Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

​  W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodnicząca: sędzia Maria Antecka

po rozpoznaniu 9 grudnia 2024 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko T. B.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego we Wrześni

z 30 czerwca 2023 r.

sygn. akt I C 474/22

I.oddala apelację.

II. Maria Antecka

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 9 grudnia 2024 r.

Zaskarżonym wyrokiem zaocznym z 30 czerwca 2023 r. ( I C 474/22)Sąd Rejonowy we Wrześni w sprawie z powództwa (...) S.A. w W. przeciwko T. B. o zapłatę oddalił powództwo.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1. naruszenie art. 58 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 36a u.k.k. poprzez jego zastosowanie i uznanie umowy pożyczki za nieważną w całości ze względu na sprzeczność jej zapisów z ustawą i zasadami współżycia społecznego, w sytuacji gdy przewidziane koszty w umowie mieszczą się w granicach prawa, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa w całości;

2. naruszenie art. 58 § 3 k.c. poprzez jego niezastosowania w sytuacji uznania części zapisów umowy pożyczki za sprzecznych z ustawą i zasadami współżycia społecznego i uznanie, że bez nieważnych postanowień umowy do zawarcia umowy nie mogłoby dojść, co w konsekwencji doprowadziło do uznania całości umowy za nieważną i oddalenia powództwa, a to w sytuacji gdy brak jakichkolwiek przesłanek do unieważnienia umowy w całości;

3. naruszenie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie, co doprowadziło do odmowy zasądzenia przez Sąd I instancji całości kwot z tytułu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, podczas gdy koszty mieszczące się w limicie wprowadzonym przez ww. przepis wyłączone są spod moż1iwości badania, czy stosowe postanowienia stanowią niedozwolone klauzule umowne;

4. naruszenie art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość prowizji, prowizji pośrednika i opłaty przygotowawczej zawartej w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony jest niedopuszczalna, podczas gdy łączna kwota powyższego kosztu - nie przekracza limitu kosztów pozaodsetkowych wraz z opłatą przygotowawczą zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim w art. 36a ustawy;

5. naruszenie art. 58 § 2 i 3 k.c. w zw. z art. 5 k.c. poprzez błędne ich zastosowanie do stosowanych przez stronę powodową opłat w postaci prowizji, opłaty przygotowawczej i uznanie tejże opłaty za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego co prowadzi do naruszenia interesów konsumenta, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa w zakresie wyżej powołanej opłaty;

6. naruszenie art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 359 § 2 ¹ poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że powódka naliczając prowizje zmierzała do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych, co doprowadziło do oddalenia powództwa;

7. naruszenie art. 720 § 1 k.c. poprzez brak zasądzenia zwrotu pożyczki do wysokości kwoty nominalnej pomimo zobowiązania umownego pozwanego do zwrotu rzeczonej kwoty.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, apelujący wniósł o:

1. zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję od całości żądania zgłoszonego w pozwie.

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

ewentualnie:

1. uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I Instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

S ąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Na wstępie należy wyjaśnić, że rozpoznanie apelacji, która w postępowaniu uproszczonym ma charakter apelacji tzw. niepełnej, jest – poza uchybieniami skutkującymi nieważnością postępowania, które w niniejszej sprawie nie miały miejsca – ograniczone wyłącznie do podniesionych w niej zarzutów. W modelu apelacji niepełnej sąd odwoławczy nie rozpoznaje ponownie roszczenia powoda, a jedynie ocenia trafność zaskarżonego rozstrzygnięcia oraz prawidłowość postępowania przed sądem I instancji, będąc ściślej związanym zarzutami apelacyjnymi. Z tego też względu, zgodnie z art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., sąd II instancji, który nie przeprowadził postępowania dowodowego, sporządza uzasadnienie wyroku zawierające jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Oznacza to także, że nie istnieje potrzeba odnoszenia się do tych wszystkich zarzutów, które nie miały ostatecznie znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia dotyczące istotnych dla sprawy okoliczności. Ustalenia te znajdują potwierdzenie w materiale dowodowym zebranym w sprawie, a ich ocena dokonana została właściwie i wszechstronnie. Ocena ta nie budzi zastrzeżeń Sądu Okręgowego i mieści się w granicach swobodnej oceny dowodów. Sąd Okręgowy podziela ustalenia Sądu I instancji (za wyjątkiem drobnych nieścisłości, co zostanie odrębnie wskazane), przyjmując je za podstawę własnych rozważań. W tak ustalonych okolicznościach faktycznych, podnoszone w apelacji zarzuty okazały się nieuzasadnione.

