Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 10 czerwca 2024 r.

Sygnatura akt

III Ko 191/24

1.  WNIOSKODAWCA

R. G., ur. (...)

2.  ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

1.

126.990 zł

Od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

1.

335.000 zł

Od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty

3.

Inne

1.

Zwrot kosztów zastępstwa procesowego z tytułu ustanowienia pełnomocnika według norm przepisanych.

3.  Ustalenie faktów

3.1.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

W 1981 r. R. G. wstąpił do (...) w jego ówczesnym zakładzie pracy - Zakładzie (...) w O.. W okresie od listopada 1981 r. do listopada 1982 r., w związku z przynależnością do (...) był wielokrotnie zatrzymywany, przetrzymywany przez wiele godzin i przesłuchiwany przez funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa.

Wobec R. G. stosowano metody zastraszania i szantażu - celem skłonienia go do podjęcia współpracy z SB. R. G. kategorycznie odmawiał podjęcia współpracy również wówczas, gdy w październiku 1982r. funkcjonariusz SB wprost zasugerował mu, że w razie dalszej odmowy może zostać powołany do służby wojskowej.

W ostatnich dniach października 1982 r. patrol (...) doręczył R. G. powołanie do służby wojskowej, co było związane z jego działalnością opozycyjną w strukturach (...) oraz odmową podjęcia współpracy z SB. Ówczesne władze PRL wobec zbliżającej się rocznicy wprowadzenia stanu wojennego zdecydowały o przymusowym powołaniu do wojska wybranych członków (...) obawiając się protestów.

W okresie od dnia 08 listopada 1982 r. do dnia 10 stycznia 1983r. R. G. był w kompani specjalnej WOI, która była „szkolona” przez komandosów (czerwone berety) służących w wojsku PRL. Powołani do służby członkowie (...) zostali przedstawieni jako kryminaliści. W ramach tzw. „specjalnych warunków dyscypliny” podejmowano wobec nich działania, które przybierały postać psychicznego i fizycznego znęcania, w tym nakazywano im czołgać się w błocie po jedzenie, leżeć w zimnej wodzie, wykonywać ćwiczenia fizyczne ponad ich siły, wprowadzono zakaz uczestnictwa w nabożeństwach, zakaz odwiedzin przez bliskich, zakaz wysyłania korespondencji oraz cenzurę korespondencji przychodzącej, stosowano indoktrynację polityczną.

Następnie w okresie od dnia 10 stycznia 1983 r. do dnia 17 października 1984 r. R. G. przebywał w jednostce roboczej Wojska Polskiego, najpierw w kompanii kolejowej w (...), a następnie w JW. (...) P.. W tym okresie R. G. wykonywał ciężkie prace fizyczne, w ponadnormatywnej liczbie godzin, w warunkach niezapewniających bezpieczeństwa pracy, bez zapewniania odpowiedniej odzieży, wody i wyżywienia. Również warunki bytowe były bardzo ciężkie, żołnierze zostali zakwaterowani w budynkach, w których panowała wilgoć, było zimno, nie było ogrzewania.

W dniu 30 lipca 1984 r. R. G. uległ wypadkowi podczas wykonywania obowiązków doznając urazu w postaci rany tłuczonej paliczka paznokciowego kciuka lewego bez upośledzenia chwytu. Trwały uszczerbek na zdrowiu spowodowany wypadkiem ustalono na 5% i wypłacono odszkodowanie w kwocie 5.580 zł.

Do pełnienia wyżej opisanej czynnej służby wojskowej w okresie do dnia 08 listopada 1982r. do dnia 17 października 1984 r. R. G. powołany został za swoją działalność polityczną.

zeznania wnioskodawcy R. G.

k. 58v-60v

zeznania świadka J. K.

k. 60v-62

akta nadesłane przez IPN dot. R. G.

k. 43-48

decyzja Prezesa IPN Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia 19.02.2024r.

k. 7

kopia książeczki wojskowej

k. 8-9

orzeczenie nr (...) odnośnie wypadku z dnia 30.07.1984 r.

k. 10-12

3.1.2.

Przed Sądem Okręgowym w Poznaniu pod sygn. akt III Ko 460/23 toczyła się analogiczna sprawa z wniosku J. K.. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 10 listopada 2023 r. zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz J. K. kwotę 335.000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 33.161,58 zł tytułem odszkodowania. Wyrok uprawomocnił się z dniem 21 grudnia 2023 r.

wyrok SO w Poznaniu z dnia 10.11.2023 r. sygn. akt III Ko 460/23 wraz z uzasadnieniem

k. 14-22

3.2.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

W związku z powołaniem na służby wojskowej wnioskodawca doznał szkody w postaci utraty wynagrodzenia za pracę w kwocie 126.990 zł.

4.  ocena DOWODów

4.1.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

3.1.1

zeznania wnioskodawcy R. G.

Zeznania w całości wiarygodne. Były one rzeczowe, konsekwentne, w pełni korelowały ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami, znalazły potwierdzenie w zeznaniach świadka J. K. i łącznie tworzyły spójną i logiczną całość.

zeznania świadka J. K.

