Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

Przewodniczący sędzia Marcin Miczke

Protokolant stażystka Wiktoria Lehmann

po rozpoznaniu 28 października 2024 roku w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa K. B.

przeciwko O. M.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z 16 października 2023 roku

sygn. V C 933/22

I.  oddala apelację,

II. zasądza od pozwanego na rzecz powódki 1.800 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego rozstrzygnięcia o kosztach do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Marcin Miczke

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy nie przeprowadzał postępowania dowodowego, zatem uzasadnienie wyroku, zgodnie z art.505 ¹³ § 2 k.p.c., zawierać będzie jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Apelacja pozwanego nie jest uzasadniona.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia Sądu Rejonowego i przyjmuje za własne (art.382 k.p.c.). Podziela ocenę dowodów i podstawę materialnoprawną rozstrzygnięcia. Nie podziela jednak oceny, że strony zawarły ustną umowę o zakup ogrodu działkowego, bo umowa o przeniesienie praw do działki (chodzi o dzierżawę działkową z nakładami) może zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art.41 ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych) Zgodnie z art.73 § 2 k.c. umowa bez zachowania wymienionej formy byłaby nieważna. Nie ma jednak przeszkody prawnej w zawarciu umowy przedwstępnej o przeniesienie praw do ROD, gdy strony uzgodniły elementy przedmiotowo istotne takiej umowy. Kwalifikacja prawna umowy wynika zatem z art.389 k.c. Sąd Okręgowy nie podziela także oceny Sądu Rejonowego, że można kwalifikować zachowanie powódki w kategoriach błędu, bo ten może dotyczyć treści czynności prawnej i jej celu, a nie tego, czy na działce można zamieszkać czy nie. Nie podziela także oceny Sądu Rejonowego o zastosowaniu art.394 k.c., bo w razie nieważności umowy przepis ten nie ma zastosowania. Nie chodzi o sytuację niewykonania umowy, za które to niewykonanie nie ponoszą odpowiedzialności jej strony. Taka sytuacja byłaby możliwa jedynie, gdyby umowa była ważna, tymczasem chodzi o umowę nieważną, zatem odpadnięcie podstawy prawnej roszczenia. Rację ma natomiast Sąd I instancji, że podstawą prawną roszczenia jest art.410 i 405 k.c.

Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił opinię biegłej. Zarzuty do opinii są w większej części ogólne i jako takie nie nadają się do rozpoznania. Z konkretnych zarzutów to brak osobistego badania pozwanej przez biegłą. Jak wynika z treści opinii, biegła przeprowadziła badanie pozwanej i brak umotywowania opinii. Biegła potwierdziła to na etapie postępowania odwoławczego w piśmie z 10.10.2024 r. k.217. Sama opinia biegłej psychiatry M. G. jest umotywowana, a biegła bazuje na dokumentacji lekarskiej i badaniu pozwanej. Apelujący nie wyjaśnia, dlaczego jego zdaniem opinia zawiera błędy logiczne, godzi w doświadczenie życiowe, jest wewnętrznie sprzeczna oraz sprzeczna z dokumentacją medyczną. Powód poprzestaje na tych ogólnych stwierdzeniach. Podobnie błędnie sformułowany jest zarzut naruszenia art.233 § 1 k.p.c. Jest ogólny, nie nawiązuje do dowodów (oprócz opinii biegłej), a jego uzasadnienie tym, że powódka nie wykazała zasadności roszczenia nie nawiązuje do oceny dowodów. Sąd nie naruszył art.227, 278 § 1 i 286 k.p.c., gdyż wobec treści pisemnych opinii biegłej nie było podstaw do przesłuchania biegłej na rozprawie. Pozwany nie wnosił o przesłuchanie biegłej. Co więcej, sformułował tylko pytania do biegłej, a po odpowiedzi biegłej udzielonych w opinii uzupełniającej nawet się do nich nie odniósł, nie wspominając o sformułowaniu wniosków, w tym dowodowych. Odnośnie natomiast wytkniętej na stronie nr 5 apelacji wewnętrznej sprzeczności stanowiska Sądu Rejonowego w zakresie oceny materiału dowodowego to apelujący nie pokazał owej sprzeczności. Odnosi ją bowiem do stanowiska pozwanej, a stanowisko nie jest dowodem, dowodem są zeznania, a do tych powód nie nawiązuje. Po drugie nawiązuje do tego, czy powód podejrzewał powódkę, że jest chora psychicznie. Wskazuje przy tym na stanowisko Sądu Rejonowego, który w tym zakresie nie podzielił stanowiska powódki, zatem korzystnie dla pozwanego, a nie tego, co ona zeznała. Powódka bowiem niczego nie zeznała o tym, czy pozwany ją podejrzewał bądź mógł podejrzewać o chorobę psychiczną.