Przechodząc do oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego wskazać należy, że wbrew stanowisku apelującego Sąd I instancji wywiódł słuszny wniosek, że postanowienia umowy pożyczki zawartej dnia 6 sierpnia 2021 r., dotyczące wynagrodzenia prowizyjnego stanowią niedozwolone klauzule umowne, a tym samym nie wiążą strony pozwanej. Zarówno w literaturze, jak też praktyce orzeczniczej został ugruntowany pogląd, że głównymi świadczeniami stron w umowie pożyczki są: udostępnienie środków finansowych do korzystania drugiej stronie w określonej danym stosunkiem wysokości (w przypadku pożyczkodawcy) oraz ich zwrot (w przypadku pożyczkobiorcy). Umowa pożyczki może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny. Nie ulega przy tym wątpliwości, że to właśnie odsetki stanowią wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych. Takie odsetki, stanowiące wynagrodzenie zostały zresztą przewidziane umową stron niniejszego procesu.

Umowa pożyczki, aby można było ją uznać za nienaruszającą zasad uczciwego obrotu, powinna też określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Trafne jest stanowisko (zob. m.in. wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 18 grudnia 2017 r. I Ca 452/17), że za niedozwolone klauzule umowne, w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., należy więc każdorazowo uznawać te postanowienia umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności, w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalając mu jednocześnie omijać przepisy dotyczące wysokości odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego (art. 483 § 1 k.c.). Takie świadczenie, choćby zostało nazwane wynagrodzeniem (prowizją) nie stanowi świadczenia głównego stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 r., sygn. akt III CSK 38/11, LEX nr 1129117).

Z uwagi na przewidzianą w art. 353 ¹ k.c. zasadę swobody umów nie można co prawda wyłączyć co do zasady prawa do obciążenia kredytobiorcy (pożyczkobiorcy) prowizją,
w szczególności w sytuacji, gdy samo korzystanie przez kredytobiorcę z kapitału jest nieoprocentowane. Wysokość prowizji powinna zostać jednak określona w sposób nie powodujący nadmiernego obciążenia konsumenta pozaodsetkowymi kosztami związanymi
z zawarciem umowy. Nadto powinna mieć uzasadnienie w nakładzie pracy (w tym związanego z ryzykiem niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez kredytobiorcę),
w wydatkach na przygotowanie i realizację umowy, tak aby nie kreowała bezpodstawnego przysporzenia po stronie kredytodawcy. Okoliczności te podlegają badaniu przez sąd w sporze o zapłatę takich należności i to jak wyjaśniono powyżej z urzędu.

W ocenie Sądu Okręgowego niewątpliwym jest, że powód mógł zasadnie dochodzić od pozwanego spłaty kapitału pożyczki, opłaty przygotowawczej i kapitałowych odsetek umownych za czas korzystania z kapitału. Co do tych należności umowa stron nie narusza praw konsumenta. Trafnie jednak Sąd I instancji uznał, że niedozwolonymi klauzulami umownymi są regulacje przewidujące wynagrodzenie prowizyjne. W ocenie Sądu odwoławczego są to wynagrodzenie prowizyjne dla pośrednika w wysokości 222 zł oraz prowizja dla pożyczkodawcy w wysokości 3438 zł. Mając na uwadze, że wynagrodzeniem powoda za korzystanie z jego środków finansowych są odsetki umowne, to zastrzeżenie dalszego wynagrodzenia (w szczególności wysokiej prowizji za udzielenie pożyczki), jako nieuzasadnione nakładem pracy i wydatkami, stanowią faktycznie dla powoda dodatkowe źródło zysku, w rzeczywistości prowadząc do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych.

