Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 czerwca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu IV Wydział Karny–Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Hanna Bartkowiak

Protokolant: staż. Justyna Myszker

przy udziale inspektora pracy Katarzyny Księżak z Państwowej Inspekcji Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Poznaniu

po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 2025 r.

sprawy T. R. (1)

obwinionego z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę obwinionego

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu z dnia 20 stycznia 2025 r., sygn. akt VIII W 680/24

1.  Utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok.

2.  Zasądza od obwinionego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 50 zł tytułem zwrotu zryczałtowanych kosztów postępowania w sprawach o wykroczenia za instancję odwoławczą oraz wymierza mu opłatę za II instancję w kwocie 100 zł.

Hanna Bartkowiak

UZASADNIENIE

T. R. (1) został obwiniony o to, że będąc pracodawcą w (...) Sp. z o.o. P., Al. (...) wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele powierzał w dniu 26.11.2023 r. wykonywanie pracy w handlu i czynności związanych z handlem pracownikom: N. A. (w godz. 10-20), A. B. (w godz. 10-20), A. Ł. (w godz. 9:30-20:30) i K. Z. (w godz. 9:30-20:30), tj. o popełnienie wykroczenia z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz. U. z 2023 r., poz. 158) w zw. z art. 5 ww. ustawy.

Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu po złożonym skutecznie sprzeciwie od wyroku nakazowego rozpoznał sprawę na zasadach ogólnych i wyrokiem zaocznym z dnia 20 stycznia 2025 r. w postępowaniu przeprowadzonym pod sygn. akt VIII W 680/24 uznał obwinionego T. R. (1) za winnego wykroczenia z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz. U. z 2023 r., poz. 158) w zw. z art. 5 ww. ustawy popełnionego w sposób wyżej opisany i za to na podstawie art. 10 ust. 1 powołanej ustawy wymierzył mu karę 1.000 zł grzywny (pkt 1). W kolejnym punkcie zasądzono od obwinionego na rzecz Skarbu Państwa zwrot kosztów sądowych w wysokości 200 zł (k. 60).

Powyższy wyrok zaskarżył w całości zaskarżył obrońca obwinionego.

Apelując obrońca podniósł:

- zarzut błędu w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie przez Sąd, że działalność kulturalna prowadzona przez obwinionego była pozorna wbrew zapisom protokołu kontroli, który nie był kwestionowany; bez przeprowadzenia postępowania dowodowego np. przesłuchania pokrzywdzonych celem podważenia zapisów kontroli w tym zakresie,

- zarzut błędu w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie przez Sąd, że zgoda pracowników na pracę w niedzielę jest bez znaczenia z uwagi na brzmienie przepisu art. 152 § 2 kc, a przy tym zarzucił, że Sąd nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego, z którego mogłoby wynikać, że w zakładzie pracy dochodzi do przekroczenia norm czasu pracy, że pracownicy pracują więcej aniżeli 5 dni w tygodniu, że nie otrzymują urlopu w pełnym wymiarze czasu pracy,

- zarzut obrazy przepisów prawa materialnego poprzez błędną interpretację art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz niektóre inne dni (dalej u.o.h.n.) poprzez uznanie, że prowadzenie działalności handlowej w placówce prowadzącej działalność w zakresie kultury nie jest objęte wyjątkiem od zakazu handlu w niedzielę i dni ustawowo wolne,

- zarzut obrazy przepisu art. 7 kw, wskazując, że w ustalonych okolicznościach należałoby ewentualnie przyjąć, że obwiniony pozostawał w usprawiedliwionym błędzie co do karalności jego czynu, co wyłącza odpowiedzialność za przypisane mu wykroczenie, zważywszy na prawomocny wyrok uniewinniający obwinionego w analogicznej sprawie, zapadły w Sądzie Rejonowym Poznań – Stare Miasto w Poznaniu z dnia 1 czerwca 2023 r. sygn. VIII W 1402/22, utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 13 października 2023 r., sygn. XVII Ka 841/23.

W konsekwencji, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie o zmianę zaskarżonego orzeczenia i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy poprzez uniewinnienie obwinionego od zarzucanego mu wykroczenia (k. 72-81).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy obwinionego okazała się tylko częściowo zasadna w zakresie poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych, jednak nie spowodowała oczekiwanej ingerencji w zaskarżony wyrok, ten bowiem nie uległ żadnej zmianie.

