Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Poznań, dnia 22 sierpnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XII Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Zofia Lehmann

Protokolant: Starszy sekretarz sądowy Elżbieta Witaszczyk

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2018 r. w Poznaniu na rozprawie sprawy z powództwa

L. P., zam. ul. (...), (...)-(...) P.

zastępowana przez opiekuna prawnego T. P., zam. ul. (...), (...)-(...) W.

przeciwko T. S., zam. ul. (...), (...)-(...) Ś. W.

E. S., zam. ul. (...), (...)

- unieważnienie aktu notarialnego

I.  Ustala, że umowa o dział spadku sporządzona w dniu 18 sierpnia 2011 roku przez notariusza K. M. (1) prowadzącą Kancelarię Notarialną w P., stwierdzona aktem notarialnym o oznaczeniu Repertorium (...), na podstawie której powódka zrzekła się na rzecz pozwanych prawa współwłasności nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy we W. (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) dotknięta jest nieważnością z powodu znajdowania się przez nią w chwili jej zawierania w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji oraz wyrażenie woli.

II.  Odstępuje od obciążania stron nie uiszczoną opłatą sądową.

III.  Pozostałymi kosztami niniejszego postępowania obciąża pozwanych i w związku z tym:

a.  nakazuje ściągnąć od każdego z nich na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 528,43,-zł z tytułu wydatków poniesionych na przeprowadzony w niniejszej sprawie dowód z opinii biegłego oraz kwotę po 23,52,-zł z tytułu zwrotu wydatków związanych ze stawiennictwem świadka;

b.  zasądza od nich na rzecz powódki kwotę 7.217,-zł z tytułu zwrotu poniesionego przez nią kosztu jej procesowego zastępstwa;

c.  kosztem procesowego zastępstwa pozwanych obciąża ich we własnym zakresie.

IV.  W pozostałym zakresie powództwo oddala.

SSO Zofia Lehmann

Sygn. akt XII C 853/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 28 kwietnia 2016 roku, który do Sądu Okręgowego w P. wpłynął w dniu 4 maja 2016 roku powódka L. P. działająca przez opiekuna prawnego w osobie T. P. reprezentowanej przez pełnomocnika procesowego w osobie adwokata skierowała p-ko pozwanym T. S. i E. S. żądanie:

-ustalenia nieważności umowy o dział spadku po ich zmarłym bracie W. S. zawartej przez nich w dniu 18 sierpnia 2011 roku i stwierdzonej aktem notarialnym o oznaczeniu Repertorium A numer (...) sporządzonym przez notariusza K. M. (1) w prowadzonej przez nią w P. Kancelarii Notarialnej, na podstawie której zrzekła się na ich rzecz prawa do nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) (posesja o numerze (...)), stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), objętej księgą wieczystą prowadzoną dla niej przez Sąd Rejonowy we W. (...) o oznaczeniu (...) – z uwagi na jej stan w tym momencie wyłączający:

*świadome powzięcie przez nią decyzji,

*swobodne wyrażenie przez nią jej woli,

*determinowany wprowadzeniem jej w błąd przez nich co do treści tej umowy;

-zasądzenia od nich na jej rzecz zwrotu kosztów niniejszego procesu, w tym kosztu jej procesowego zastępstwa – wg norm prawem przepisanych,

nadto:

-rozpoznania niniejszej sprawy również pod jej nieobecność lub nieobecność jej pełnomocnika,

-wydania – w razie zaistnienia ku temu przesłanek ustawowych – wyroku zaocznego,

-udzielenia zabezpieczenia jej roszczeniu,

nadto:

-przeprowadzenia zawnioskowanych przez nią dowodów co do podanych przez nią tez;

nadto:

-zwolnienia jej od ponoszenia kosztów niniejszej sprawy.

Na tego poparcie:

-podała datę i okoliczności zawarcia przez nią z pozwanymi powoływanej umowy,

-opisała przyczyny, dla których – wg jej oceny – jest ona nieważna,

-opisała zachowanie pozwanych wobec niej – po jej zawarciu,

-przedstawiła swój pogląd prawny dotyczący tej sytuacji,

-opisała swoją kondycję psychiczną i fizyczną; także w chwili jej zaistnienia,

-opisała okoliczności złożenia przez nich wniosku o jej ubezwłasnowolnienie i przebieg tego postępowania,

-opisała swoją sytuację egzystencjalną,

-przestawiła motywy stojące u podstaw jej żądania o udzielenie zabezpieczenia jej roszczeniu,

-przedstawiła motywy stojące u podstaw jej żądania o zwolnienie jej od ponoszenia kosztów niniejszej sprawy (k. 1 – 9 akt).

Postanowieniem wydanym w tej sprawie w dniu 1 czerwca 2016 roku – została ona zwolniona z kosztów sadowych tej sprawy – w całości (k. 54 akt).

W reakcji na to – pozwani T. S. i E. S. , działający przez pełnomocnika procesowego w osobie radcy prawnego, złożyli w Sądzie Okręgowym w P. w dniu 8 sierpnia 2016 roku datowaną na dzień 14 lipca 2016 roku, odpowiedź na pozew domagając się w jej treści:

-oddalenia powództwa w całości,

-zasądzenia od powódki na ich rzecz zwrotu kosztów niniejszego postępowania – wg norm przepisanych waz z kosztem ich procesowego zastępstwa i opłatą skarbową od pełnomocnictwa;

poza tym:

-przeprowadzenia powołanych przez nich dowodów w związku z przedstawionymi przez nich faktami.

W motywacji zaprezentowanego stanowiska:

-opisali okoliczności, które doprowadziły do zawarcia przez nich z powódką spornej umowy,

-opisali jej sytuację rodzinną,

-opisali ich relacje z nią przed i po tym fakcie,

-opisali jej kondycję psychofizyczną w tym czasie, w szczególności w momencie jej zawierania,

-odparli stawiane im przez nią zarzuty co do ich stosunku do niej - podając wytłumaczenie podejmowanych przez nich wobec niej czynności (w tym wniosku o jej ubezwłasnowolnienie) (k. 88 – 91 akt).