Strona powodowa nie wykazała również, aby ich wysokość była efektem indywidualnych uzgodnień z pozwanym. Fakt udzielenia pożyczki stanowi oczywiście następstwo decyzji stron co do zawarcia tego rodzaju umowy, jednakże wynagrodzenie z tego tytułu jawi się jako nieuzasadnione. Brak tu jakiejkolwiek ekwiwalentności świadczeń. Powód obciążając pozwanego jako konsumenta obowiązkiem zapłaty opłaty przygotowawczej, prowizji pośrednika i prowizji pożyczkodawcy, w wysokości równej wypłaconej kwocie pożyczki (340 zł+222 zł +3438 zł = 4000 zł i 4000 zł udzielonej pożyczki) i nie podając żadnych podstaw do wyliczenia prowizji, nie wykazał, aby opłata ta (prowizja) była w jakikolwiek sposób współmierna do kosztów, jakie pożyczkodawca musiał ponieść w związku
z udzieleniem pożyczki.

Postanowienia umowy w zakresie zastrzeżenia prowizji ukształtowały więc sytuację konsumenta w sposób naruszający równowagę obojga kontrahentów, z jednoczesnym uprzywilejowaniem strony powodowej jako podmiotu profesjonalnego, co powszechnie traktowane jest jako postępowanie naruszające dobre obyczaje w obrocie gospodarczym.
W związku z tym należało je uznać za niedozwolone klauzule umowne.

Nie ma racji powód zarzucając naruszenie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r.
o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy ustawa dopuszcza możliwość umieszczania kosztów pozoodsetkowych w umowie pożyczki oraz ich egzekwowania zgodnie z zasadą swobody umów wynikającą z art. 353 ¹ k.c. Sąd Rejonowy słusznie uznał, że powód całkowicie bezzasadnie ustalił pozaaodsetkowe koszty pożyczki na 100 % wartości pożyczki. Wskazać należy, że nawet brak przekroczenia przez pozaodsetkowe koszty kredytu limitu wynikającego ze wzoru matematycznego z art. 36a ust. 1 u.k.k., nie wyklucza oceny postanowień umownych je przewidujących w sytuacji, gdy nie są to jednoznacznie określone świadczenia główne, pod kątem ich abuzywności, a obowiązek dokonania tej oceny w procesie z udziałem konsumenta, jak wskazano wcześniej, spoczywa na sądzie orzekającym z urzędu. Przepis art. 36a ust. 1 u.k.k. nie wyłącza bowiem stosowania art. 385 ¹ k.c. Brak jest też relacji między tymi przepisami o charakterze przepis ogólny – przepis szczególny. Przepis art. 36a u.k.k. dotyczy wszelkich pozaodsetkowych kosztów kredytu, zarówno tych, które są sformułowanymi w sposób jednoznaczny świadczeniami głównymi, jak i tych, które charakteru takiego nie mają. Z kolei abuzywność dotyczy wyłączanie tych świadczeń, które nie są głównymi sformułowanymi w sposób jednoznaczny. Zestawienie powyższych przepisów wskazuje na to, że pozaodsetkowe koszty będące świadczeniami głównymi, nawet jeśli są sformułowane jednoznacznie, nie mogą przekroczyć wartości określonych w treści przepisu art. 36a ust. 1 u.k.k., z kolei jeśli takimi świadczeniami nie są, to nie tylko nie mogą przekroczyć limitu z art. 36a ust. 1 u.k.k., lecz również nie mogą stanowić rozwiązań ocenianych negatywnie z punktu widzenia art. 385 ¹ k.c. Podkreślić trzeba, że przepis art. 36a ust. 1 u.k.k., w swoim założeniu miał pozytywnie wpłynąć na sytuację konsumenta poprzez wprowadzenie rozwiązań polepszających ochronę jego interesów jako podmiotu mniej uprzywilejowanego w stosunku do pożyczkodawców, będących z reguły wysoce sprofesjonalizowanymi uczestnikami obrotu gospodarczego.