Nie ma mowy o podstępie powoda wobec pozwanej. Podstęp musi dotyczyć błędu, a błąd treści czynności prawnej. Pozwany proponował powódce zakup nakładów na działce ROD i prawo korzystania z działki (odstąpienia na jej rzecz tego prawa), tak powszechnie rozumie się sformułowanie „zakup działki ROD”. Powszechnie wiadomo, że nie nabywa się ziemi, bo ta nie należy do zbywcy. Wie to każdy dorosły działający z przeciętnym rozeznaniem. W tym zakresie powódka miała rozeznanie, chciała nabyć prawo do nakładów i korzystania z działki. To, czy pozwany zdawał sobie sprawę z choroby psychicznej powódki, nie prowadzi do wniosku o podstępie, ale co najwyżej o wyzysku z art.388 k.c. Nie ma jednak żadnego przekonującego dowodu, że pozwany zdawał sobie sprawę z choroby psychicznej powódki. Nie wynika to z opinii biegłej. Przybranie świadków na oglądanie ogrodu o tym nie świadczy. Nie ma więc mowy o zastosowaniu art.388 k.c.

Jak wskazuje się w orzecznictwie i doktrynie prawa cywilnego, stan wyłączający świadomość rozumiany jest jako "brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i cudzych, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania", natomiast stan wyłączający swobodę ma miejsce w przypadku występowania niemożliwego do przełamania wewnętrznego przymusu postąpienia w określony sposób (por. wyr. SN z 18.5.2016 r., V CSK 578/15, Legalis). Wyłączenie świadomości lub swobody będzie miało miejsce w szczególności w przypadku choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzenia czynności psychicznych, np. alkoholizm, narkomania (por. K. Pietrzykowski, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2015, t. I, art. 82, Nb 15, s. 385; S. Rudnicki, R. Trzaskowski, w: Gudowski, Komentarz, 2014, Ks. I, art. 82, Nb 1, s. 677; M. Gutowski, w: Gutowski, Komentarz, t. I, art. 82, Nb 15, s. 569). (teza 5 do art.82 KC Komentarz Osajda/Borysiak, Sobolewski Legalis)