Zeznania w całości wiarygodne. Były one rzeczowe, konsekwentne, w pełni korelowały ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami, znalazły potwierdzenie w zeznaniach wnioskodawcy R. G. i jako takie stanowiły podstawę ustaleń faktycznych.

dokumenty

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty załączone do akt sprawy, albowiem zostały one sporządzone przez właściwe organy, w granicach przysługujących im kompetencji oraz w formie przewidzianej przez przepisy. Sąd nie znalazł żadnych podstaw do podważenia ich autentyczności, czy też prawdziwości zawartych w nich twierdzeń. Dokumenty te nie były także kwestionowane w toku postępowania przez żadną ze stron procesowych, zaś Sąd nie znalazł żadnego powodu, aby uczynić to z urzędu.

4.2.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

5.  PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

126.990 zł

art. 481§1 k.c.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej: ustawa lutowa) osobie, która w okresie od dnia 01 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

335.000 zł

art. 481§1 k.c.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego osobie, która w okresie od dnia 01 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Inne

3.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

6.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

Zgłoszone przez wnioskodawcę żądanie w zakresie odszkodowania było jedynie częściowo uzasadnione.

Wskazać należy, iż z uwagi na cywilnoprawny charakter odszkodowania z art. 8 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego przy orzekaniu w tym przedmiocie uwzględnić należy treść art. 361 § 1 k.c., który stanowi, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła i w tych granicach może dochodzić naprawienia szkody obejmującej poniesione straty oraz korzyści, które mógł osiągnąć, gdyby szkoda nie wystąpiła. Zatem dla uwzględnienia roszczenia o odszkodowanie konieczne jest wykazanie także normalnego związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność odszkodowawczą, a szkodą, która powstała na skutek tego zdarzenia.

Zgodnie z przepisem art. 8 ust. 3 cytowanej ustawy oraz art. 558 k.p.k. zastosowanie w sprawie o odszkodowanie znajdzie także przepis art. 232 k.p.c., w myśl którego ciężar dowodu spoczywa na stronie wywodzącej z danego faktu skutki prawne (vide: wyrok SA w Katowicach z dn. 10.01.2013r., II AKa 497/12, LEX nr 1282570).

W konsekwencji powyższego, to na wnioskodawcy spoczywał ciężar wykazania szkody, której naprawienia się domagał. Sąd jednakże, mając na względzie charakter niniejszej sprawy, a więc fakt, że dotyczy ona odszkodowania za represje w związku z działalnością polityczną doszedł do wniosku, że zasady słuszności wzmacniają potrzebę aktywnego działania Sądu w celu ustalenia możliwej i odpowiedniej należnej sumy odszkodowania na podstawie przepisu art. 322 k.p.c., zgodnie, z którym Sąd może zasądzić w wyroku odpowiednią sumę według swojej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (arg. z wyroku SN z dn. 16.04.2021r. w sprawie IV KK 75/20, LEX nr 3229410).

Odnosząc się do kwestii utraconego przez R. G. zarobku, Sąd również w tym zakresie uznał zeznania wnioskodawcy za wiarygodne, nie podzielając jednak jego stanowiska w zakresie dochodzonej kwoty odszkodowania. Wnioskodawca nie uprawdopodobnił nawet, a tym bardziej nie wykazał, iż w czasie, gdy został powołany do czynnej służby wojskowej otrzymywał wynagrodzenie na poziomie średniego wynagrodzenia.

Zatem, Sąd na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy lutowej w zw. z art. 558 k.p.k. w zw. z art. 322 k.p.c. dokonał miarkowania kwoty odszkodowania, uznając, iż powinno ono oscylować na poziomie najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Najniższe miesięczne wynagrodzenie w chwili orzekania wynosi 4.242 zł. Wnioskodawca w związku z powołaniem do służby wojskowej utracił zarobek za 24 miesiące. Zatem należało wysokość najniższego wynagrodzenia (4.242 zł) pomnożyć przez okres 2 lat czyli 4.242 zł x 24 miesiące = 101.808 zł. Od tak wyliczonej kwoty należało odjąć 25% tytułem kosztów utrzymania co dało kwotę 76.356 zł.

W konsekwencji Sąd zasądził na rzecz R. G. odszkodowanie w kwocie 76.356 zł tytułem utraconego zarobku, zaś pozostałym zakresie wniosek o odszkodowanie oddalił.

Odsetki od odszkodowania są wynagrodzeniem za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej, która jest już wymagana i dlatego odsetki przysługują od dnia uprawomocnienia się wyroku.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

Rozważając problematykę odpowiedzialności Skarbu Państwa z tytułu zadośćuczynienia na gruncie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, należy zwrócić uwagę na to, że wchodzi ona w grę tylko wówczas, gdy dotyczy osoby wobec której wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981r. w Polsce stanu wojennego i osoba taka doznała krzywdy, która nie została jej zrekompensowana, co miało miejsce w odniesieniu do wnioskodawcy R. G..

