada wiedzę specjalistyczną do określenia współczynnika współkorzystania z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe oraz pasa służebności,

- art.233§1 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia całego zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek naruszenia przepisów postępowania oraz przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy , a w związku z tym naruszenia art. 233§1 kpc poprzez nieprawidłowe przyjęcie, że uczestnik nie wykazał, że budowa urządzeń nastąpiła za zgodą ówczesnego właściciela nieruchomości – poprzednika prawnego wnioskodawców , jak również braku przesądzenia z faktu udzielania zgody na budowę przedmiotowych gazociągów oraz korzystania z nieruchomości wnioskodawców w celu eksploatacji i przesyłu , iż uczestnik w sposób wystarczający zamanifestował posiadanie odpowiadające treści służebności gruntowej bądź służebności przesyłu,

- przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez:

a) uznanie, iż z przedstawionych przez uczestnika decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji, wykazu gazociągu DN 350 sporządzonym przez Przedsiębiorstwo Państwowe (...) oraz potwierdzenie odbioru przez pana J. K. (2) pozwolenia na budowę z dnia 3 kwietnia 1991 r. (nr (...)), decyzji nr (...) o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego z dnia 15 września 1988 r. , wskazania lokalizacyjnego nr (...) oraz dziennika budowy wynika zła wiara inwestora, co do objęcia posiadania służebności gruntowej,

b) nieuwzględnienie przy ocenie złej wiary posiadacza służebności okoliczności, iż do budowy gazociągu doszło na gruntach Skarbu Państwa w okresie obowiązywania zasady jednolitego funduszu własności państwowej,

- art.327 ¹§1 kpc w zw. z art. 516 kpc z uwagi na brak szczegółowego uzasadnienia co do wyboru współczynnika współkorzystania z nieruchomości (współczynnika „k”) określonego przez biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości, podczas gdy biegły z dziedziny gazownictwa z należytą starannością i profesjonalizmem udzielił wyczerpującej odpowiedzi w zakresie ustalonego przez niego współczynnika współkorzystania z nieruchomości (tzw. współczynnika „k”),

- art.305 ¹ i art.305 ² w zw. z art.305 ⁴ kc polegające na ustanowieniu służebności przesyłu podczas gdy uczestnik posiadał tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w zakresie posadowionych na nich urządzeń infrastruktury energetycznej oraz dostępu do niejawnym,

- art. 292 w zw. z art. 285 w zw. z art. 172 kc poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na stwierdzeniu, iż w ustalonym przez Sąd Rejonowy stanie faktycznym nie ziściło zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w zakresie przesłanki upływu wymaganego czasu posiadania odpowiadającego treścią służebności bądź służebności przesyłu oraz wykazania daty początkowej biegu terminu zasiedzenia pomimo spełnienia i wykazania przez uczestnika wszelkich przesłanek zasiedzenia,

- art. 305 ²§2 kc poprzez zasądzenie wynagrodzenia które nie jest wynagrodzeniem odpowiednim na przyjęcie nieprawidłowego współczynnika współkorzystania z nieruchomości określonej przez biegłego sądowego z dziedziny szacowania nieruchomości,

- art. 305 ²§2 w zw. z art.305 ¹ kc poprzez błędną wykładnię i zasądzenie w ramach

wynagrodzenia- wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu obejmującego strefę kontrolowaną (techniczną),

- §110 pkt.1 w zw. z załącznikiem nr 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie poprzez niewłaściwe zastosowanie i nieruchomości stanowiącej własność wnioskodawców , w ramach składnika wynagrodzenia wartości wynagrodzenia obejmującej strefę kontrolną (techniczną) w sytuacji gdy w postanowieniu pas służebności przesyłu został ustanowiony o łącznej szerokości 6 metrów na stronę od osi gazociągu,

- art.7 kc w zw. z art.6 kc i w zw. z art.234 kpc oraz 13 §2 kpc w zw. z art. 6 kpc poprzez ustalenie posiadacza służebności pomimo nie obalenia w toku sprawy domniemania dobrej wiary i złej wiary pomimo dostatecznego nieudowodnienia tej okoliczności przez wnioskodawców.

