Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2024r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Joanna Andrzejak-Kruk

po rozpoznaniu w dniu 18 lipca 2024r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) z siedzibą w G.

przeciwko P. R.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Gostyniu

z dnia 25 października 2023r.,

sygn. akt I.C.280/23

oddala apelację.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym 7.11.2022r. powód (...) z siedziba w G. (wcześniej noszący nazwę (...)) wystąpił o zasądzenie od pozwanego P. R. kwoty 6.395,36zł odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania. W uzasadnieniu powód podniósł, że pozwany zawarł 20.09.2019r. umowę pożyczki z (...) SA w P., a ponieważ nie wywiązał się z warunków umowy odnośnie do zwrotu pożyczonej mu kwoty, umowa została wypowiedziana i pożyczka stała się wymagalna 1.04.2021r., a umową cesji z 15.02.2022r. pożyczkodawca zbył wierzytelność z tego tytułu na rzecz powoda. Na dochodzone roszczenie składały się: 4.576,09zł niespłacony kapitału, 418,06zł odsetki karne i umowne za opóźnienie, 1.401,21zł opłaty związane z udzieleniem i obsługą pożyczki.

W dniu 3.01.2023r. referendarz sądowy wydał przeciwko pozwanemu nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w którym uwzględnił żądanie pozwu.

Pozwany złożył sprzeciw od nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości oraz domagając się oddalenia powództwa i zasądzenia od powoda zwrotu kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 25.10.2023r., sygn. akt I.C.280/23 Sąd Rejonowy w Gostyniu: 1) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.560,93zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 7.11.2022r. do dnia zapłaty; 2) oddalił powództwo w pozostałym zakresie; 3) zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 203,-zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty z tytułu zwrotu kosztów procesu.

Apelację od wyroku wniósł powód, zaskarżając go w pkt 2. i 3. oraz zarzucając naruszenie:

1)  art. 385 ¹ k.c. poprzez uznanie, że zapisy umowy pożyczki oraz późniejszego aneksu dotyczące prowizji naruszają interesy konsumenta i stanowią klauzule abuzywne;

2)  art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie;

3)  art. 58 k.c. poprzez uznanie, że zapisy umowy pożyczki oraz późniejszego aneksu dotyczące prowizji zmierzają do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych;

4)  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. art. 385 ² k.c. poprzez przyjęcie, że w umowie pożyczki oraz aneksie wiążących strony doszło do naruszenia wskazanych przepisów w sytuacji pełnej akceptacji przez pozwanego warunków umowy i późniejszego aneksu, w tym prowizji oraz w sytuacji, gdy postanowienia umowy i aneksu nie kształtują obowiązków konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco interesów konsumenta;

5)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sporu, wynikających z treści zawartej umowy pożyczki i późniejszego aneksu w zakresie ustalenia warunków związanych z całkowitą kwotą pożyczki oraz całkowitym kosztem pożyczki, a także pozostałymi jej warunkami, zaakceptowanymi przez pozwanego, a tym samym twierdzenia, że powód nie wykazał wysokości roszczenia z uwagi na kwotę prowizji, co skutkowało oddaleniem powództwa;

6)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sporu, wynikających z treści zawartych i zaakceptowanych przez pozwanego - umowy pożyczki oraz późniejszego aneksu w zakresie poinformowania pozwanego o możliwości odstąpienia od zawartej umowy/aneksu bez konieczności wskazania przyczyny, a co umożliwiło pozwanemu przeanalizowanie zaakceptowanych wcześniej warunków, w tym wysokości prowizji i całkowitej kwoty do zapłaty, oraz ewentualnego odstąpienia, a czego pozwany nie uczynił, przystąpił natomiast do spłaty zobowiązania zgodnie z umową;

7)  art. 213 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że wpłaty pozwanego nie stanowią uznania roszczenia co do zasady i wysokości;

8)  art. 208 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie przy powziętych wątpliwościach co do wysokości przedmiotowego roszczenia i niezobowiązanie powoda do wskazania, w jaki sposób wyliczył należność z tytułu odsetek za pomocą kalkulatora odsetek, a zamiast tego arbitralne uznanie, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie w tym zakresie;

9)  art. 229 k.p.c. w związku z art. 230 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie, pomimo istniejących ku temu przesłanek i w konsekwencji uznanie, że brak kwestionowania przez pozwanego wysokości roszczenia powoda o zapłatę kwoty 418,06zł z tytułu sumy odsetek karnych i umownych za opóźnienie nie wskazuje, że fakt ten postał przez pozwanego przyznany.