Poczyniona przez apelującego wykładnia zmierzająca do wyłączenia stosowania art. 385 ¹ k.c. w sytuacji, gdy koszty te nie mieszczą się w określonym art. 36a ust. 1 u.k.k. limicie, prowadziłby w gruncie rzeczy do sytuacji przeciwnej, a więc niezgodnej z pierwotną wolą ustawodawcy przy wprowadzeniu tej regulacji do krajowego porządku prawnego.

Zagadnienie to stanowiło przedmiot wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 26 marca 2020 r. w sprawie C-779/18. Trybunał uznał, że z zakresu stosowania dyrektywy 93/13 nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście ponoszone koszty.

Prowadzi to do uznania, że należne powodowi były kwoty z tytułu kapitału udzielonej pożyczki (4000 zł) i opłaty przygotowawczej (340 zł) z odsetkami kapitałowymi bez wynagrodzenia prowizyjnego pośrednika i pożyczkodawcy. Stąd też należało przeliczyć wartość rat – w tym kapitału oraz odsetek należnych do zapłaty, a następnie ocenić, czy istniały podstawy do wypełnienie weksla. Określenie wartości rat nie stanowi przy tym nieuprawnionej ingerencji przez Sąd w treści stosunku prawnego stron, lecz konsekwencję abuzywności postanowień umowy dotyczących pozaodsetkowych kosztów pożyczki.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy ocenił, że w chwili wezwania do zapłaty, a także wypowiedzenia umowy oraz wypełniania weksla nie istniała zaległość o wartości odpowiadającej wysokości jednej raty. Po pierwsze należy odróżnić datę wypowiedzenia umowy (15 maja 2022 r.) oraz datę wypełniania weksla (14 czerwca 2022 r.). Do pierwszej
z tych dat mijał termin uiszczenia 9 rat pożyczki, a do drugiej 10 rat. Zdaniem Sądu Okręgowego wysokość raty (obliczonej wg kalkulatora G.) przy kwocie kredytu 4000 zł, 340 zł opłaty przygotowawczej, 36 miesięcznych ratach równych i oprocentowaniu 6,98 % w skali roku, wynosi 133,97 zł, a nie 247 zł. Do daty wypowiedzenia umowy pozwany winien uiścić zatem 1205,73 zł, a do daty wypełniania weksla 1339,70 zł, a do obu dat uiścił kwotę 1451,26 zł (powód nie dołączył informacji księgowej co do kwot wpłacanych przez pozwanego, ale zważywszy podaną w umowie pożyczki całkowitą kwotę do zapłaty – 8891,00 zł i wskazaną w wypowiedzeniu umowy zaległość z tytułu kwoty niespłaconej pożyczki – 7440,74 zł, można obliczyć ile powód zapłacił w ramach spłacania pożyczki). W dacie wypowiedzenia umowy brak zatem było zaległości z tytułu niespłaconej raty. Brak było więc już tylko z tej przyczyny podstaw do wypowiedzenia umowy pożyczki (§8 pkt 1 umowy pożyczki – k. 6 akt). Również na dzień wypełnienia weksla nie istniała zaległość przekraczająca wysokość pełnej raty pożyczki. Nie zostały wiec spełnione warunki określone w deklaracji wekslowej jako podstawa wypełnienia weksla (k. 9 akt). Z tej przyczyny powództwo Sąd I instancji słusznie oddalił
w całości.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał, że podniesione przez powoda zarzuty naruszenia prawa materialnego były niezasadne i nie mogły doprowadzić do zmiany lub uchylenia zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację strony powodowej jako niezasadną.

Maria Antecka