Mając powyższe na uwadze apelujący wniósł o:

1) zmianę postanowienia poprzez oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu na skutek uwzględnienia zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu,

2) ewentualnie o uchylenie w całości wskazanego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy oraz z uwagi na wymóg przeprowadzenia postępowania dowodowego w związku z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania apelacyjnego,

3) ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyjęcie współczynnika współkorzystania z nieruchomości (tzw. współczynnika „k”) przez biegłego sądowego z dziedziny gazownictwa P. G. na poziomie 0,1 a w konsekwencji zmniejszenie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu,

4) ewentualnie o zmianę postanowienia poprzez przyjęcie wysokości wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu wyłącznie obejmujący pas eksploatacyjny tj. po 3 metry na stronę od osi gazociągu , a w konsekwencji zmniejszenie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu do kwoty 31.488 zł ,

5) zasądzenie od wnioskodawców solidarnie na rzecz uczestnika kosztów postępowania wg norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie pierwszej i drugiej instancji.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy wnieśli o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika postępowania okazała się niezasadna.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazuje, że nie znalazł podstaw do zawieszenia postępowania w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie przez Trybunał Konstytucyjny sprawy P10/16, mimo braku takiego rozstrzygnięcia. Sprawa P10/16 zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym w 2016 r. i, poza uzyskaniem na etapie wstępnym stanowisk przez uczestników postępowania, nie zostały w sprawie tej podjęte żadne czynności zmierzające do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia. Sąd Okręgowy zwracał się do Trybunału Konstytucyjnego o informację, czy i kiedy przewidywany jest termin rozstrzygnięcia wskazanej sprawy, jednak nie uzyskał takiej informacji (pismo Kierownika Sekretariatu Biura Służby Prawnej TK z dnia 15 kwietnia 2021 r. – k. 356 akt II Ca 778/19). W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał, że dalsze oczekiwanie na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego pozbawiałoby uczestników postępowania prawa do uzyskania rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie. Niezależnie od tego, Sąd Okręgowy miał na uwadze poważne wątpliwości zgłaszane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka co do nieprawidłowości w wyborze sędziów Trybunału Konstytucyjnego w grudniu 2015 r. (por. orzecznictwo powołane w uchwale składu 7 Sędziów SN z dnia 2 czerwca 2022 r., I KZP 2/22).

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, co pozwala Sądowi Okręgowemu uznać go za własny na podstawie artykułu 382 kpc. w zw. z art. 13 § 2 kpc. Sąd Okręgowy podziela również poczynione przez Sąd I instancji na kanwie stanu faktycznego rozważania prawne.

Podniesione w apelacji zarzuty sprowadzają się w zasadzie do dwóch kwestii. Pierwsza kwestia dotyczyła odmowy uznania przez Sąd I instancji , iż w sprawie uczestnik nabył tytuł prawny do nieruchomości wnioskodawców stanowiącej działkę gruntu nr (...) położonej w K. wskutek zasiedzenia w dobrej wierze służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Druga kwestia dotyczyła kwestii wysokości zasądzonego przez Sąd I instancji wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, która w ocenie apelującego nie jest odpowiednim wynagrodzeniem.

Uczestnik nie wykazał, aby posiadał tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w sposób właściwy służebności przesyłu – ani wynikający z decyzji administracyjnych, ani też uzyskany w wyniku zasiedzenia służebności.

Przedmiotowa nieruchomość w chwili posadowienia urządzenia przesyłowego stanowiła własność osoby fizycznej, nie stanowiła własności Skarbu Państwa – na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik uczestnika wyjaśnił fakt powołania się na tę okoliczność omyłką.

Uczestnik wywodził swój tytuł prawny do nieruchomości jako uzyskany w związku z wydaniem decyzji lokalizacyjnej i pozwolenia na budowę.

Stanowisko to jest błędne – brak oświadczenia właściciela o ustanowieniu służebności w formie aktu notarialnego, jak również decyzji administracyjnej statuującej taki tytuł do korzystania z nieruchomości wyklucza przyjęcia, że poprzednicy uczestnika dysponowali tytułem prawnym. Również decyzje administracyjne dotyczące procesu budowlanego (decyzja lokalizacyjna i pozwolenie na budowę) pozostają bez znaczenia dla kwestii posiadania tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości (nie pozwalają także na przyjęcie domniemania posiadania takiego tytułu), jak i dla przyjęcia dobrej wiary po stronie posiadacza zależnego – por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2020 r. (III CSK 112/18) i powołane tam orzecznictwo. Również fakt uwzględnienia właściciela nieruchomości w wykazie właścicieli, którym taka decyzja miała być doręczona, nie pozwala domniemywać zgody właściciela na ustanowienie służebności przesyłu, abstrahując od konieczności wyrażenia jej w formie aktu notarialnego.