W oparciu o te zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego dalszej kwoty 3.834,43zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za I i II instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Powód zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na pominięciu przez Sąd Rejonowy – wynikających z treści umowy pożyczki z 20.09.2019r. i aneksu do niej z 25.01.2020r. – warunków tej umowy związanych z całkowitą kwotą pożyczki oraz całkowitym kosztem pożyczki, a także pozostałych jej warunków zaakceptowanych przez pozwanego, co było jednak o tyle nietrafne, że Sąd Rejonowy przytoczył w swych ustaleniach faktycznych postanowienia przedmiotowej umowy odnoszące się do kwoty pożyczki, jej oprocentowania i kosztów pozaodsetkowych ( s. 1-2 uzasadnienia wyroku ), a trudno stwierdzić, jakie „pozostałe warunki umowy zaakceptowane przez pozwanego” powód miał na uwadze zarzucając ich pominięcie przez Sąd Rejonowy, choć według powoda były one istotne dla rozstrzygnięcia sporu. Powód wskazał jedynie na poinformowanie pozwanego przez pierwotnego wierzyciela o możliwości odstąpienia od zawartej umowy bez konieczności wskazania przyczyny. W pkt 35 umowy pożyczki i aneksu istotnie znalazło się oświadczenie pożyczkobiorcy, że przed zawarciem umowy został poinformowany o prawie odstąpienia od niej, którego to oświadczenia Sąd Rejonowy nie przytoczył w uzasadnieniu wyroku, natomiast pominięcie to nie może być uznane za uchybienie, które przełożyło się na wynik sprawy ( o czym dalej ).

Chybiony był podniesiony w apelacji powoda zarzut naruszenia art. 213 § 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Uznanie powództwa jest czynnością procesową, aktem dyspozycyjności pozwanego, który nie tylko uznaje samo żądanie powoda, ale i to, że uzasadniają je przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne i godzi się na wydanie wyroku uwzględniającego to żądanie ( por. np. wyrok SN z 18.03.2011r., III CSK 127/10 ). W niniejszej sprawie art. 213 § 2 k.p.c. nie znajdował więc zastosowania, gdyż pozwany jasno określił swoje stanowisko procesowe w sprzeciwie od nakazu zapłaty, w którym domagał się oddalenia powództwa, i nie zmienił go w dalszym toku postępowania. Powód w swej argumentacji w istocie nawiązał zaś do uznania roszczenia przez dłużnika, o którym mowa w art. 123 § 1 pkt 2 k.c. i które rodzi skutki w sferze prawa materialnego, prowadząc do przerwania biegu terminu przedawnienia, a nadto – jak uznaje się w orzecznictwie – gdy jest to uznanie tzw. właściwe ( które następuje w wyniku czynności prawnej pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem, ustalającej co do zasady i zakresu istnienie albo nieistnienie konkretnego stosunku prawnego ), zmienia rozkład ciężaru dowodu w stosunku do ogólnej reguły wynikającej z art. 6 k.c. w ten sposób, że w razie sporu to dłużnik zobowiązany jest wykazać, że jego zobowiązanie objęte czynnością uznania nie istnieje lub istnieje w mniejszym rozmiarze ( por. np. wyrok SN z 21.04.2015r., III CK 491/04 czy wyrok SN z 11.03.2020r., I CSK 585/18 ). W rozpoznawanym przypadku z ustaleń Sądu Rejonowego nie wynika, aby doszło do właściwego uznania roszczenia w przedstawionym rozumieniu, sam powód nie powoływał się zresztą na taki fakt, wskazując jedynie, że pozwany dokonywał wpłat na poczet pożyczki ( Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany spłacił jej część ). Spełnienie świadczenia kwalifikowane jest jednak jako tzw. niewłaściwe uznanie roszczenia i traktuje się je jako oświadczenie wiedzy dłużnika, tj. wyraz świadomości istnienia po jego stronie obowiązku spełnienia świadczenia ( por. np. wyrok SN z 25.03.2010r., I CSK 457/09 ). W świetle art. 123 § 1 pkt 2 k.c. sukcesywne wpłaty pozwanego rodziły więc konsekwencje jedynie w kontekście biegu terminu przedawnienia. Nie można natomiast przyjąć, wbrew oczekiwaniom powoda, że wpłaty pozwanego stanowił uznanie roszczenia co do zasady i co do wysokości w znaczeniu art. 213 § 2 k.p.c., które winno skutkować wydaniem wyroku uwzględniającego powództwo.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego zgłoszone w apelacji miały na celu podważenie oceny Sądu Rejonowego, który uznał, że postanowienia przedmiotowej umowy pożyczki nakładające na pozwanego obowiązek zapłaty prowizji w łącznej wysokości 3.416,37zł stanowiły niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zarzut naruszenia art. 58 k.c. był o tyle bezpodstawny, że Sąd Rejonowy nie powołał się na ten przepis, lecz badał postanowienia przedmiotowej umowy pod kątem zachowania zasad słuszności kontraktowej i równowagi w stosunku prawnym nawiązanym między przedsiębiorcą i konsumentem. Naruszenie w umowie przepisów ustawy gwarantujących zachowanie tych zasad, tak jak stwierdzone przez Sąd Rejonowy obejście przepisów o odsetkach maksymalnych ( art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 359 § 2 ¹ k.c. ), powodujące jednocześnie zakwalifikowanie danego postanowienia jako abuzywne, rodzi skutki określone w art. 385 ¹ k.c., a nie w art. 58 § 1 k.c., gdyż zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek ( por. uchwałę SN z 28.04.2022r., III CZP 40/22, publ. OSNC 2022/11/109 ).