Postanowieniem wydanym w tej sprawie w dniu 9 września 2016 roku – rozpatrzony został wniosek powódki o udzielenie zabezpieczenia jej roszczenia (k. 111 – 113 akt).

W procesowym piśmie – z dnia 24 kwietnia 2017 roku, które do Sądu Okręgowego w P. wpłynęło w dniu 28 kwietnia 2017 roku (k. 176 – 177 akt) pozwani ustosunkowali się do jej twierdzeń i przeprowadzanego w przebiegu tego procesu postępowania dowodowego.

Na rozprawach w dniach 30 sierpnia 2016 roku (k. 106 – 107 akt), 8 listopada 2016 roku (k. 124 akt), 10 stycznia 2017 roku (k. 130 – 131 akt), 2 sierpnia 2017 roku (k. 211 akt), 19 września 2017 roku (k. 220 akt), 8 sierpnia 2018 roku (k. 231 akt) – strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Na tle niniejszego sporu prowadziły one między sobą negocjacje - w związku z tym postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 19 września 2017 roku postępowanie niniejsze w oparciu a unormowanie z art. 178 k.p.c. zostało zawieszone (k. 221 akt); nie doprowadziło to jednak do ich porozumienia; po jego podjęciu (k. 224 akt) prezentowały dotychczasowe stanowiska.

Ustalenia stanu faktycznego:

A. Nieruchomość związana z przedmiotem niniejszego sporu stanowi działkę o numerze ewidencyjnym (...), o powierzchni 0.0915 ha, o sposobie korzystania oznaczonym jako tereny mieszkaniowe; położona jest we W. przy ul. (...) (posesja o numerze (...)) – objęta jest księgą wieczystą prowadzoną dla niej przez Sąd Rejonowy we W., Wydział (...) o oznaczeniu (...) . Jest ona zabudowana budynkiem mieszkalnym, którego stan techniczny wymaga poczynienia w nim szeregu nakładów.

-Prawem jej wieczystego użytkowania dysponował brat stron W. S. - za swojego życia świadczył on pomoc na rzecz powódki, której życie rodzinne nie układało się dobrze z racji rozwiązania jej małżeńskiego związku z K. P. oraz nie utrzymywania z nią od pewnego momentu kontaktów przez jej córki świadka I. K. oraz V. P. . Pomagał on im także – w zamian za podejmowanie przez nie prac przy prowadzeniu przez niego tzw. zieleniaka lub sprzątaniu zajmowanej przez niego spornej nieruchomości – finansowo; w zdobyciu wykształcenia.

-W dniu 29 listopada 2010 roku w swoim ostatnim miejscu zamieszkania we W. zmarł on – z inicjatywy córki powódki i w/w K. V. P. przeprowadzone zostało postępowanie spadkowe po nim; prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego we W. wydanym w dniu 6 maja 2011 roku w sprawie o sygn. akt (...) stwierdzono, iż spadek po nim na podstawie ustawy nabyli powódka i pozwani po 1/3 części (k. 13 – 21; 36 akt; zeznania pozwanych; zeznania świadków I. K., B. S., k. 26 akt Sądu Rejonowego we W. o sygn (...); k. 70 akt Sądu Okręgowego w P. o sygn. (...)).

-Po tym fakcie zastanawiali się oni nad dalszym losem tej nieruchomości – oczywiste było, że zamieszkanie w niej przez powódkę; który to wariant także, z racji jej sytuacji egzystencjalnej był brany pod uwagę; nie wchodziło w grę z uwagi na brak możliwości utrzymania jej przez nią ze względu na koszty z tym związane generowane jej wielkością i stanem technicznym znajdującego się w niej budynku mieszkalnego (zeznania pozwanych; zeznania świadków T. P., B. S., I. K.). Postanowili, więc, o jej sprzedaży – przedtem, jednak, pozwani nakłonili ją do zawarcia umowy o dział spadku po w/w. Nastąpiło to w dniu 18 sierpnia 2011 roku i stwierdzone zostało aktem notarialnym z tego dnia o oznaczeniu Repertorium (...) sporządzonym przez notariusz K. M. (1) w Kancelarii Notarialnej prowadzonej przez nią w P.. Wszelkie dotyczącego tego formalności, w tym opłaty, załatwili pozwani. W trakcie towarzyszących temu czynności powódka zachowywała się w sposób w żadnym momencie nie wskazującym na to, by dochodziło do nich poza jej wolą; by jej decyzja w tym aspekcie determinowana była przez inną osobę czy jakieś zdarzenia. Z punktu widzenia istoty tego sporu istotnymi jego zapisami były:

a. zawarty w jego par. 2 punkcie 1… o dokonaniu przez nich całkowitego działu spadku po zmarłym W. S. w ten sposób, że prawo jej użytkowania wieczystego oraz prawo własności posadowionego na niej budynku mieszkalnego nabywają pozwani w udziałach po ½ części…;

b. zawarty w jego par. 2 punkcie 2 o …. zobowiązaniu się przez nichdo spłaty na rzecz powódki z tego tytułu…

c. zawarty w jego par. 2 punkcie 3 o…. ich postanowieniu o jej wysokości równej 100.000,- zł (po 50.000,- zł od każdego z nich), a w razie jej sprzedaży przez nich równej 1/3 uzyskanej ceny (po połowie od każdego z nich) pomniejszonej o poniesione przez nich i udokumentowane koszty związane z jej administrowaniem…

d. zawarty w jej par. 2 punkcie 3 o… tego terminie w ciągu miesiąca od zawarcia umowy sprzedaży jej dotyczącej, a w każdym razie w terminie najpóźniej do dnia 31 grudnia 2021 roku, na co wyraziła ona zgodę… (zeznania pozwanych; zeznania świadka K. M. (1); B. S.; k. 76 – 79, 93 – 96 akt)

-W dniu 15 września 2011 roku – na wniosek pozwanych – Burmistrz Miasta i Gminy W. wydał decyzję o oznaczeniu (...). (...) (...) o przekształceniu prawa wieczystego użytkowania do w/ opisanej nieruchomości w prawo własności do niej (zeznania pozwanych; k. 97 – 98 akt).