W świetle powyższych uwag nie sposób przyjąć dobrej wiary po stronie poprzedników prawnych uczestnika. Nie przedłożono dokumentu uprawniającego właściciela urządzeń przesyłowych do usprawiedliwionego przekonania o posiadaniu tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości. Domniemanie z art. 7 k.c. nie może zaprzeczać stanowi faktycznemu, który wprost je podważa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 344/16). Wymogi przyjęcia dobrej wiary po stronie przedsiębiorstwa przesyłowego będącego posiadaczem służebności w oparciu o okoliczności niniejszej sprawy i posiadaną przez uczestnika dokumentację pozwalają na obalenie domniemania dobrej wiary.

Uwzględniając fakt, że gazociąg został wybudowany w 1991 r. upływ terminu zasiedzenia w złej wierze należałoby datować na rok 2021, przy czym został on przerwany złożeniem niniejszego wniosku w 2017 r.

Kolejny zarzut apelującego dotyczył kwestii zasądzonego wnioskodawcom wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, które w ocenie apelującego nie było wynagrodzeniem odpowiednim z trzech powodów. Pierwszy powód wskazywany przez apelującego dotyczył oszacowania współczynnika współkorzystania „k”, który w sprawie został określony przez biegłych dwóch odrębnych specjalności (gazownictwa i wyceny nieruchomości) – zarzuty apelującego sprowadzały się do relacji pomiędzy tymi opiniami. Kolejną wskazaną przez uczestnika kwestią była powierzchnia gruntu obciążona na skutek ustanowienia służebności – w ocenie uczestnika wynagrodzenie winno być obliczone w oparciu o rekompensatę jedynie za pas eksploatacyjny, a nie jak uczynił Sąd Rejonowy, również za strefę kontrolną (techniczną). Uczestnik stał także na stanowisku, że wynagrodzenie nie powinno obejmować składnika w postaci odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości na skutek ustanowienia służebności.

Pierwszym zagadnieniem z zakresu wymiaru wynagrodzenia za ustanowienie służebności była kwestia, czy służebność przesyłu obejmuje jedynie obszar niezbędny przedsiębiorcy przesyłowemu do jej utrzymania i korzystania z niej, określany mianem pasa eksploatacyjnego, czy też również obszar uwzględniający ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej związane z posadowieniem urządzeń przesyłowych, tj. tzw. strefę kontrolowaną.

Orzecznictwo zarówno sądów powszechnych, jak i Sądu Najwyższego nie rozstrzygało tego problemu jednolicie. Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z 11 grudnia 2015 r. (III CZP 88/15) stwierdził, że obszar strefy kontrolowanej określonej w § 10 w związku z § 110 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz.U. z 2013 r. poz. 640) oraz w załączniku nr 2 do tego rozporządzenia, nie pokrywa się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu (art. 305 ¹ k.c.), ustanowioną dla gazociągu wybudowanego przed dniem 12 grudnia 2001 r., a ograniczenia wynikające z jej ustanowienia nie są uszczerbkiem, który powinno wyrównać przedsiębiorstwo przesyłowe, bowiem nie pokrywają się zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu.