Nie można zgodzić się z powodem, że postanowienia wzorca umownego stosowanego przez jego poprzednika, przewidujące obowiązek zapłaty przez pożyczkobiorcę prowizji, określają główne świadczenie pożyczkobiorcy, co w świetle art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. wyłączałoby możliwość uznania ich za klauzule abuzywne ( o ile by oczywiście przyjąć, że zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ). W orzecznictwie i doktrynie kwalifikacja świadczeń głównych z perspektywy tego przepisu nie jest jednolita, przy czym w przypadku umów nazwanych odnosi się to pojęcie najczęściej przez odwołanie do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Badana umowa pożyczki jest jednocześnie umową o kredyt konsumencki w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim ( t.j. Dz.U. 2023/1028 ). Dyskusyjne jest, czy przepis ten stanowi podstawę do kwalifikowania jej jako odrębnego typu umowy nazwanej i czy przesłanki w nim wymienione stanowią elementy przedmiotowo istotne takiej umowy, natomiast niewątpliwie zawiera on legalną definicję umowy o kredyt konsumencki i zbiorcze pojęcie, które obejmuje różnego rodzaju umowy pełniące funkcję kredytową ( art. 3 ust. 2 u.k.k. ). Do jednej z jej kluczowych cech należy z kolei odpłatność, z art. 4 ust. 1 u.k.k. wynika bowiem, że ustawy nie stosuje się m.in. do umów, w których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania oraz innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego. Wśród świadczeń obciążających konsumenta u.k.k. wymienia m.in. odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże czy koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń ( art. 5 pkt 6 ), natomiast spośród tych kosztów w sposób szczególny wyróżnia odsetki, nie zaliczając ich do tzw. pozaodsetkowych kosztów kredytu ( art. 5 pkt 6a ). To wyróżnienie jest eksponowane w dalszych przepisach u.k.k. ( art. 7, art. 13, art. 24, art. 30 ). Z tego względu w orzecznictwie uznaje się, że głównym świadczeniem po stronie konsumenta są należności odsetkowe ( odsetki kapitałowe oraz odsetki naliczane od kwoty przeterminowanej ), które są typowym świadczeniem, do którego spełnienia konsument jest obowiązany w przypadku każdej umowy podlegającej przepisom u.k.k., natomiast pozostałe koszty związane z udzieleniem kredytu konsumenckiego, niezdefiniowane w ustawie i mające różnorodny charakter, stanowią świadczenia uzupełniające ( por. uchwałę SN z 27.10.2021r., III CZP 43/20 ). Sąd Okręgowy przychyla się do tego kierunku wykładni, który jest uzasadniony także przez wzgląd na cel art. 385 ¹ i nast. k.c., jakim jest ochrona konsumentów; przepisy u.k.k., w kontekście kodeksowych reguł wyłączenia oceny abuzywności postanowień umów zawieranych z udziałem konsumentów, nie mogą być interpretowane w sposób, który powoduje pogorszenie położenia prawnego konsumentów, a do takiego skutku prowadziłaby konstrukcja wielu świadczeń głównych w jednym stosunku prawnym unormowanym w ustawie szczególnej.

