Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

UZASADNIENIE

A. P. oskarżony został o to, że w dniu 9 grudnia 2015 roku, we W., województwo (...), w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził A. Z. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 20.000 złotych poprzez wprowadzenie w błąd co do zamiaru realizacji umowy pożyczki w sposób prawidłowy i wskazania jako zabezpieczenia umowy rzeczy, to jest: kompresora (...) nr (...), piaskarki (...) rok produkcji 2015 wraz z akcesoriami takimi, jak: wąż piaskarki roboczy z końcówką i dyszą, hełm ochronny, wąż do oddychania, dysze i końcówki dodatkowe, rękawice ochronne, wąż technicznych do oddychania, filtr, kombinezon ochronny, które nie stanowiły własności A. P., czym działano na szkodę pokrzywdzonego A. Z., to jest o popełnienie przestępstwa z art. 286 § 1 k.k.

(akt oskarżenia – karta 173 – 175 akt)

Wyrokiem z dnia 6 września 2017 roku Sąd Rejonowy we Wrześni, sygnatura akt II K 87/17, uznał oskarżonego A. P. za winnego występku z art. 286 § 1 k.k., popełnionego w wyżej opisany sposób, i wymierzył mu karę 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny 200 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 10 złotych. Nadto Sąd I instancji orzekł wobec oskarżonego obowiązek naprawienia szkody poprzez zapłatę kwoty 20.000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a także obciążył oskarżonego kosztami sądowymi w kwocie 570 złotych, w tym opłatą w kwocie 500 złotych.

(wyrok – karta 215; pisemne uzasadnienie – karta 272 – 274v akt)

Powyższy wyrok na swoją korzyść zaskarżył oskarżony A. P., który wprawdzie wskazał, że wniesiony przez niego środek zaskarżenia obejmuje rozstrzygnięcie o karze, ale w dalszej części środka odwoławczego podniósł, że w toku postępowania przed Sądem I instancji naruszone zostało jego prawo do obrony.

(apelacja oskarżonego – karty 280 akt)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja oskarżonego A. P., odnośnie zarzutu naruszenia prawa oskarżonego do obrony, okazała się w pełni zasadna i musiała skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem niniejszej sprawy Sądowi Rejonowemu we Wrześni do ponownego rozpoznania.

Sąd Odwoławczy, odnosząc się do zasadniczego zarzutu apelacji oskarżonego, całkowicie zgadza się ze skarżącym, że Sąd Rejonowy dopuścił się obrazy przepisów postępowania poprzez naruszenie prawa oskarżonego do obrony, co niewątpliwie miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

Prawo do obrony, stanowi fundamentalną zasadę postępowania karnego, podniesioną na mocy art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej do rangi zasady konstytucyjnej. Prawo to gwarantowane jest także w aktach prawa międzynarodowego wiążących Państwo Polskie, to jest w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 6 ust. 3 lit. c) i w Międzynarodowym Pakcie Praw Politycznych i Obywatelskich (art. 14 ust. 3 lit. d).

W obu tych aktach przyjmuje się, że oskarżony powinien mieć zapewnione prawo do: bronienia się osobiście lub poprzez ustanowionego obrońcę, odpowiedniego czasu na przygotowanie się do obrony oraz udziału w przesłuchiwaniu świadków oskarżenia i żądania przesłuchania świadków obrony na tych samych zasadach.

Powyższe akty prawne wskazują zatem zarówno na możliwość obrony w ogóle, jak i na pewne podstawowe sposoby obrony, które powinny być zagwarantowane w każdym demokratycznym systemie prawnym.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej zakłada z kolei, że każdy, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania; może on w szczególności wybrać sobie obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu (art. 42 ust. 3 Konstytucji).

Artykuł 6 k.p.k. wskazuje przy tym, że prawo do obrony przysługuje oskarżonemu zarówno w sensie materialnym (prawo do bronienia się przeciwko zarzutom aktu oskarżenia, jak i dolegliwościom z tym związanym), jak i formalnym (prawo do posiadania obrońcy). Jest to zarówno zasada procesowa, jak i reguła interpretacyjna, która gwarantuje interpretację przepisów w ten sposób, aby w razie wątpliwości zapewniać oskarżonemu realną możliwość obrony.

Materialny aspekt prawa do obrony polega na szeroko pojętej możliwości oskarżonego do kwestionowania oskarżenia i złagodzenia odpowiedzialności karnej. Wyraża się to m.in. w kodeksowych uprawnieniach oskarżonego do składania wniosków dowodowych (art. 167, art. 315 § 1, art. 338 § 1), udziału w czynnościach procesowych (np. art. 270 § 2, art. 315 § 2, art. 316-318, art. 339 § 5, art. 341 § 1, art. 343 § 5, art. 374 § 1, art. 451 i art. 464), składania wyjaśnień (art. 175 § 1 i art. 176), wglądu w akta sprawy (art. 156 i 321), zadawania pytań osobom przesłuchiwanym przez sąd (art. 370 § 1), wypowiadania w każdej kwestii (art. 175 § 2, art. 367 § 2), w tym i w głosach końcowych (art. 406) oraz zaskarżania orzeczeń (art. 425).