Sąd Najwyższy oparł swoje stanowisko na uznaniu, że służebność przesyłu postrzega się jako czynną, bo jej ustanowienie upoważnia przedsiębiorcę do określonych działań na nieruchomości obciążonej, a ich cel ma być podporządkowany utrzymaniu we właściwym stanie technicznym urządzeń niezbędnych mu do wykonywania działalności gospodarczej polegającej na dostarczaniu odbiorcom energii, płynów, czy świadczeniu usług polegających na odbiorze ścieków i zapewnieniu łączności. W praktyce oznacza to upoważnienie do wejścia przez przedsiębiorcę (jego pracowników, podwykonawców) na obciążony grunt, zajęcia go na czas budowy urządzeń, ich trwałego osadzenia na nim, a następnie upoważnienie do wchodzenia na grunt w celu podejmowania czynności niezbędnych do utrzymania, konserwacji, remontu, modernizacji, dozoru czy usunięcia awarii urządzeń przesyłowych. Uprawnieniu przedsiębiorcy do podejmowania określonych wyżej działań odpowiada obowiązek właściciela nieruchomości obciążonej ich znoszenia. Wiąże się to także z ograniczeniami właściciela nieruchomości obciążonej co do sposobu korzystania z niej i takiego jej zagospodarowania, by przedsiębiorca miał zagwarantowaną stałą możliwość dostępu do swoich urządzeń w celu usunięcia awarii, konserwacji, demontażu, wymiany itp. Należące do istoty tego ograniczenia obowiązki ciążą na każdoczesnym właścicielu nieruchomości. Z istoty służebności przesyłu nie wynikają innego rodzaju ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad nią, a w szczególności takie, które odpowiadałyby przewidzianemu w art. 285 § 1 k.c. pozbawieniu możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań. Sąd Najwyższy uznał więc, że uprawnienia przedsiębiorcy w odniesieniu do obszaru objętego zasięgiem strefy kontrolowanej będące konsekwencją jej ustanowienia wykraczają zatem poza ten zakres uprawnień, jaki daje się wyprowadzić z art. 305 ¹ k.c. To samo trzeba powiedzieć o będących ich korelatem ograniczeniach właściciela nieruchomości w sposobie korzystania z niej.

Z kolei w postanowieniu z dnia 09 sierpnia 2016 r. w sprawie II CSK 770/15 Sąd Najwyższy odwołując się do opisanej uchwały w sprawie III CZP 88/15 stwierdził, że choć obszar strefy kontrolowanej nie pokrywa się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu, to jednak ograniczenia właściciela nieruchomości związane z ustanowieniem strefy kontrolowanej, znajdującej się poza pasem służebności przesyłu, mogą być kompensowane w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, chyba że istnieje także inna podstawa do kompensowania uszczerbków, których doznaje właściciel nieruchomości w związku z legalnymi działaniami inwestorów realizujących swoje zamierzenia na jego nieruchomości czy w jej sąsiedztwie oraz w związku z działaniami administracji w zakresie planowania przestrzennego.

Sąd Najwyższy podkreślił, że przedsiębiorstwo przesyłowe, nie regulując sytuacji prawnej związanej z prawem posadowienia danego typu urządzenia przesyłowego, nie może ciężarem ograniczenia wywołanego przepisami dotyczącymi warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe, obciążać właściciela nieruchomości. Wskutek powstania służebności przesyłu pojawia się również ograniczenie uregulowane przez przepisy administracyjne kreujące strefę kontrolowaną, która jest pewną niedogodnością dla właściciela nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu. Byłoby niesłuszne i niczym nieuzasadnione obarczanie tym ciężarem właściciela nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu.

Przepisy rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie ograniczają bowiem właściciela nieruchomości, który w strefie ochronnej nie może wykonywać prawa własności np. przez jej zabudowę i z ich treści nie wynika, aby wyłączenie wykonywania części uprawnień właścicielskich, spowodowane działalnością przedsiębiorstwa przesyłowego, miało następować bez ekwiwalentu pieniężnego. Trudno bowiem byłoby aprobować tezę, aby przedsiębiorstwo przesyłowe wskutek swojej działalności mogło bezekwiwalentnie obciążać właściciela nieruchomości, choćby pośrednio, ciężarem ograniczenia wynikającego z przepisów rozporządzenia o publicznoprawnym charakterze. Zachowania przedsiębiorstwa przesyłowego skutkujące powstaniem służebności przesyłu kreują pośrednio strefę kontrolowaną, przesądzającą o powstaniu ograniczeń o charakterze administracyjnym, dotykających właściciela nieruchomości. Nieuzasadnionym byłoby bezekwiwaletne obarczanie ciężarem tych ograniczeń właściciela nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu, zważywszy, że przepis art. 305 ² § 2 k.c. kreuje uprawnienie właściciela do uzyskania odpowiedniego wynagrodzenia. Tym samym wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu nie powinno być ustalane wyłącznie w oparciu o powierzchnię pasa służebności, z którego skarżący faktycznie czynnie korzysta jedynie w celu eksploatacji swych urządzeń. Brak jest bowiem przesłanek prawnych, aby ograniczenia własności, wynikające z wyznaczenia strefy kontrolowanej na cały okres użytkowania gazociągów, miały być pomijane przy ustaleniu wysokości odpowiedniego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Sąd Najwyższy podkreślił, że strefa kontrolowana nie powstaje z mocy ustawy, ale jest tworzona przez organy lub podmioty ustanawiające władztwo prawne do korzystania z gazociągu. Jeżeli władztwo takie wynika z decyzji wywłaszczeniowej (art. 124 ustawy o gospodarce nieruchomościami), podstawą prawną (źródłem) strefy kontrolowanej jest ta decyzja, a nie rozporządzenie z 2013 r. Na mocy właśnie tej decyzji dochodzi do wyznaczenia nie tylko szlaku przesyłowego, na którym znajduje się gazociąg, ale także strefy kontrolowanej, której potrzeba wyznaczenia wynika z rozporządzeniu z 2013 r. Podobnie jest w przypadku ustanowienia służebności przesyłu umową albo orzeczeniem sądu. W obydwu przypadkach przy wyznaczaniu szlaku przesyłowego trzeba brać pod uwagę nakaz wyznaczenia także strefy kontrolowanej.