-Poza kwestią pozostawało, że co do niej nie została zawarta umowa sprzedaży; i że powódka nie otrzymała od pozwanych z tego tytułu żadnej kwoty pieniężnej (zeznania pozwanych; zeznania świadków j.w. – z wyłączeniem świadka K. M. (2)).

B. Powódka w wieku 21 lat zawarła małżeński związek z K. P. i zamieszkała z nim w lokalu mieszkalnym o numerze (...) (posesja o numerze (...)) położonym we W. w nieruchomości przy ul. (...), do którego dysponował on prawem własności – wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2009 roku Sądu Okręgowego w P. wydanym w sprawie o sygn. akt (...) zostało ono rozwiązane. Ze związku tego pochodzą ich dwie córki – świadek I. P. obecnie K. oraz W. P..

-Po tym fakcie pozostała ona w tym lokalu (składa się on z dwu części z racji połączenia go z dwu poprzednio istniejących) – po zbyciu przez cyt. K. P. tego prawa nowy jego właściciel pozostawił jej 6 miesięcy na jego opuszczenie; aktualnie, przebywa ona w Domu Pomocy Społecznej w P. , dokąd została skierowana przez Sąd Rejonowy we W. w drodze zabezpieczenia w sprawie o umieszczenia jej w takiej placówce – bez jej zgody (zeznania pozwanych; zeznania świadków j.w. z wyłączeniem świadka K. M. (2), opinia b.s M. P.). Zastosowano tam wobec niej diagnostykę, adekwatną terapię i jej stan zdrowotny poprawił się; od tego czasu jednak ani pozwani, ani jej w/w córki nie interesują się nią; nie utrzymują z nią kontaktów.

1. Jeszcze przed postawieniem jej po raz pierwszy w 2009 roku diagnozy co do jej schorzenia w postaci schizofrenii paranoidalnej - wykazywała ona symptomy choroby psychicznej w postaci wycofania się; kierowania wobec wszystkich agresji; rozmów z wyimaginowanymi postaciami i ze sobą; nieuzasadnionego wymachiwania rękoma; braku racjonalności w zachowaniach; odrzucaniu wszelkiej pomocy; dewastacji zajmowanej przez nią części lokalu mieszkalnego; zaniedbania higienicznego; nie podejmowaniu pracy – i tak:

-Z dnia 20 lutego 2011 roku pochodzi jej oświadczenie o braku jej zgody na podjęcie przez nią psychiatrycznej terapii zamkniętej, a potem ambulatoryjnej (k. 8 akt Sądu Okręgowego w P. o sygn. (...));

-W dniu 27 września 2010 roku Prokuratura Rejonowa we W. umorzyła wobec niej postępowanie o przestępstwo określone w art. 288 par. 1 k.k. – z uwagi na jej niepoczytalność w tym momencie spowodowaną chorobą psychiczną; uprawomocniło się ono w dacie 4 listopada 2010 roku (k. 38 – 39 akt j.w.; akta Prokuratury Rejonowej we W. o sygn.(...) k. 96 – 99 akt). W jego trakcie wykonane zostały przez biegłych sądowych z dziedzin psychiatrii i psychologii 3 opinie dotyczące powyższego: z dat 17 czerwca 2010 roku (bez jednoznacznych wniosków); 11 sierpnia 2010 roku (stwierdzenie u niej choroby psychicznej w postaci przewlekłego zespołu urojeniowego schosofrenopodobnego), 11 sierpnia 2010 roku (stwierdzone zaburzenia),(k. 27 – 29, 56 – 59, 60 – 62 akt j.w)

-Z dnia 15 lutego 2015 roku pochodzi orzeczenie wydane przez lekarza medycyny o specjalności psychiatrii stwierdzającej występowanie u niej symptomów wskazujących na ro, że cierpi na schorzenie w postaci schizofrenii paranoidalnej, i że nie jest zdolna do samodzielnego zaspokajania swoich podstawowych potrzeb życiowych (k. 14 akt j. w.)

-W dniu 23 stycznia 2014 roku (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności we W. postanowił o jej zaliczeniu do stopnia niepełnosprawności znacznego istniejącej od 11 grudnia 2013 grudnia na stałe (k. 35 akt);

-W dniu 27 listopada 2015 roku specjalista medycyny rodzinnej wydał zaświadczenie o tym, iż jest ona osobą przewlekle chorą i jej stan zdrowia przy sprecyzowanych przez niego świadczeń zdrowotnych – wymaga stosowania wobec niej całodobowej opieki (k. 22 akt),

-Z tego samego dnia pochodzi zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia odosoby ubiegającej się o skierowanie do domu opieki społecznej (k. 23 – 24 akt).

-W okresie od 3 grudnia 2015 roku do 10 lutego 2016 roku – z rozpoznaniem schizofrenia paranoidalna była ona pacjentką (...) Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych D. w G. (k. 25 – 26 akt).