Nietrafny był także podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 36a u.k.k. Przepis ten ( w brzmieniu obowiązującym przed 18.12.2022r. i mającym zastosowanie do przedmiotowej umowy – art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6.10.2022r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, Dz.U. 2022/2339 ) określa sposób obliczenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu według przedstawionego w nim wzoru ( ust. 1 ) oraz przewiduje, że pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu ( ust. 2 ). Obowiązywanie ustawowego limitu kosztów pozaodsetkowych ( art. 5 pkt 6a u.k.k. ) nie wyłącza jednak kontroli konkretnych postanowień umowy, które odnoszą się do takich kosztów, pod kątem skuteczności ich inkorporacji do stosunku prawnego oraz pod względem ich abuzywności. Celem wprowadzenia regulacji o maksymalnych pozaodsetkowych kosztach kredytu było to, że ograniczenie możliwości pobierania nadmiernych odsetek wynikające z art. 359 § 2 ¹ k.c. nie stanowiło wystarczającego instrumentu ochrony interesów konsumenta w sytuacji, gdy przedsiębiorcy, przestrzegając regulacji dotyczących maksymalnej wysokości odsetek, jednocześnie zastrzegali wysokie prowizje i dodatkowe opłaty o charakterze pozaodsetkowym. W konsekwencji tego rodzaju praktyk łączne koszty obsługi długu niejednokrotnie przekraczały wysokość zaciągniętej pożyczki lub kredytu. Wysokie koszty pozaodsetkowe, w przypadku korzystania przez konsumenta z pożyczek i kredytów w kilku instytucjach jednocześnie, powodowały szybko rosnący obszar zadłużenia. Uwzględniając te przesłanki ustawodawca podjął działania regulacyjne, których celem było zapobieganie przypadkom pobierania przez kredytodawców kredytu konsumenckiego nieuzasadnionych ( zbyt wysokich ) opłat ( Uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej z dnia 5.08.2015r., VII kadencja, druk sejm. nr 3460, s.19 ). Nowa regulacja miała więc stanowić dodatkowe zabezpieczenie interesów konsumentów, a nie instrument usprawiedliwiający ustalanie wysokości konkretnych kosztów kredytu na takim poziomie, aby łączna ich wysokość była wysokością maksymalną dopuszczoną przez ustawę o kredycie konsumenckim.

Prawidłowość tego kierunku wykładni jednoznacznie potwierdza orzecznictwo TSUE na tle Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ( Dz.U.UE.L. 1993/95/29 ), w szczególności wyroki TSUE z 26.03.2020r., C-779/18 i z 3.09.2020r., C-84/19, C-222/19, C-252/19. Dyrektywa 93/13/EWG ( której inkorporację do krajowego porządku prawnego stanowią przepisy art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. ) przewiduje w art. 1 ust. 2, że warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są Państwa Członkowskie, nie będą podlegały przepisom dyrektywy. TSUE stwierdził natomiast, że art. 1 ust. 2 dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że z zakresu jej stosowania nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście poniesione koszty. Cyt. wyżej wyroki TSUE zapadły na tle sprawy, w której zastosowanie znajduje art. 36a u.k.k., przy czym Trybunał podkreślił, że w jego ocenie przepis ten nie określa praw i obowiązków stron umowy, lecz poprzestaje na ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu, co nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie ma ewentualnie nieuczciwy charakter poniżej określnego prawnie pułapu ( pkt 57 uzasadnienia wyroku z 26.03.2020r., pkt 62 uzasadnienia wyroku z 3.09.2020r. ). Tożsame stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwałach z 26.10.2021r., III CZP 42/20 ( publ. OSNC 2022/6/57 ) i z 27.10.2021r., III CZP 43/20 stwierdzając, że okoliczność, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wysokości określonej w art. 36a ust. 1 i 2 u.k.k., nie wyłącza oceny, czy postanowienia określające te koszty są niedozwolone ( art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. ).