Sąd Okręgowy zwraca również uwagę na najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego w powyższym zakresie. W postanowieniu z dnia 29 maja 2020 r. (I CSK 566/19) stwierdzono bowiem, że powierzchnia nieruchomości zajęta pod służebność powinna odpowiadać potrzebom związanym z prawidłowym korzystaniem z tego urządzenia, jego konserwacją, naprawą, modernizacją i usuwaniem awarii. Odróżnienie pojęcia strefy kontrolowanej i przedmiotu służebności podkreśla różnice w ich wyznaczaniu, nie wyklucza jednak sytuacji, gdy służebność pokrywa się ze strefą kontrolowaną, a nawet jest od niej rozleglejsza, jeśli specyfika urządzenia przesyłowego tego wymaga. Służebność przesyłu określają praktyczne potrzeby budowy i wszechstronnej obsługi urządzenia przesyłowego. Natomiast w postanowieniu z dnia 04 września 2020 r. (II CSK 752/18), Sąd Najwyższy stwierdził, że obszar strefy technologicznej nie musi pokrywać się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu. Rozmiar pasa strefy technologicznej zależy od treści służebności. Wyznaczona strefa powinna zabezpieczać potrzeby eksploatowania urządzeń, zapewniając przedsiębiorcy możliwość prawidłowego korzystania z nich, a także ich konserwacji, naprawy, modernizacji, usuwania awarii oraz wymiany elementów. Ustanawiając obszar strefy technologicznej sąd bierze pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku. Kolejnym orzeczeniem w tej materii jest wyrok z dnia 09 października 2020 r. (I CSK 31/20), w którym Sąd Najwyższy uznał, że zakres obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu, będącą służebnością czynną, ustanowioną na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego lub nabytą przez niego w drodze zasiedzenia, obejmuje jego uprawnienie do podejmowania określonych działań dotyczących nieruchomości obciążonej, związanych z posadowieniem lub eksploatowaniem urządzeń przesyłowych. Nie obejmuje natomiast innych jeszcze ograniczeń prawa własności, będących następstwem oddziaływania urządzeń na otoczenie, polegających m.in. na ograniczeniu możności dokonywania przez właściciela określonych działań w tak zwanej strefie ochronnej. Ograniczenia te są niezależne od tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości, na której są umiejscowione urządzenia przesyłowe i nie są objęte treścią służebności obciążającej tę nieruchomość. Zasiedzenie służebności następuje w takich granicach przestrzennych, w jakich przedsiębiorca przesyłowy manifestował, że korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie niezbędnym do eksploatacji trwałego i widocznego urządzenia. Stanowisko to zostało nadto wyrażone w postanowieniach Sądu Najwyższego: z dnia 5 grudnia 2019 r. (III CZP 20/19), z dnia 31 stycznia 2020 r. (V CSK 241/19) i z dnia 21 listopada 2020 r. (I CSK 92/20).