C. W zaistniałych okolicznościach pozwani wnioskiem z dnia 21 stycznia 2014 roku skierowanym do Sądu Okręgowego w P. wnieśli m.in. o orzeczenie o jej całkowitym ubezwłasnowolnieniu – postanowieniem z dnia 12 grudnia 2014 roku został on uwzględniony z racji jej w/w schorzenia; Sąd Rejonowy we W. postanowieniem z dnia 15 lipca 2015 roku wydanym w sprawie o sygn. akt(...) ustanowił dla niej w związku z tym opiekuna prawnego w osobie świadka T. P. (k. 122 akt j.w.; k. 12 akt niniejszej sprawy).

-Doszło do tego m. in. w oparciu o opracowaną w trakcie cyt. postępowania opinie przez biegłych sądowych z dziedziny psychiatrii i psychologii, z treści której wynikało, że nie jest w stanie zadbać o swoje sprawy i podejmować racjonalnych decyzji (k. 81 – 85 akt j.w.; opinia b.s M. P. –k. 155 – 167, 195 – 197 akt niniejszej sprawy))

Naprowadzony stan faktyczny znalazł oparcie w treści:

-dokumentów z k. 13 – 21 (elektroniczny odpis księgi wieczystej), 21 – 26, 35, 23 - 46 (dokumentacja medyczna), 27 – 31 (odpis opinii ze sprawy o sygn. akt (...)), 36 (orzeczenie sadowe), 75 – 79, 93 - 96 (dokumenty dotyczące spornej umowy), 97 – 98 (decyzja…),

-zeznań świadków T. P. z k. 130, B. S. z k. 106 – 107, K. M. (2) z 107, I. K. z k. 106; ,

-zeznań pozwanych z k. 130 – 131,

-opinii biegłego sądowego z dziedziny psychiatrii M. P. z k. 155 – 167, 195 – 197 akt.

-z akt Sądu Okręgowego w Poznaniu o sygn. (...) – z k. 5, 6 (dokumenty Urzędu Stanu Cywilnego w M.), 8 (oświadczenie powódki…), 14 (dokumentacja medyczna), 38 – 40 (orzeczenie sądowe), 65 – 67 (oświadczenie świadka I. K.), 81 – 85 (opinia z dziedzin psychologii i psychiatrii), 122 (orzeczenie sądowe);

-z akt Sądu Rejonowego we W. o sygn. (...) – z k. 10, 23 (akt Urzędu Stanu Cywilnego we W.), 26 (orzeczenie sądowe);

-z akt Prokuratury Rejonowej we W. o sygn. (...) – z k. 27 – 29, 56 – 62) (opinie z dziedzin psychiatrii i psychologii), 96, 98 (orzeczenia sądowe).

Analiza i ocena zgromadzonego w tej sprawie materiału dowodowego:

W jego skład weszły dokumenty i to zarówno o charakterze urzędowym, jak i o charakterze prywatnym; zeznania świadków, zeznania pozwanych oraz opinia biegłego sądowego z dziedziny psychiatrii.

A. W myśl normy art. 244 k.p.c …. dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone…( par. 1 ), co odpowiednio stosuje się do … innych pochodzących od organów działających w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej…( par. 2 ) - w niniejszej sprawie warunki te spełniły odpisy z Urzędu Stanu Cywilnego we W. i w M.; orzeczenia sądowe; akty notarialne, odpis z księgi wieczystej. Z treści normy art. 245 k.p.c. – natomiast odczytać można, iż… dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła zawarte w nim oświadczenie… - zaliczono do nich w tym postępowaniu pozostałe ww.

-Warunki zaprzeczenia ich prawdziwości zredagowane zostały odpowiednio w normach art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c. – żadna ze stron z udziałem możliwości z art. 232 k.p.c. inicjatywy takiej nie podjęła; brak było też przesłanek ku temu, by zrobić to z urzędu.

B . W roli świadków wystąpili w niniejszej sprawie:

-z inicjatywy powódki: I. K., T. P.;

-z inicjatywy pozwanych: B. S., K. M. (2).

1. Świadek I. K. jest córką powódki i w/cyt. K. P. – do niedawna zamieszkiwała ona w drugiej części opisanego lokalu mieszkalnego zajmowanego także przez nią; oczywiste było, więc, że jej relacja znajdowała oparcie w jej własnych obserwacjach i partycypacji w ich życiu rodzinnym. Jednoznacznie wynikało z nich, iż od wielu lat zachowania powódki nacechowane były opisanymi symptomami psychicznej choroby – że jej kondycja psychiczna wobec braku zastosowania wobec niej diagnostyki i wdrożenia adekwatnego do tego leczenia podlegała degradacji generując stałe, typowe dla jej schorzenia zmiany wykluczające u niej możliwość kierowania swoim życiem i postępowaniem; podejmowania racjonalnych decyzji; rozumienia wielu sytuacji; imperatywu zła i dobra. Ich wiarygodność wzmacniał fakt, że wpisały się one w praktycznie cały zgromadzony w tej sprawie dowodowy materiał (z wyjątkiem zeznań pozwanych oraz świadków K. M. (2) i B. S. ); w tym, co należało podkreślić, w treść wielu specjalistycznych opinii i zaświadczeń o stanie jej zdrowia. I choć nie jest to okoliczność najistotniejsza z punktu widzenia meritum tego sporu – warto było zaznaczyć, że nie znalazły w nich oparcia twierdzenia pozwanych i świadka B. S. , jakoby interesowali się oni nią; opiekowali przed nią śmiercią ich brata i szwagra W. S.; bo to on pełnił obowiązki z tego zakresu; pomagał również jej córkom. Także teraz nie odwiedzają jej; nie czynią niczego na jej rzecz. Prawdą jest, że świadek ten też prezentuje taką postawę, ale nie zaprzecza ona temu i w pewnym sensie tłumaczy to treść jej oświadczenia złożonego w przebiegu sprawy o ubezwłasnowolnienie powódki. Na tej bazie budowa przekonania o tym, że determinowani byli oni zawarciem z nią spornej umowy nie jest pozbawiona podstaw.