Przed analizą zarzutów apelacyjnych Sąd Okręgowy będąc do tego ustawowo zobligowany, zbadał, czy w sprawie nie wystąpiły uchybienia, o których mowa w art. 104 § 1 i 2 kpw i 440 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpw, powodujące konieczność ingerencji w zaskarżony wyrok niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, po czym stwierdził, że w sprawie nie ujawniły się żadne bezwzględne przyczyny odwoławcze ani nie wystąpiła rażąca niesprawiedliwość wyroku.

Sąd Okręgowy podkreśla mając na uwadze fakt, iż apelujący tylko częściowo kwestionował dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne, że te, poza kwestią omówioną poniżej, uznać należy za prawidłowe. Lektura akt przedmiotowej sprawy wskazuje bowiem, iż Sąd I instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, w oparciu o które doszedł do prawidłowych wniosków tak w zakresie sprawstwa, jak i winy T. R. (1) w popełnieniu przypisanego mu wykroczenia. Sąd Rejonowy zresztą te ustalenia w sposób należyty i wystarczający przytoczył również w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wskazując dokładnie na dowody, jakie stanowiły podstawę tych ustaleń.

Sąd Okręgowy, podzielając rozstrzygnięcie Sądu I instancji wraz z jego częścią motywacyjną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zajął odmienne stanowisko jedynie w kwestii prowadzonej w placówce (...) przy Al. (...) w P. działalności kulturalnej. Mianowicie, Sąd Rejonowy ocenił, że działalność tego rodzaju nie była rzeczywiście prowadzona, lecz pozorowana. Jak natomiast wynika z protokołu kontroli Państwowej Inspekcji Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w (...), na terenie placówki handlowej został wydzielony kącik w otoczeniu zieleni, w którym znajdował się regał z książkami, stolik, dwa fotele. Poza tym kontrolującemu został przedstawiony Regulamin udostępniania zbiorów Klubu (...) prowadzonego w placówce handlowej, dający możliwość wypożyczenia książek do domu, ich zakupu na preferencyjnych warunkach dla klubowiczów, którym może zostać każda dorosła osoba po przystąpieniu do Klubu (...). Dowolne były zatem stwierdzenia Sądu, że działalność w tym zakresie były pozorna i rację miał apelujący podnosząc, że nie zostało przeprowadzone żadne postępowanie dowodowe, z którego można by wyprowadzić taki niekorzystny dla obwinionego wniosek. Stworzony Klub (...) był faktycznie przygotowany do funkcjonowania, z tym jednak, że ta działalność miała marginalne rozmiary w stosunku do działalności handlowej odbywającej się na terenie placówki o takim charakterze, a dostępny księgozbiór był bardzo skromny. Zgodzić się już Sądem Rejonowym należało, że powstały kącik czytelniczy powstał w celu skorzystania z treści art. 6 ust. 1 pkt 10 u.o.h.n., stwarzającej zdaniem obwinionego sytuację wyłączenia spod zakazu handlu w niedziele i święta takiej placówki handlowej z elementem działalności kulturalnej.