Sąd Okręgowy podziela drugie z przytoczonych stanowisk wyrażone w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Wbrew stanowisku skarżącego, nieprawidłowe jest pomijanie ograniczeń wynikających z istnienia strefy kontrolowanej dla właściciela bądź użytkownika wieczystego nieruchomości przy ustalaniu wynagrodzenia na podstawie art. 305 ² k.c. Nieprawidłowy także jest pogląd prezentowany przez uczestnika, że powstanie tych ograniczeń odrywa się od działań przedsiębiorcy przesyłowego i ma swoje źródło wyłącznie w przepisach prawa publicznego, wobec czego nie jest objęte obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia przez przedsiębiorcę przesyłowego. Na nietrafność takiego poglądu wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniach: z dnia 07 listopada 2018 r. (V CSK 223/18), z dnia 06 kwietnia 2018 r. (IV CSK 540/17), z dnia 12 października 2017 r. (IV CSK 724/16), przyjmując, że to działalność przedsiębiorstwa przesyłowego i wchodzące w jego skład urządzenia skutkują powstaniem ograniczeń o charakterze administracyjnym w strefie kontrolowanej dotykających właściciela nieruchomości. Sąd Okręgowy podziela także wyrażony w tych orzeczeniach pogląd, że brak przesłanek prawnych do ograniczenia własności wynikających z wyznaczenia strefy kontrolowanej, by miały być pomijane przy ustaleniu wysokości odpowiedniego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu oraz że odpowiednie wynagrodzenie w rozumieniu art. 305 ² § 2 k.c. powinno mieć na względzie także szkodę właściciela z uszczuplenia prawa własności. Trudno bowiem aprobować tezę, aby przedsiębiorstwo przesyłowe mogło bezekwiwalentnie obciążać właściciela nieruchomości bądź użytkownika wieczystego, choćby pośrednio, ciężarem ograniczenia wynikającego z przepisów rozporządzenia o publicznoprawnym charakterze.

Zasadne jest zatem stanowisko, aby wynagrodzenie za ustalenie służebności przesyłu nie było ustalane wyłącznie w oparciu o powierzchnię pasa służebności, z którego przedsiębiorstwo faktycznie korzysta. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2017 r. (II CSK 505/16), na skutek powstania służebności przesyłu pojawia się również ograniczenie regulowane przez przepisy administracyjne, kreujące strefę kontrolowaną. Strefa ta jest pewną niedogodnością dla właściciela albo użytkownika wieczystego nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu. Byłoby więc niesłuszne i niczym nieuzasadnione obarczanie tym ciężarem właściciela nieruchomości obciążonej. A zatem również w sytuacji, gdy służebność przesyłu jest ograniczona przestrzennie do pasa technologicznego jak w niniejszej sprawie, przy ustalaniu odpowiedniego wynagrodzenia należnego wnioskodawcom należy uwzględnić ograniczenia, które wynikają dla nich z istnienia strefy kontrolowanej.

Bezspornym przy tym było, że ograniczenia wynikające z istnienia „strefy kontrolowanej” nie podlegały kompensacie na podstawie innych przepisów – przepisów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Konkludując, Sąd Rejonowy określając wysokość wynagrodzenia we wskazanej w postanowieniu wysokości uwzględnił ograniczenia związane z zagospodarowaniem całej nieruchomości wnioskodawców. Ograniczenia w korzystaniu przez właściciela z obciążonej nieruchomości są rezultatem posadowienia na niej gazociągu, a rekompensata za znoszenie tych ograniczeń obejmować winna zatem nie tylko ekwiwalent za pas eksploatacyjny związany z aktywnością przedsiębiorstwa przemysłowego, ale także za znoszenie przez właścicieli ograniczeń związanych z funkcjonowania strefy kontrolowanej. Obowiązek znoszenia tzw. „strefy kontrolowanej” wynikający z przepisów regulujących zagospodarowanie przestrzenne wynika bowiem z faktu posadowienia i funkcjonowania urządzeń przesyłowych.