2. Pełnym zaufaniem obdarzono też to, co w swoich zeznaniach powiedziała świadek T. P. – przede wszystkim zaważyło na tym to, że nie jest ona związana z żadną ze stron takimi więzami, by można było żywić obawę, że pozbawia się obiektywizmu w celu poparcia w tym postępowaniu pozycji którejkolwiek z nich. Jest ona opiekunką prawną powódki, w związku z orzeczeniem wobec niej całkowitego ubezwłasnowolnienia – i do jej kompetencji oraz obowiązków należy udzielanie jej pomocy przy załatwianiu wszelkich spraw i niedoprowadzeniu do pokrzywdzenia jej interesu i dobra. To ona – jako jedyna – od 2014 roku ma - z racji powyższego – stały z nią kontakt.

3. Świadek K. M. (2) prowadzi Kancelarię Notarialną w P. i to tam doszło do zawarcia spornej umowy – z jej słów wynikało, że w trakcie wiążących się z tym czynności zachowanie powódki nie wzbudziło w niej żadnych zastrzeżeń; w tym co do swobodnego i świadomego wyrażania przez nią jej woli; by była w jakikolwiek sposób determinowana. Jednocześnie wskazała, że gdyby nawet w najmniejszym stopniu taka sytuacja zaistniała odstąpiłaby od nich – trudno nie dać temu wiary; zgromadzony, bowiem, w tej sprawie materiał dowodowy nie dał w żadnym momencie asumptu do tego, bo wyprowadzać konkluzję o tym, że ryzykowała wykonywaniem swojego zawodu na korzyść pozwanych w postaci zyskania jakichś korzyści; łączących ich interesów czy bliskiej znajomości. Źródła jej przekazu poszukiwać należało rzeczywiście w zachowaniu powódki w tym momencie – nie zna ona przyczyn, przebiegu i dynamiki zmian jej stanu psychicznego; a z cyt. w/opinii autorstwa specjalistów z dziedziny psychologii i psychiatrii jednoznacznie wynikało, że pojawiały się u niej okresy wycofania; okresy nienacechowane agresją; okresy zobojętnienia. Prawdopodobnie, więc, tak było w tym przypadku – powódka mogła też być uspokojona twierdzeniami pozwanych, że przekażą jej jakąś sumę w związku z tym, co zresztą znalazło odzwierciedlenie w treści sporządzanego aktu notarialnego. Nie oznacza to, jednak, by miała ona pełne zrozumienie tych działań.

4. Świadek B. S. – jest żoną pozwanego T. S. i jej twierdzenia znacząco odbiegały od z/analizowanego wyżej materiału dowodowego tej sprawy. Wynikało z nich, bowiem, że powódka miała pełną świadomość przy zawieraniu spornej umowy; że miała wcześniejszą wiedzę o jej treści, sensie i celu; że stanowiła rezultat ustaleń jej stron. W jej przypadku uznać należało, że wpływ na to miał powyższy fakt decydujący o jej interesie w podawaniu danych korzystnych w tym procesie dla pozwanych.

C. Zeznania stron – z przyczyn oczywistych – ograniczone zostały do zeznań pozwanych. Ocena ich zgodności z rzeczywistością wypaść musiała negatywnie – pozostając w rażącej sprzeczności z pozytywnie ocenionym w tym aspekcie pozostałym materiałem dowodowym (z wyłączeniem zeznań świadka B. S. ). Odmienną interpretację stanu psychicznego powódki przez nich prezentowaną tłumaczyć należało wyłącznie tym, że prawdziwa kolidowałaby z ich pozycją w tym sporze – w przeciwieństwie do świadka K. M. (2) niemożliwe było, by nawet bywając i widując się z nią z małą częstotliwością nie zdawali sobie sprawy z postępującej dewastacji jej zdrowia psychicznego z konsekwencją braku możliwości samodzielnego kierowania przez nią jej postepowaniem. Przecież już w trakcie trwania w/opisanego postępowania karnego prowadzonego p-ko niej były tego sygnały – a w końcu to oni złożyli wniosek o orzeczenie jej całkowitego ubezwłasnowolnienia; niemożliwe też było to, by nie docierały do nich żadne tego dotyczące wiadomości od obecnie nieżyjącego W. S. czy córek jej i w/w K. P. czy nawet od niego. I choć jest to obojętne wobec podstaw rozstrzygnięcia tego sporu – na pewno mieli wiedzę o jej stanie w trakcie zawierania spornej umowy. Prawdą jest, że zastrzegli oni w niej spłatę na jej rzecz – niemniej widząc jej egzystencjalne położenie nie podjęli żadnej aktywności w tej płaszczyźnie przed ustalonym tego terminem. Ekspozycji w tym momencie wymagała okoliczność, że jej aktualny pobyt w Domu Pomocy Społecznej w P. jest tymczasowy – stanowiąc wyłącznie realizację zabezpieczającego postanowienia sądowego.

D. W szeregu spraw powstaje konieczność skorzystania z – nie posiadanych przez sąd – wiadomości specjalnych; sytuację taką w treści normy art. 278 par. 1 k.p.c. w związku z art. 232 k.p.c. przewidział ustawodawca. Taka powstała i w przebiegu niniejszego postępowania koncentrując się na dziedzinie medycyny o specjalności psychiatrii – dlatego też wniosek zgłoszony przez powódkę o przeprowadzenie takiego dowodu podległ uwzględnieniu.