Sąd II instancji oceniając zaś treść zgłoszonych w apelacji obrońcy zarzutów stwierdził, że są one skoncentrowane na odmiennej niż to uczynił Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku interpretacji treści art. 6 ust 1 pkt 10 u.o.h.n., a także art. 5 u.o.h.n. i zmierzały do wykazania, iż zachodzi tu wyjątek od zakazu handlu w niedzielę i święta gdyż spółka (...) faktycznie prowadziła działalność kulturalną, gdzie ustawodawca nie zastrzegł prowadzenia działalności kulturalnej od jakichkolwiek innych przesłanek, jak to miało miejsce w przypadku pozostałych wyjątków określonych w art. 6 ust. 1 pkt 2, 5-7 oraz 28-30 u.o.h.n. Rzeczywiście ww. ustawa nie zawiera legalnej definicji „działalności kulturalnej” i po nowelizacji, która weszła w życie od dnia 1 lutego 2022 r., początkowo pojawiały się wątpliwości interpretacyjne w związku z tym, że art. 6 ust. 1 pkt 10 w/wym ustawy nie zawiera żadnego ograniczenia proporcji pomiędzy placówką handlową a zakładem prowadzącym działalność w zakresie kultury, jak to ma miejsce w pozostałych wprowadzonych wyjątkach. W związku z tym powstały widoczne rozbieżności w orzecznictwie, których korzystne dla obwinionego przykłady powołał apelujący, gdzie zapadły prawomocne orzeczenia uniewinniające, bądź umarzające postępowania w analogicznych stanach faktycznych, a dotyczące działalności Klubu (...) w obiektach handlowych. Równocześnie szereg sądów powszechnych wychodziło z założenia, że przepis art. 6 ust. 10 u.o.h.n. zawiera założenie funkcjonalno-przestrzenne i wyraźnie wskazuje, że chodzi o dozwolenie działalności w niedziele i święta dla placówek, kiosków, mieszczących się na terenie większych placówek o charakterze oświatowo – kulturalnym „w placówkach handlowych w zakładach prowadzących działalność” (vide: postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 7 marca 2023 r., sygn. XVII Kz 15/23). Problematyka ta stała się wkrótce przedmiotem analizy i kontroli Sądu Najwyższego w różnych składach osobowych, a po wydaniu wyroków z dnia 13 września 2023 r., sygn. III KK 155/23 z 18 października 2023 r., III KK 57/23 oraz 16 listopada 2023 r., sygn. I KK 346/23 stało się jasne, że zorganizowanie na terenie placówki handlowej np. wypożyczalni książek nie pozwala na korzystanie z wyjątku dotyczącego zakazu handlu w niedziele. Co godne podkreślenia, powyższe orzeczenia zostały wydane przed datą czynu objętego wnioskiem o ukaranie T. R. (1) w kontrolowanej sprawie. Warto jednak dodać, że również późniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego wpisują się w linię orzeczniczą w tym zakresie, co zezwala na stwierdzenie, że Sąd Najwyższy prezentuje już ugruntowane poglądy na zagadnienia prawne interesujące organy orzekające w niniejszej sprawie ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2024 r., V KK 491/23, LEX nr 3735501, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2025 r., V KK 568/24, LEX nr 3839541, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2025 r., III KK 34/25, LEX nr 3862976).

We wszystkich rozpatrywanych pod rządami znowelizowanej w 2022 r. u.o.h.n. przypadkach chodziło o placówki handlowe, mające działać w ramach większej, zorganizowanej całości o określonym profilu. Na tej podstawie Sąd Okręgowy uznał, wspomagając się wskazaniami Sądu Najwyższego, który nie poprzestając na wykładni językowej przeprowadził szeroką wykładnię systemową, funkcjonalną i celowościową art. 6 ust. 1 pkt 10 u.o.h.n., że dla dopuszczalności działalności w niedziele i święta wymagane jest, aby taka działalność prowadzona na terenie placówki handlowej była funkcjonalnie podporządkowana zakładowi, tak aby celem prowadzenia placówki handlowej było zwiększenie użyteczności oraz atrakcyjności zakładu oraz aby placówka handlowa z punktu widzenia przestrzennego była usytuowana na terenie zakładu. Dopiero łączne spełnienie obu tych warunków pozwala na legalne korzystanie z analizowanego wyłączenia zakazu handlu w niedziele i święta. Wyłączeniem spod zakazu ustawowego objęto zatem handel w placówce handlowej znajdującej się w zakładzie prowadzącym określoną działalność, nie zaś same zakłady prowadzące działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku. Te bowiem - z racji profilu działalności - świadczą szeroko pojęte usługi kulturalno-oświatowe i z założenia nie są placówkami handlowymi, a do takich podmiotów odnosi się u.o.h.n. Takie zakłady mogą więc bez ograniczeń wynikających z tej ustawy być otwarte w dni ustawowo wolne od pracy. Jeżeli w obrębie takich zakładów znajdują się placówki handlowe, działające niejako "przy okazji", na marginesie podstawowej działalności zakładu, wówczas są - z mocy omawianego przepisu - zwolnione z zakazu handlu. Odwrotna konfiguracja (…) polegająca na umiejscowieniu na terenie placówki z założenia handlowej punktu związanego z działalnością w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku nie czyni z takiej placówki zakładu, o jakim mowa w analizowanym przepisie, a tym samym nie korzysta ona ze zwolnienia z zakazu handlu w dni wolne od pracy” ( fragment uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 16 listopada 2023 r., sygn. I KK 346/23, LEX nr 3689879).