Podsumowując, przepis art. 36a u.k.k. nie określa liczby, charakteru i konkretnej wysokości kosztów składających się na pozaodsetkowe koszty kredytu, a jedynie wytycza ramy, w których postanowienia umowy kredytu konsumenckiego określające te koszty muszą się mieścić. Korzystając, w tych ramach, ze swobody kontraktowej strony ( w praktyce przedsiębiorca ) nie mogą natomiast pomijać dodatkowych, ustawowych ograniczeń swobody kontraktowej wynikających z art. 385 ¹ i nast. k.c. W samej treści art. 353 ¹ k.c., do którego powód odwołał się w apelacji, wyznaczono granice swobody umów stanowiąc, że strony zawierające umowę mogą co prawda ułożyć stosunek prawny według swego uznania, ale tylko tak, aby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości ( naturze stosunku ), ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednym z ustawowych ograniczeń kompetencji stron do swobodnego kształtowania treści zobowiązań umownych są właśnie przepisy dotyczące klauzul abuzywnych zawarte w art. 385 ¹ -385 ³ k.c. Umowa obejmująca postanowienie niedozwolone jest więc – z punktu widzenia art. 353 ¹ k.c. – umową, której treść sprzeciwia się ustawie ( zob. m.in. P. Machnikowski, „Swoboda umów wg. art. 353 ¹ k.c. Konstrukcja prawna”, Warszawa 2005, s. 187-188; Cz. Żuławska, „Zasady prawa gospodarczego prywatnego”, Warszawa 1999, s. 63 ). Ustawa o kredycie konsumenckim wprost uznaje, m.in. w art. 5 pkt 6a, możliwość pobierania przez instytucje pożyczkowe innych opłat niż odsetki. Nie oznacza to jednak, że ustawa ta pozwala na ustalanie wysokości dodatkowych opłat w dowolnej wysokości.

Nie ma także znaczenia dla możliwości zastosowania art. 385 ¹ k.c. eksponowana w apelacji okoliczność, że pozwany, znając warunki umowy, w tym dotyczące kosztów, przystąpił do niej i zaakceptował te warunki, a następnie nie skorzystał z przysługującego mu prawa odstąpienia od umowy. Przystąpienie przez konsumenta do umowy pożyczki i wyrażenie zgody na wszystkie jej postanowienia nie wyłącza możliwości oceny konkretnych postanowień umownych z punktu widzenia art. 385 ¹ § 1 k.c. Do istoty instytucji klauzul abuzywnych należy przecież badanie przez sąd, czy określone postanowienia włączone do umowy – ważnie i skutecznie zawartej – są wiążące dla konsumenta z uwagi na kryteria określone w art. 385 ¹ § 1 k.c. Przystąpienie do umowy i nieskorzystanie przez konsumenta z prawa do odstąpienie od niej nie powoduje więc w żadnym wypadku usankcjonowania tej umowy jako całości czy też jej poszczególnych postanowień, jeżeli były one wadliwe.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., dla uznania danej klauzuli za abuzywną konieczne jest kumulatywne spełnienie przesłanek: kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta. Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Chodzi więc o postępowanie, które potocznie jest rozumiane jako nieuczciwe, nierzetelne, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania ( por. np. wyrok SN z 8.06.2004r., I CK 635/03 czy wyrok SN z 15.01.2016r., I CSK 125/15 ). „Rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Chodzi zatem o zachwianie równowagi kontraktowej wyrażające się w tym, że kontrahent konsumenta zastrzega dla siebie nadmierne korzyści lub uprzywilejowaną pozycję, wyraźnie i w znacznym stopniu przewyższające korzyści uzyskane przez konsumenta lub pod innym względem znacznie pogarszające sytuację konsumenta ( por. np. wyrok SN z 13.07.2005r., I CK 832/04 ). Określenie „rażąco” należy przy tym interpretować jako znaczne odbieganie przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem. W celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy więc wziąć pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym mających charakter dyspozytywny ( por. uzasadnienie uchwały (7) SN z 20.06.2018r., III CZP 29/17, publ. OSNC 2019/1/2 ).

Sąd Rejonowy w odniesieniu do postanowień przedmiotowej umowy przewidujących obowiązek zapłaty prowizji wiązał zachwianie równowagi kontraktowej i naruszenie dobrych obyczajów z czerpaniem przez poprzednika prawnego powoda – kosztem pozwanego jako konsumenta – nadmiernych i nieuzasadnionych korzyści finansowych, na co wskazuje w szczególności wysokość prowizji stanowiącej łącznie 55 % kwoty pożyczki udostępnionej pozwanemu na okres ok. 1,5 roku ( w aneksie z 25.01.2020r. do umowy pożyczki RRSO określono na 339,42 % ).