Do celu tego zaangażowano biegłego sądowego o tych kompetencjach – M. P.. Opracowana przez niego w tej sprawie w sensie źródłowym opinia znalazła wsparcie w lekturze przedstawionych mu akt; ale i w przeprowadzonym przez niego badaniu powódki w w/podanym Domu Opieki Społecznej w P.. Okazała się ona przydatną dla potrzeb rozstrzygnięcia sporu stron – i to z następującą argumentacją:

-Sporządzona została ona przede wszystkim czytelnie; wyprowadzone i przedstawione w niej wnioski poprzedzone zostały zrozumiałą prezentacją przesłanek do nich prowadzących; przy czym tak samo odnieść należało się do pojęć, procesów mieszczących się w granicach cyt. wiadomości specjalnych przez niego posiadanych; a nie posiadanych przez sąd. Odpowiadała narzuconej jej tezie; udzieliła odpowiedzi na postawione przed nią pytania – przy czym ich logika i uzasadnienie nie budziły zastrzeżeń; podane zostały w sposób przekonujący. Akcentacji wymagało też to, że w ani jednym momencie nie wkroczyła ona na grunt kompetencji organu uprawnionego do jego rozstrzygnięcia.

-Jej uzupełnienie w trybie art. 286 k.p.c. wiązało się z pewnymi niejasnościami i wątpliwościami nakierowanymi na jej treść przez pozwanych – w reakcji na to bliżej sprecyzował i wyjaśnił on zaprezentowane w niej konkluzje; nastąpiło to w tak jasny sposób, że nie pojawiły się już w toku niniejszego postępowania w stosunku do niej dalsze zastrzeżenia.

-Poza kwestią pozostawały także jego kompetencje – jest on wieloletnim biegłym sądowym o bogatym doświadczeniu w jego dziedzinie. Trzeba też było zauważyć, że specyfika takiego dowodu wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii podlega kontroli sądu, nie posiadającego wiadomości specjalnych, i to w istocie z punktu widzenia jej zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej - takie kryteria są wystarczające dla uznania pozytywnego stosunku do niej (por. wyrok SN z 7 kwietnia 2005 roku, II CK 572/04; LEX nr 151650). Skoro, więc, opracowana, jak zaznaczono. odpowiadała postawionej jej tezie; jest zupełna, jasna i przekonywująca – to nie rodzi się ewentualna potrzeba prowadzenia dowodu z kolejnej (por. wyrok SN z 21 listopada 1974 roku, II CR 638/74, OSP 1975/5/108; postanowienie SN z 3 września 2008 roku, I UK 91/08; LEX nr 785520).

-Nie bez znaczenia dla tej oceny pozostawał także fakt, że zawarte w niej wnioski w niczym nie odbiegały od zawartych w innych w/opisanych i opracowanych w innych datach, a więc na innych etapach choroby powódki opiniach; mimo tego zachowując tożsamość. Tym samym za w pełni uzasadnione uznać należało, że jej niezdolność do samodzielnego prowadzenia swoich spraw trwa od wielu lat ulegając pogłębieniu wobec nie prowadzenia wobec niej na tym tle leczenia i braku udzielenia jej niezbędnej pomocy.

-Opinia przez niego sporządzona – wbrew sugestiom pozwanych – okazała się, jak wspomniano, dla rozstrzygnięcia tego sporu w pełni przydatna; przesądziła o tym jej treść oraz wysokie kompetencje jej autora. Zawarte w niej wnioski odpowiadały jej tezie – z jej zawartości jednoznacznie wynikał proces dochodzenia do nich; w tym, jakie badania zostały zaaplikowane w tej procedurze powódce; zostały one zrozumiale i przekonywująco wyjaśnione. Wpływ na to miał również fakt, że oceniono ją jako pozbawioną niejasności, wewnętrznych sprzeczności; nie była też ona niepełna; a w/w wnioski nie były nielogiczne bądź nasuwające wątpliwości. Jej pisemne uzupełnienie, co już podkreślono, nie stanowiło o eliminacji mankamentów opinii zasadniczej, ile rozwiewało zastrzeżenia zredagowane do niej przez pozwanych czyniąc je niezasadnymi. Dodatkowo należy wskazać, że na gruncie regulacji postępowania cywilnego, do sądu należy podejmowanie ostatecznych decyzji o przeprowadzeniu dowodu i jego zakresie – i to w konkretnych okolicznościach danej sprawy przy dbałości o jego sprawność. Stąd prezentowanie przez stronę dezaprobaty dla niej – z racji jej niekorzystnych wyników co do jej interesu w sprawie – nie jest wystarczającym czynnikiem dla jego prowadzenia tak długo, aż dojdzie do odwrócenia tej sytuacji. Skoro, więc, opracowana opinia – o czym mowa była wyżej - odpowiada postawionej jej tezie; jest zupełna, jasna i przekonywująca, to w pełni zyskuje przymiot akceptacji i przydatności dla powyższych potrzeb (por. wyrok SN z 21 listopada 1974 roku, II CR 638/74, OSP 1975/5/108; postanowienie SN z 3 września 2008 roku, I UK 91/08; LEX nr 785520). Raz jeszcze pokreślenia wymagało, że jej autor wyraźnie i zrozumiale przedstawił podstawy i motywy prowadzące do zawartych w niej wniosków; w tym sposób i metody przeprowadzonych przez niego badań powódki; materiały, na których się oparł – w równie jednoznaczny i kategoryczny sposób odparł i wyeliminował sprecyzowane do niej przez pozwanych zarzuty. Co więcej – nie można było stracić z pola uwagi tego, że miały one wyłącznie charakter polemiczny powołując się na bliżej nie określone kwestie odnoszące się do ogólnych poglądów opartych na przypuszczeniach i subiektywnej innej ich ocenie. Tymczasem to biegli decydują o zastosowanych przez nich w realizowanych opiniach metodach; posłużeniu się danymi materiałami; dodać trzeba, że działają oni w oparciu o przedstawione im dokumenty, własną wiedzę i doświadczenie. Ich zadaniem – prócz w/w argumentów – jest jednoznaczne, przekonywujące zobrazowanie i uzasadnienie przyjętych w niej wniosków oraz drogi prowadzącej do ich zbudowania i wyprowadzenia.