Bez wątpienia powódka jest chora psychicznie, cierpi na chorobę (...). Chorobę stwierdzono w 2020 roku, po udarze niedokrwiennym, okresie depresji zakończonym próbą samobójczą i okresie manii, po trzech, a w zasadzie czterech hospitalizacjach (styczeń, przełom maja i czerwca oraz listopad (...)roku), leczeniu psychiatrycznym ambulatoryjnym, w tym prywatnym. Nasilenie objawów miało miejsce w tym samym roku, co zawarta przez powódkę z pozwanym umowa. Co więcej, umowa została zawarta w październiku 2020 roku, a więc po udarze doznanym przez powódkę, po okresie depresji zakończonym próbą samobójczą i w okresie manii, która trwała od lipca 2020 roku. Po spotkaniu stron w sprawie nabycia prawa do nakładów i korzystania z ROD (9.10.2020r.) i wpłaty kwot pieniężnych przez pozwaną powodowi, pozwana była hospitalizowana od 28.10. do 4.11. i od 18 do 23.11.2020r. Przy tym leczyła się ambulatoryjnie od września 2020 r., ale z miernym skutkiem. Fakty te wynikają z dokumentacji leczenia oraz z opinii biegłej psychiatry oraz z zeznań świadka D. W. i częściowo z zeznań powódki (częściowo, bo powódka części faktów nie pamięta) To wszystko składa się na obraz choroby psychicznej opisanej przez biegłą psychiatrę w postaci zaburzeń (...). W stanie manii powódka zdawała sobie sprawę, że chce nabyć nakłady na działce ROD z prawem do korzystania z działki, chociaż nie znała dokładnie regulacji prawnych w tym zakresie. Większość nabywców nakładów i prawa korzystania z działki ich nie zna, ale nie przeszkadza to ostatecznie nabywać przez nich tego, co nabyć mogą. (według prawa chodzi o umowę dzierżawy działkowej zawieraną przez stowarzyszenie ogrodowe z osobą fizyczną; nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych działkowca, stanowią jego własność; działkowiec może w drodze umowy przenieść prawa i obowiązki wynikające z prawa do działki na rzecz pełnoletniej osoby fizycznej - przeniesienie praw do działki; umowę zawiera się w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi – art.28, 30 i 41 ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych) Powódka podjęła jednakże decyzję w czasie choroby, której objawy zaburzyły motywy podejmowanych decyzji. Powódka chciała bowiem zamieszkać w domku na ogrodzie działkowym. Taka motywacja była zapełnienie nierealna, gdyż powódka nie miała pieniędzy na nabycia ogrodu, a sam domek nie nadawał się do zamieszkania. Powódka mieszkała i mieszka z mężem i ojcem, osoby te nie wyrażały woli zamieszkania na ROD i wynajęcia mieszkania dotychczas zajmowanej, a tak przecież postąpić chciała pozwana. Powódka nie miała pieniędzy na zakup praw do ogrodu, gdyż od lipca 2020 roku nie pracowała, utrzymywała się ze świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku (pismo Poczty Polskiej z 10.03.2021 r. o wypowiedzeniu umowy o pracę, umowa wypowiedziana z uwagi na długą nieobecność w pracy). W tym stanie i w tym samym miesiącu październiku, co umowa o nabycie praw do działki, powódka zaciągnęła kredyt na ponad 43.350 zł i kupiła R. (...) za 12.000 zł. Oczywiście same w sobie takie działania prawne nie muszą być w żadnym razie wadliwe, nadto mogą być racjonalne, dokonywane z pełnym rozeznaniem i świadomością skutków. W tym jednak wypadku tak nie jest. Podejmowane przez powódkę działania miały miejsce w okresie nasilenia objawów choroby psychicznej, w okresie manii, a skutki działań nie miały szans na realizację z punktu widzenia motywów, które powódką kierowały. Zatem z jednej strony powódka nie miała rozeznania nie tyle co do tego, jakie umowy zawiera, ale co do ich skutków w kontekście realności ich ziszczenia i motywów, które nią kierowały, a te motywy miały źródło w chorobie. Motywy te odzwierciadlały nierealne i niemożliwe do realizacji plany powódki. Te plany nie powstałyby w głowie powódki, gdyby nie choroba. Plany takie, nierealne w kontekście sytuacji życiowej powódki, powstały jedynie dlatego, że powódka była w manii. Mania charakteryzuje się takimi właśnie zachowaniami. Taki stan wskazuje na brak świadomości. Mimo, że biegła na to nie wskazała, nie była też pytana przez Sąd Rejonowy, to można stwierdzić, że wystąpił u powódki brak swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli nabycia praw do działki. Sąd może dokonać w tym zakresie samodzielnej oceny, bo nie chodzi o stwierdzenie choroby psychicznej, tę ustaliła i stwierdziła biegła psychiatra, ale o ocenę, czy wystąpiła u powódki swoboda w podjęciu woli. W manii dochodzi bowiem do sytuacji występowania niemożliwego do przełamania wewnętrznego przymusu postąpienia w określony sposób. Choroba psychiczna powódki w fazie manii skutkowała tym, że nie była ona w stanie powstrzymać się z dokonywaniem tego typu czynności prawnych, jak zawarcie umowy przedwstępnej o nabycie praw do działki, zakup auta czy zaciągnięcie kredytu.

Reasumując, rację ma Sąd Rejonowy, że z uwagi na brak świadomości i swobody podczas składania oświadczenia woli o zawarciu umowy przedwstępnej nabycia praw do działki ROD umowa ta jest nieważna na podstawie art.82 k.c. Powódka na podstawie art.410 w zw. z art.405 k.c. ma roszczenie o zwrot świadczonych kwot pieniężnych. Wobec tego nie ma znaczenia to, czy strony umówiły się o zadatek, czy jednakowo rozumiały zwrot „zadatek”, a jeśli nie, jak należy wyłożyć wolę stron w tym zakresie.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł prawidłowo, w tym zakresie pozwany nie składał zarzutów. W konsekwencji kosztami procesu został prawidłowo obciążony pozwany, bo przegrał w całości.

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art.385 k.p.c.

Koszty postępowania apelacyjnego ponosi pozwany, bo przegrał w całości, na podstawie art.98 § 1, 1 ¹ i 3 w zw. z art.391 § 1 k.p.c. Wynagrodzenie pełnomocnika powódki będącego adwokatem wynosi 1800 zł na podstawie § 2 pkt 5) i § 10 ust.1 pkt 1) rozporządzenia MS w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Marcin Miczke