Odmienna ocena apelującego obrońcy w tym temacie zasadzała się na błędnym założeniu, że możliwa jest interpretacja art. 6 ust. 1 pkt 10 u.o.h.n. wskazująca na to, że cały zakład prowadzi działalność handlową równolegle z działalnością kulturalną, ewentualnie, że działalność kulturalna jest prowadzona w części zakładu dostępnej dla osób z zewnątrz. Analiza ta miała jednak charakter jednostronny i nie burzyła zasadności odmiennego stanowiska w tym przedmiocie, wyłożonego wielopłaszczyznowo przez Sąd Najwyższy w podanych powyżej orzeczeniach. Niczego w tych okolicznościach nie zmieniały wywody obrońcy na temat definiowania „zakładu pracy” oraz „działalności kulturalnej”, bowiem brak jest podstaw aby uznawać niedzielny handel w sklepie (...) w P. jako część „zakładu prowadzącego działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku”. Jak celnie stwierdził Sąd Najwyższy, o zakładzie prowadzącym działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki można mówić wówczas, gdy zespół wyodrębnionych obiektów materialnych przedsiębiorstwa wiąże się z działalnością kulturalną, sportową, oświatową, turystyczną lub wypoczynkową. Umieszczenie określonych sprzętów w placówce handlowej nie czyni z niej "zakładu prowadzącego tego typu działalność np. kulturalną w rozumieniu ww. przepisu ( vide: wyrok SN z dnia 13 września 2023 r., III KK 155/23, LEX nr 3604379).

Ponadto, Sąd odwoławczy uznał, wbrew twierdzeniom skarżącego, iż Sąd I instancji właściwie ocenił, że brak było podstaw do przyjęcia w tym wypadku aby obwiniony znajdował się w usprawiedliwionej nieświadomości karalności swego zachowania polegającego na powierzeniu pracownikom czynności handlowych w wymienioną niedzielę czy błędzie co do znamion zarzuconego mu wykroczenia. Obrona argumentowała za przyjęciem usprawiedliwionej nieświadomości po stronie obwinionego, wskazując, że przed rozpoczęciem działalności klubu czytelnika będąc pracodawcą w Spółce z o.o. (...) z siedzibą w P. uzyskał pozytywną opinię prawną profesjonalnej kancelarii adwokacko-radcowskiej na temat prowadzenia działalności handlowej w niedziele i święta w zakładach prowadzących także działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku. Ponadto, skarżący powołał się na liczne orzeczenia sądów uwalniające podsądnych od odpowiedzialności za wykroczenia z art. 10 ust. 1 u.o.h.n. w zw. z art. 5 ww. ustawy w analogicznych sprawach. Należy podkreślić, że przy ocenie czy nieświadomość karalności czynu zabronionego była usprawiedliwiona należy brać pod uwagę całokształt okoliczności związanych z danym zdarzeniem, a także osobą sprawcy. Kryteria usprawiedliwienia takiego błędu mają charakter obiektywno-subiektywny, wymagając odwołania się do standardu osobowego wzorowego obywatela oraz uwzględnienia kryterium subiektywnego – indywidualnej możliwości uniknięcia błędu ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2018 r., sygn. V KK 516/17).

Oceniając zatem przez pryzmat art. 7 § 1 kw stan świadomości obwinionego w płaszczyźnie strony podmiotowej zarzucanego mu wykroczenia datowanego na dzień 26 listopada 2023 r., należało rozróżnić usprawiedliwioną nieświadomość - error iuris od stanu niepewności co do obowiązującego porządku prawnego. Niewątpliwym jest, że obwiniony T. R. był świadom tego, że wykładnia przepisu stanowiącego o wyjątku spod zakazu handlu opiera się na różnych, przeciwstawnych stanowiskach i może być dla niego niekorzystna, prowadząc do uznania jego zachowania za wyczerpujące znamiona zarzucanego mu wykroczenia. W przeciwnym wypadku nie decydowałby się na zasięgnięcie opinii prawnej. Obwiniony wiedział także, że temat jest dyskutowany medialnie, budząc kontrowersję, a mimo to zdecydował się podjąć ryzyko i prowadzić działalność w dzień objęty zakazem handlu. Poza tym skarżący wskazując na korzystne dla obwinionego rozstrzygnięcie w sprawie Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu z dnia 1 czerwca 2023 r., zakończonej prawomocnie, utrzymującym uniewinnienie wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 13 października 2023 r., sygn. XVII Ka 841/23, nie zważał na wydawane w tamtym okresie czasu orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące m.in. sklepów z sieci franczyzowej B., kategorycznie kwestionujące zapatrywania o braku odpowiedzialności za omawiane rodzajowo wykroczenie z art. 10 ust. 1 u.o.g.h. w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 10 u.o.g.h. Oczywiście orzeczenia te były wiążące tylko w sprawach, w których zostały wydane, jednak rozważając nad stanem zawinienia sprawcy nie sposób było nie mieć ich na uwadze, z racji autorytetu tego najwyższego rangą organu sądowego w kraju oraz ich rzeczowe uzasadnienia w istotnych kwestiach dla bytu tego rodzaju wykroczenia, o które obwiniono T. R. (1). Na chwilę inkryminowanego czynu funkcjonowały w obiegu prawnym co najmniej trzy takie powyżej już wskazane, wyroki Sądu Najwyższego, o których istnieniu obwiniony powinien wiedzieć i powstrzymać się od planowanej niedzielnej działalności handlowej w B. przy Al. (...) w P. w dniu 26 listopada 2023 r. Notabene wspomniany w apelacji wyrok uniewinniający T. R. od analogicznego czynu z dnia 3 lipca 2022 r., sygn. XVII Ka 841/23, w trybie kasacyjnym został uchylony, a sprawę przekazano Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania ( wyrok SN z dnia 5 marca 2024 r., sygn. I KK 14/24, LEX nr 3715921).