Zważeniu podległo, co następuje:

Powództwo powódki zasługiwało na uwzględnienie – tezę taką należało uznać za udowodnioną w świetle analizy zgromadzonego w tej sprawie materiału dowodowego; przywołanych unormowań i przedstawionego rozumowania.

A. Zgodnie z art. 56 k.c. … czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów…

-Czynność prawna jest, więc, instrumentem, za pomocą którego podmioty prawa cywilnego mogą kształtować tj. tworzyć, znosić i zmieniać wiążące je stosunki prawne, czyli przyjmować na siebie obowiązki prawne i zyskiwać uprawnienia. Jej dokonanie wymaga złożenia przez nie oświadczenia woli – jego ustawową definicję formułuje art. 60 k.c., w myśl której jest nim zachowanie się osoby dokonującej jej ujawniający jej wolę w dostateczny sposób. Akcentacji wymaga, że oświadczeniem woli jest wyłącznie zachowanie zmierzające do wywołania skutku w postaci powstania, zmiany lub ustania tego stosunku, czyli zachowanie mające wpływać na istnienie i treść cyt. uprawnień oraz obowiązków cywilnoprawnych. Są jednak sytuacje, w których działania, które mogłyby być uznane za takie oświadczenia, nie wywołują skutków prawnych – wyraźnie określone ustawą.

1. Kodeksowe uregulowanie problematyki wad tych oświadczeń otwiera przepis art. 82 k.c. regulujący konsekwencje jego złożenia w…stanie wyłączającym z jakichkolwiek przyczyn świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; co w szczególności dotyczy choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego , zaburzenia czynności psychicznych… - niezależnie, więc, od przyczyn wywołujących je, jest ono wówczas bezwzględnie nieważne. Powodzenie roszczenia opartego na tej podstawie prawnej wymaga zrealizowania się przesłanek:

a. Osoba składająca to oświadczenie znajdować się musi - zgodnie z wymaganiem ustawodawcy – w stanie w/w wyłączenia, a więc uniemożliwiającym mu swobodne lub świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli; w konsekwencji czego działanie z częściowym tylko rozeznaniem nie stanowi prawnie doniosłej wady tego oświadczenia.

-Żaden z wymienionych w przywołanym unormowaniu stanów nie został zdefiniowany.

b. Brak świadomości występuje w przypadku zupełnego braku rozeznania sytuacji i przedsiębranych przez siebie kroków – nie musi być to, jednak stan pełnego zaniku świadomości czy ustania czynności mózgu (por. wyrok SN z 30 kwietnia 1976, III CRN 25/76, OSP numer 4 p. 78).

c. Z kolei brak swobody oznacza stan, w którym dana osoba, co prawda rozpoznaje sens własnego i cudzego zachowania, ale pod wpływem negatywnego oddziaływania pewnych czynników psychicznych wyłączona jest u niej możliwość nieskrępowanego decydowania. Chodzi przy tym o uwarunkowania natury psychicznej tkwiące w samej osobie składającej oświadczenie woli, a nie umiejscowione w sytuacji zewnętrznej, w której funkcjonuje.

-Brak w/opisanej świadomości albo swobody może być wywołany – zgodnie ze wskazanym unormowaniem – z jakichkolwiek powodów; ustawodawca wymienia w nim jedynie przykładowo dwa z nich. W praktyce – natomiast – pojawia się ich więcej. Jednocześnie – dokonując oceny na tym gruncie – nie można stracić z pola widzenia tego, że różnica między tymi stanami często jest bardzo niewyraźna; przyczyny, bowiem, zakłócenia normalnego funkcjonowania procesu decyzyjnego i myślowego mogą byż takie same lub podobne.

d. Od omawianej wady odróżnić należy sytuację złożenia cyt. oświadczenia przez osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną – w pierwszym z rozważanych przypadków, bowiem, decydujące znaczenie odgrywa stan psychiczny danej osoby istniejący w chwili składania go przez nią (por. wyrok SN j.w.); nie ma to natomiast znaczenia w odniesieniu do osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, która nie ma zdolności do czynności prawnej w okresie pozostawania w obrocie postanowienia o jego ubezwłasnowolnieniu. O ile zatem oświadczenie woli złożone np. przez chorego psychicznie, ale nie ubezwłasnowolnionego w przebłysku świadomości będzie ważne z perspektywy przywołanego przepisu; nie znajdzie to zastosowania do oceny świadczenia złożonego w tych samych warunkach przez osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną; sankcja nieważności, bowiem, wypływa wprost z normy art. 14 par. 1 k.c.

Zgodnie z regułą dowodzenia wynikającą z art. 6 k.c. konieczność udowodnienia powyższych przesłanek obciąża osobę, która wywodzi z określonego faktu skutki prawne – w niniejszej sprawie na powódce.

Przedstawiona w wyższej partii tego uzasadnienia analiza i ocena zgromadzonego w niej materiału dowodowego jednoznacznego prowadziła do konkluzji, że sprostała ona i zadośćuczyniła temu

Eksponowany przez nią fakt wydania w 2014 roku postanowienia o jej całkowitym ubezwłasnowolnieniu – pozostawał dla tych ocen obojętnym, skoro sporna umowa zawarta została w 2011roku.

Redakcja jej roszczenia stojącego u podstaw niniejszego postępowania – nakazywała jego interpretację i rozważenie także w świetle innych wad oświadczenia woli.