Również jeżeli chodzi o wysokość współczynnika „k”, Sąd Okręgowy podziela wywód Sądu I instancji. Biegły z dziedziny gazownictwa P. G. w sporządzonej opinii wartość współczynnika współkorzystania nieruchomości wnioskodawców w wymiarze gazowniczym ze względu na niską użyteczność eksploatacyjną infrastruktury gazowniczej określił na poziomie k=0,10. Tymczasem biegły rzeczoznawca D. P. w swojej opinii określił wartość współczynnika współkorzystania „k” na poziomie 0,99. Wbrew zarzutom apelacji, Sąd Rejonowy odniósł się do treści obu opinii w omawianym zakresie. Jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy, pomiędzy tymi opiniami nie ma sprzeczności. Biegły z zakresu gazownictwa wyszedł w swej opinii poza tezy nieokreślone przez Sąd Rejonowy, opinia ta dotyczy sfery gazownictwa i odnosi się do samego usytuowania gazociągu na nieruchomości oraz czynności podejmowanych przez uczestnika, czyli sfery czynnej korzystania ze służebności. Biegły z zakresu gazownictwa nie uwzględniał faktycznych obciążeń i ograniczeń po stronie wnioskodawców, zwrócił jednak uwagę na fakt wpływu posadowienia gazociągu na działce, wskazując, że wykracza poza samo korzystanie z gazociągu w obrębie pasa ekstrapolacyjnego. Natomiast biegły z zakresu szacowania nieruchomości w swojej opinii wziął pod uwagę nie tylko aktywność uczestnika w związku z posadowieniem urządzenia przesyłowego , ale także obowiązek biernego znoszenia obciążenia przez właściciela nieruchomości. Trudno zatem upatrywać się sprzeczności ustaleń zawartych w opiniach bowiem obydwa współczynniki mimo różnych wartości wzajemnie się uzupełniają.

Sąd Okręgowy podziela argumenty Sądu I instancji przytoczone dla uzasadnienia przyjęcia wyższego współczynnika współkorzystania. Biegły z dziedziny gazownictwa uwzględnił jedynie element czynny wykonywania służebności, nie uwzględniając dalszych konsekwencji jej ustanowienia. Przyjęty przez Sąd współczynnik uwzględnia całokształt obciążenia właściciela nieruchomości, nie tylko jego wymiar „gazowniczy” obejmujący uciążliwość czynnego korzystania ze służebności.

Nie ulegało także wątpliwości Sądu Okręgowego, że określając odpowiednie wynagrodzenie za ustanowienie służebności sąd ma obowiązek uwzględnić jako jego składnik rekompensatę za obniżenie wartości nieruchomości na skutek obciążenia jej służebnością. Samo posadowienie urządzenia przesyłowego na nieruchomości i jego funkcjonowanie nie stanowi obciążenia trwałego. Natomiast następujące w wyniku ustanowienia służebności obciążenie prawne nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym (a nie tylko – jak dotychczas – faktyczne) ma charakter trwały i nieodwracalny. O ile więc posadowienie urządzeń utrudnia właścicielowi jedynie korzystanie z nieruchomości w jakimś zakresie, o tyle ich legalizacja polegająca na ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego, obciąża tę nieruchomość prawnie i nakazuje każdoczesnemu właścicielowi respektowanie prawa uprawionego z tytułu służebności. Źródłem uszczerbku po stronie właściciela jest więc w tym wypadku ustanowienie prawa, a nie samych urządzeń i ten uszczerbek podlega wyrównaniu w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 29.05.2015 r., V CSK 468/14, niepubl.).

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 5 kc. Trudno przypisać właścicielowi nieruchomości nadużycie przysługującego mu prawa żądania wynagrodzenia za ustanowienie służebności. Przedsiębiorca przesyłowy działa w celu osiągnięcia zysku, kierując się w działalności rachunkiem ekonomicznym, musi zatem zakładać, że pobierając opłaty za dostarczaną energię elektryczną, zmuszony będzie do ponoszenia kosztów związanych z jej przesyłem, w tym wynagrodzenia za korzystanie z gruntu bez umowy lub za ustanowienie służebności w pełnym zakresie. Ważąc interes przedsiębiorcy – nawet strategicznego dla Państwa – Sąd daje prymat interesowi obywatela i przysługującemu mu prawu własności.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 3 k.p.c., obciążając nimi uczestnika postępowania, jako przegrywającego to postępowanie. Interesy wnioskodawcy i uczestnika postępowania były sprzeczne również na etapie postępowania apelacyjnego, przy czym apelacja została oddalona, a więc to uczestnika należało uznać za przegrywającego spór. Na wskazane koszty złożyło się jedynie wynagrodzenie pełnomocnika wnioskodawcy w kwocie 240 zł wyliczone na podstawie § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800).

Ryszard Małecki