Podsumowując, oskarżony na każdym etapie procesu powinien zatem mieć zapewnioną możliwość wyrażania swoich poglądów związanych z przedmiotem procesu i uczestniczenia w czynnościach.

Natomiast w toku rozprawy rzeczą sądu jest dbanie o to, aby oskarżony miał pełną, niczym nieograniczoną, możliwość bronienia się przed zarzutami, które go obciążają, w szczególności poprzez percepcję przeprowadzanych dowodów oraz zwalczanie tych, które kwestionuje (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 6 czerwca 1991 roku, II AKr 51/91, KZS 1991, Nr 6-8, poz. 18).

W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że oskarżony został pouczony o treści art. 75 § 1 i 2 k.p.k. oraz konsekwencjach wynikających z uchybienia tym przepisom, w tym o treści art. 139 § 1 k.p.k. (k. 164 – 165). Zgodnie z tymi przepisami oskarżony jest zobowiązany zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu trwającej dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie. Jeżeli jednak, nie podając nowego adresu, oskarżony zmieni miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym adresem, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, to pisma wysłane pod dotychczasowy adres uważa się za doręczone.

A. P., będąc przesłuchiwany w toku postępowania przygotowawczego, wskazał jako adres dla doręczeń w kraju adres kancelarii adwokackiej w B., na który powinna być wysyłana korespondencja dla niego w toku postępowania karnego. Kierując akt oskarżenia do Sądu Rejonowego we Wrześni, ten adres wskazano jako adres oskarżonego dla doręczeń. Jednak w międzyczasie oskarżony został zatrzymany i osadzony w zakładzie karnym do odbycia kary w innej sprawie. Oskarżony nie poinformował organów procesowych, w tym Sądu Rejonowego we Wrześni, o tym, że został osadzony w Zakładzie Karnym we Wrocławiu. Oczywistym jest więc, że A. P. nie zastosował się do obowiązku z art. 75 § 1 k.p.k.

Rację ma Sąd Rejonowy we Wrześni, że zgodnie z art. 139 § 1 k.p.k., to na stronie spoczywa obowiązek informowania sądu o każdej zmianie miejsca zamieszkania, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, gdyż w przypadku braku takiej informacji pismo wysłane pod adresem wskazanym w aktach uznaje się za doręczone.

Jednak zauważyć należy, że jeszcze przed wniesieniem aktu oskarżenia do Sądu I instancji, prokurator otrzymał pisemną informację, że A. P. został zatrzymany, a następnie osadzony w Zakładzie Karnym we Wrocławiu w celu odbycia kary pozbawienia wolności w innej sprawie (karta – 171 akt). Dokument ten jest ostatnią kartą akt przed aktem oskarżenia. Pomimo tego oskarżyciel publiczny nie uaktualnił adresu, pod który należało oskarżonemu doręczać korespondencję, co doprowadziło do kierowania pism w sprawie, w tym zawiadomienia o przesłaniu do sądu aktu oskarżenia, a następnie aktu oskarżenia i powiadomień o kolejnych wyznaczanych terminach rozprawy, pod wskazany przez oskarżonego adres dla doręczeń, pomimo iż przebywał on już w tym czasie w Zakładzie Karnym we Wrocławiu.

Należy w tym miejscu podkreślić, że informacja o pozbawieniu wolności A. P. była dostępna również dla Sądu Rejonowego, który miał zatem możliwość zweryfikowania miejsca pobytu oskarżonego i kierowania korespondencji pod aktualny adres. Jednakże, z nieznanych przyczyn, Sąd I instancji informacji tej w ogóle nie dostrzegł i nie poczynił żadnych czynności zmierzających do kierowania korespondencji dla oskarżonego na adres aktualnego miejsca jego pobytu. Wobec tego, oskarżony, będąc pozbawiony wolności, nie mógł się dowiedzieć o toczącym się postępowaniu sądowym, którego był stroną, i podjąć obrony przed stawianym mu zarzutem.

Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, podobnie zresztą jak w postanowieniu o przywróceniu terminu do zaskarżenia wyroku (karta 253 – 255), że nawet jeśli podejrzany czy oskarżony uchybił obowiązkowi z art. 75 § 1 k.p.k., to skoro organy ścigania bądź wymiaru sprawiedliwości dysponują wiadomością, że został on pozbawiony wolności, to doręczenia powinny się odbywać na adres aktualnego miejsca pobytu oskarżonego. Inaczej mówiąc, informacja o przebywaniu A. P. w Zakładzie Karnym we Wrocławiu, abstrahując od przyczyn i trybu jej pojawienia się w aktach sprawy, nie wyłączała wprawdzie obowiązku oskarżonego powiadomienia organów procesowych o zmianie miejsca pobytu, ale niwelowała negatywne skutki braku realizacji tego obowiązku wynikające z treści art. 139 § 1 k.p.k..

Odmienna wykładnia zaistniałej w niniejszej sprawie sytuacji prowadziłaby do nieakceptowalnych wniosków, iż organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, dysponując wiedzą o pozbawieniu wolności oskarżonego, który sam o tym fakcie nie powiadomił, mogłyby ze skutkami prawnymi kierować korespondencję na dawny adres pobytu podejrzanego lub oskarżonego. Taka interpretacja wskazanych wyżej przepisów i w konsekwencji prowadzenie postępowania karnego pod nieobecność oskarżonego, w ocenie Sądu Okręgowego, w sposób bezsporny, prowadzi do naruszenia prawa do obrony, będącego jedną z podstawowych gwarancji procesowych oskarżonego.

Skoro w razie wątpliwości interpretacyjnych na gruncie konkretnych przepisów winny one być interpretowane tak, aby zapewnić oskarżonemu realną możliwość prawa do obrony, to brak jest podstaw do stosowania konsekwencji przewidzianych w art. 139 § 1 k.p.k., gdy organy procesowe, mimo bezczynności oskarżonego, mają informację o jego aktualnym miejscu pobytu, znajdującą się w aktach sprawy.

Wadliwość sposobu procedowania Sądu I instancji w niniejszej sprawie w konsekwencji doprowadziła do sytuacji, w której Sąd ten przeprowadził postępowanie sądowe pomimo tego, że oskarżony nie miał zagwarantowanego prawa do obrony, co polegało na doręczaniu korespondencji na nieaktualny adres dla doręczeń oskarżonego i to pomimo, że w aktach znajdowała się informacja o jego pobycie w Zakładzie Karnym we Wrocławiu. To zaś z całą pewnością stanowiło obrazę przepisu art. 6 k.p.k., a przez to naruszyło standardy rzetelnego procesu i miało wpływ na treść wydanego w niniejszej sprawie wyroku.

Z tego właśnie powodu zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że w niniejszej sprawie nie doszłoby do naruszenia prawa oskarżonego do obrony, gdyby organy ścigania bądź wymiaru sprawiedliwości nie dysponowały informacją policji na temat zmiany miejsca pobytu A. P.. Wówczas nie zastosowanie się przez oskarżonego A. P. do obowiązku wynikającego z treści art. 75 § 1 k.p.k. oznaczałoby, że skutecznie doręczono mu korespondencję, w tym zawiadomienie o rozprawie i akt oskarżenia, na wskazany przez niego w trakcie przesłuchania adres dla doręczeń.

Wobec uchybienia prawu oskarżonego do obrony, co musiało spowodować uchylenie zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy ograniczył rozpoznanie sprawy tylko do tegoż uchybienia. Rozpoznanie przez Sąd Okręgowy podniesionego przez apelującego zarzutu surowości kary byłoby bowiem, wobec konieczności uchylenia wyroku Sądu I instancji, bezprzedmiotowe z powodu konieczności przeprowadzenia postępowania sądowego od początku. Stąd, na podstawie art. 436 k.p.k., Sąd Okręgowy ograniczył się li tylko do rozstrzygnięcia zarzutu naruszenia prawa do obrony.

Przy ponownym zaś rozpoznaniu niniejszej sprawy w pierwszej kolejności powinno zostać wydane zarządzenie o doręczeniu oskarżonemu odpisu aktu oskarżenia z wezwaniem do składania wniosków dowodowych, zgodnie z treścią art. 338 § 1 k.p.k., oraz zawiadomienia o terminie rozprawy, i to na adres, pod którym oskarżony aktualnie przebywa.

Następnie Sąd Rejonowy winien przeprowadzić postępowanie sądowe, a po jego przeprowadzeniu ocenić, i to zgodnie z obowiązującymi w tym przedmiocie regułami, zgromadzony materiał dowodowy i rozważyć, czy materiał ten potwierdza prawdziwość przedstawionego oskarżonemu zarzutu w opisanym przez oskarżyciela publicznego kształcie, czy też nie. Procedując Sąd Rejonowy winien przy tym pamiętać o zakazie przewidzianym w przepisie art. 443 k.p.k.

/Małgorzata Ziołecka/