1. W par. 1 art. 88 k.c. przewidziana została forma uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego warunkach błędu; w jego par. 2 – zaś – tego termin.

a. Konsekwencją złożenia oświadczenia woli m.in. w powyższych okolicznościach jest uruchomienie sankcji wzruszalności, co oznacza, że czynność dotknięta wadą jest, co prawda, ważna, ale podważalna w tym sensie, ze zainteresowany może uchylić się od skutków wadliwego jego złożenia realizując w ten sposób przysługujące wyłącznie jemu - a nie drugiej stronie konkretnej czynności prawnej – podmiotowe prawo kształtujące (por. wyrok SN z dnia 19 maja 1997 roku , I PKN 168/97, OSNAPiUS 1998, numer 8, p.24); przy czym jeżeli było złożone innej osobie, to skuteczność tego wymaga złożenia go jej i to w formie pisemnej niezależnie od tego, w jakiej formie składano pierwotne (wadliwe). Jest ona zachowana także wtedy, gdy zostanie ono umieszczone w pozwie czy piśmie procesowym skierowanym do właściwego adresata (por. postanowienie SN z dnia 125 listopada 1996 roku; II CKN 10/96, numer 4, p. 40). Poza granicami zastrzeżeń pozostawało, że powódka takowe pozwanym złożyła w pozwie wszczynającym niniejsze postępowanie domagając się stwierdzenia nieważności zawartej przez nich spornej umowy.

b. Omówione prawo – celem zabezpieczenia pewności obrotu – ograniczone zostało jednorocznym terminem zawitym liczonym od dnia m.in. wykrycia błędu; bezskuteczny jego upływ konwaliduje wadliwą czynność prawną, skoro podmiotowe prawo uprawnionego wygasa.

Uwag tych zasadniczo nie można było nawet przełożyć na w/naprowadzony stan faktyczny, skoro powódka w ogóle nie podjęła inicjatywy dowodowej na tym tle w świetle powołanej reguły dowodowej; tym samym niemożliwe było ustalenie czy wskazany termin wygasł jej. Z jej w/w rozmów z biegłym sądowymi nie powoływała się na to podając tylko szczątkowe informacje na temat spornej umowy w postaci twierdzeń, iż wie, że chodzi o spadek; że bracia mieli jej coś zapłacić; że mieli sprzedać nieruchomość stanowiąca jej przedmiot; że nic nie dostała, więc chyba jej nie sprzedali – okoliczność ta zresztą nie wypływała z żadnego fragmentu zgromadzonego w tej sprawie materiału dowodowego.

2. W kontekście z tym pozostawała niemożność poczynienia jakichkolwiek ustaleń na gruncie normy art. 86 k.c.

C. Kolejną kwestią do rozważenia w tym sporze – było istnienie po jej stronie interesu prawnego do jego zainicjowania. W myśl treści przepisu art. 189 k.p.c …. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny…

-Celem postępowania mającego wsparcie w przywołanym unormowaniu może być ustalenie zarówno pozytywne, jak i negatywne – ta forma ochrony praw podmiotowych nie wynika z przepisów prawa materialnego; w tym zakresie, więc, omawiany ma charakter materialnoprawny; należy go zatem traktować jako przyznający prawo do ich ochrony.

-Problem granic dopuszczalności korzystania z niej był i jest kontrowersyjny - zasadzając się głównie na wątpliwościach dotyczących tego czy może to dotyczyć sfery już naruszonego prawa czy już sfery jego zagrożenia. Zważywszy, że z jego redakcji nie wynikają żadne ograniczenia – obecnie przyjmuje się, iż determinantą tego jest wyłącznie istnienie po stronie powoda interesu prawnego; staje się on materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie.

-Interes prawny – jest to interes związany z szeroko rozumianym obszarem praw i obowiązków prawnych (por. wyrok SN z dnia 19 kwietnia1988 roku, III CZP26/88, OSP 1999, numer 1 s. 9 i nast.; Wyrok SN z dnia 15 kwietnia 1999 roku, I ACa 1046/98, OSA 1999, numer 11 – 12, p. 49); a w przypadku ustalania praw czy stosunków prawnych występuje z reguły wówczas, gdy istnieje ich niepewność powstała zarówno z przyczyn faktycznych, jak i z przyczyn prawnych. Istnienie go jest często kwestionowane w tych sytuacjach, w których występuje równocześnie – obok – także inna forma ochrony praw powoda. W orzecznictwie przyjmuje się jednak, że uzależnienie powództwa o ustalenie od tego interesu oceniać należy elastycznie z uwzględnieniem celowościowej jego wykładni, konkretnych okoliczności danej sprawy i od tego czy, w drodze innego powództwa, może uzyskać on pełną ochronę (por. wyrok z dnia 1 kwietnia 2004 roku , II CK 125/03; niepubl.).

1. Zastosowanie tych kryteriów do pozycji powódki w niniejszej sprawie pozwoliło na budowę przekonanie o pozytywnym do tego stosunku. Jej prawne relacje z prawem do udziału we własności cyt. nieruchomości sytuują ją w kręgu osób, dla których ustalenie go mieści się w w/w kwalifikacjach interesu prawnego – z kolei celowość jego wytoczenia zasadna jest choćby z racji tego, że emitować mogło i może wiele innych roszczeń, aktualnie nie wymagalnych (o wydanie; o zasądzenie).

(punkt I i IV wydanego w tej sprawie wyroku)

Koszty niniejszego postępowania:

W ich skład w przedmiotowym procesie weszły: opłata sądowa ( 10.800,- zł); wydatki na przeprowadzony w jego trakcie dowód z opinii biegłego ( 1.056,86,- zł) oraz koszty procesowego zastępstwa stron ( 7.200, - zł) – prawnym wsparciem orzeczenia o nich były unormowania art. 108 par. 1 k.p.c. ; art. 98 par.1 i par. 3 k.p.c. ; art. 102 k.p.c.; ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

(punkt II i III wydanego w tej sprawie wyroku)

(-) Zofia lehmann

ZARZĄDZENIE

notować

odpis wyroku plus uzasadnienie proszę doręczyć pełn. stron

proszę przedłożyć za 14 dni

Pn. dn.26 października 2018 roku Zofia lehmann