W związku z powyższym należało przyjąć, iż T. R. (1) działał ze świadomością, że może łamie przepisy dotyczące ograniczenia handlu w niedzielę i godził się na to, co oznacza, że można było mu przypisać winę za popełnienie zarzucanego mu wykroczenia.

Nie podzielając zgłoszonych w apelacji obronnej zarzutów obrazy prawa materialnego, Sąd II instancji nie znalazł też podstaw do zaakceptowania zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych opartego na założeniu, że zgoda pracowników na pracę w niedzielę wyłączała odpowiedzialność obwinionego, skoro nie dochodziło do przekroczenia godzin pracy przez te osoby, gdyż jeżeli pracowały w niedzielę to otrzymały dodatkowy dzień wolny od pracy. Ustawodawca nie przewidział aby tego typu kontratyp chronił pracodawców, z czym niewątpliwie wiązałoby się ryzyko nadużyć kosztem pracowników. Poza tym w Kodeksie pracy przewidziano zasady regulujące kwestię świadczenia pracy w niedziele i święta określone odrębnymi przepisami, a Państwowa Inspekcja Pracy ma stać na straży przestrzegania tych reguł. Wspomniana zgoda pracowników, zakładając że takowa by wystąpiła (w tej sprawie od pracowników wskazanych we wniosku o ukaranie nie odbierano oświadczeń w tym zakresie) nie rzutowała by także umniejszająco na stopień społecznej szkodliwości czynu obwinionego. Bez związku z przedmiotem kontrolowalnej sprawy pozostawała zaś kwestia braku przekroczenia norm czasu pracy przez pokrzywdzonych czy otrzymywania urlopu w pełnym wymiarze czasu pracy, zatem bezcelowym byłoby prowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie, jak sugerowano w apelacji.

Podsumowując, wbrew stanowisku skarżącego przeprowadzona przez Sąd Rejonowy wszechstronna, racjonalna i wielopłaszczyznowa ocena prawna zarzuconych obwinionemu zachowań, zasługiwała na akceptację i podtrzymanie w instancji odwoławczej, z zaakcentowaniem powyżej podanych rozważań.

Ostatecznie uznano więc, że decyzja organu orzekającego o uznaniu winy i sprawstwa obwinionego była w pełni zasadna i dlatego, nie dopatrując się też rażącej niewspółmierności kary tam wymierzonej T. R., Sąd odwoławczy utrzymał zaskarżony wyrok w mocy (pkt 1).

Nadto na podstawie art. 119 § 1 kpw oraz art. 21 pkt 2 w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych w zw. § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2017 r. w sprawie wysokości zryczałtowanych wydatków postępowania oraz wysokości opłaty za wniesienia wniosku o wznowienie postępowania w sprawach o wykroczenia, Sąd odwoławczy, uwzględniając sytuację majątkową oraz możliwości zarobkowe T. R. (1), obciążył go zryczałtowanymi wydatkami za postępowanie odwoławcze w kwocie 50 zł oraz wymierzył mu opłatę za II instancję w wysokości 100 zł (pkt 2 wyroku).

Hanna Bartkowiak