Powoływani do wojska na podstawie decyzji o internowaniu byli mężczyźni podejrzewani o czynną wrogą działalność przeciwko Państwu Polskiemu. Wnioskodawca nie tylko, że był o taką działalność podejrzewany, lecz będąc członkiem (...) taką działalność faktycznie prowadził kolportując ulotki, czy też rozklejając plakaty, jednocześnie konsekwentnie odmawiał współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa.

Z tego powodu R. G. jako młody mężczyzna został nagle powołany do służby wojskowej, bez wskazania jej czasookresu, bez określenia podstawy prawnej takiego działania ówczesnej władzy. Wiadomym przy tym było, że służba ta nie służyła realizacji zadań z zakresu obronności państwa lecz stanowiła represję za prezentowaną postawę niepodległościową i sprzeciw wobec ówczesnej władzy. Z tego też powodu R. G., jak również inni członkowie (...) zostali przymusowo powołani do zasadniczej służby wojskowej w utworzonym dla nich wojskowym obozie internowania, gdzie poddani zostali szykanom, stosowano wobec nich działania będące przejawem psychicznego i fizycznego znęcania się.

Przez cały okres służby wnioskodawca nie miał kontaktu z rodzicami, ograniczono mu swobodny dostęp do mediów, odmawiano wykonywania praktyk religijnych, był poddawany ciągłej indoktrynacji. Warunki bytowe w trakcie trwania służby były bardzo trudne, żołnierze zakwaterowani byli w budynkach nienadających się do zamieszkania przez ludzi, z ograniczonym dostępem do urządzeń sanitarnych, środków czystości, mieli do dyspozycji znoszoną, starą odzież, otrzymywali małe porcje żywieniowe, czasami cierpieli głód. Zmuszeni byli do wykonywania ciężkiej, wielogodzinnej pracy na dworze, również w zimie przy dużym mrozie, za którą nie otrzymywali wynagrodzenia.

W orzecznictwie przyjmuje się, że suma zadośćuczynienia pieniężnego, mająca rekompensować krzywdę doznaną winna być „odpowiednia”. Pojęcie to ma wprawdzie charakter niedookreślony, tym niemniej w orzecznictwie wskazuje się pewne kryteria, którymi należy kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, a mianowicie to, że musi ono mieć charakter kompensacyjny, a więc winno przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, nie będącą jednakże wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Określając wysokość zadośćuczynienia należy wziąć pod uwagę nie tylko czas trwania odosobnienia, ale także stopień dolegliwości, z jaką wiązało się stosowanie tego środka, a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające, konieczność poddania się rygorom związanym z pobytem. Zarazem należy kwotę zadośćuczynienia oznaczać z umiarem, stosownie do realiów społecznych, jak zamożność mieszkańców, wartość pieniądza itp., by nie pozostało poczucie krzywdy wnioskodawcy, ale i by orzeczenie nie było sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych.

Wskazać należy jednocześnie, że suma zadośćuczynienia nie jest łatwa do precyzyjnego ustalenia, przy czym w realiach niniejszej sprawy dolegliwość wynikająca z pełnienia czynnej służby wojskowej w warunkach powołanych powyżej była szczególnie wysoka, a żadna kwota pieniężna nie jest w stanie w sposób pełny zrekompensować krzywd jakich doznał w związku z internowaniem R. G..

Zdaniem Sądu żądana przez wnioskodawcę kwota 335.000 zł jest adekwatna do poziomu doznanych krzywd i cierpień. Nie jest rażąco wygórowana, a zarazem nie stanowi źródła bezpodstawnego wzbogacenia. Sąd miał też na względzie panujące obecnie w społeczeństwie stosunki majątkowe, siłę nabywczą pieniądza, inflację i ustalił wysokość zadośćuczynienia na realnym, rozsądnym poziomie, rozważając nie tylko subiektywne doznania wnioskodawcy, ale także ich obiektywny kontekst.

Odsetki od zadośćuczynienia są wynagrodzeniem za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej, która jest już wymagana i dlatego odsetki przysługują od dnia uprawomocnienia się wyroku.

Inne

3.

7.  Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2.

Sąd w punkcie 2 wyroku oddalił dalej idące roszczenie wnioskodawcy o odszkodowanie uznając, że żądana przez wnioskodawcę kwota 126.990 zł z tytułu odszkodowania za utracone wynagrodzenie nie została wykazana i w związku z tym ponad kwotę 76.356 zł stanowiłaby wartość nadmierną w stosunku do doznanej szkody, a w konsekwencji źródło nieuzasadnionego wzbogacenia.

8.  KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

3, 4

Zgodnie z § 11 ust. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015 r. poz.1800) stawka minimalna za prowadzenie spraw o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub ukaranie, aresztowanie lub zatrzymanie wynosi 240 zł.

Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

9.  PODPIS

P., 26 czerwca 2024 r.

sędzia Izabela Dehmel