Prowizja nie ma ustawowo określonego znaczenia, a Sąd Rejonowy słuszne zwrócił uwagę, że przyczyny nałożenia na pozwanego obowiązku jej zapłacenia nie wynikają z treści umowy pożyczki i aneksu do niej, gdzie w szczególności nie zdefiniowano prowizji. W apelacji powód podał, że prowizja ma na celu pokrycie kosztów obsługi pożyczki w okresie trwania umowy, obejmujących wynagrodzenia pracowników, koszty utrzymywania portalu klienta, koszty obsługi reklamacyjnej, koszty rozliczania pożyczki itp. Jest oczywiste, że prowadzenie działalności takiej, jak poprzednik prawny powoda, generuje tego rodzaju koszty administracyjne czy koszty ryzyka, które powinna pożyczkodawcy rekompensować prowizja, nie sposób także negować, że może ona przybrać formę ryczałtu, a pożyczkodawca nie ma obowiązku przedstawienia w umowie sposobu jej wyliczenia. Ustalenie wysokości tego świadczenia nie może być jednak dowolne i oderwane od ponoszonych w związku z udzieleniem pożyczki kosztów. Pomimo wskazania przez powoda w apelacji przykładowych rodzajów tych kosztów, brak jakichkolwiek danych dotyczących ich wysokości ( choćby wewnętrznych danych liczbowych obrazujących, jakie poprzednik prawny powoda przeciętne ponosi koszty związane z udzielaniem danego rodzaju pożyczek i jak przekładają się one na wysokość prowizji ) nie pozwala na podważenie stanowiska Sądu Rejonowego, że pożyczkodawca sztucznie zawyża prowizję, która nie ma mu rekompensować rzeczywistych kosztów ( zwłaszcza że pobiera także opłatę przygotowawczą, opłatę za dostarczenie środków i opłatę za usługę terenowej obsługi pożyczki ), lecz stanowić dodatkowy zysk, gdy tymczasem z istoty odsetek tzw. kapitałowych wynika, że to one, a nie prowizja, stanowią wynagrodzenie wierzyciela za udostępnienie środków pieniężnych do korzystania dłużnikowi. Ocena Sądu Rejonowego uwzględnia wykładnię przepisów dyrektywy 93/13 dokonaną przez TSUE, który uznaje, że koszt kredytu może prowadzić do znaczącej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla pożyczkobiorcy, jeżeli świadczone w zamian usługi nie wchodziły racjonalnie w zakres świadczeń wykonanych w ramach zawarcia lub zarządzania umową o kredyt, lub gdy kwoty obciążające konsumenta z tytułu kosztów udzielenia i zarządzania pożyczką wydają się oczywiście nieproporcjonalne do kwoty pożyczki ( por. cyt. wyżej wyrok z 3.09.2020r., C-84/19, C-222/19, C-252/19, pkt 95 ) albo też gdy umowa przewiduje zapłatę przez konsumenta kosztów lub prowizji w kwocie rażąco nieproporcjonalnej do świadczonej w zamian usługi ( por. wyrok z 23.11.2023r., C-321/22 ).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że postanowienia przedmiotowej umowy pożyczki zastrzegające prowizję stanowiły klauzulę abuzywną i nie wiązały one pozwanego, a strony były związane umową w pozostałym zakresie ( art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. ). W rezultacie Sąd Rejonowy słusznie oddalił powództwo w zakresie kwoty 3.416,37zł składającej się na prowizję przewidzianą w umowie pożyczki ( 1.864,-zł ) i aneksie do niej ( 1.552,37zł ).

Jako niewykazane Sąd Rejonowy uznał z kolei żądanie zasądzenia kwoty 418,06zł, które powód określił w pozwie jako dochodzone z tytułu „sumy odsetek karnych i umownych za opóźnienie”. Według Sądu Rejonowego powód nie wyjaśnił i nie przedstawił jakiegokolwiek wyliczenia odsetek ( stawek, okresu ich naliczania, kwot, od których były liczone ), co uniemożliwiło zweryfikowanie zasadności tego roszczenia. Można zgodzić się z apelacją, że skoro w umowie zastrzeżono odsetki za opóźnienie w spłacie pożyczki i określono ich wysokość ( pkt 15a umowy ), a pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty nie podważał wysokości roszczenia z tego tytułu, to wchodziło w grę zastosowanie art. 230 k.p.c. i uznanie twierdzeń powoda o wysokości zadłużenia z tego tytułu za przyznane. Powód ma także rację wskazując, że do pisma z 21.09.2023r. stanowiącego odpowiedź na sprzeciw od nakazu zapłaty dołączył zestawienie obrazujące naliczenie odsetek, z tym że ze złożonego wyliczenia wynika suma odsetek jedynie 89,91zł ( k.114 ), stanowiących – jak wskazano to w apelacji – odsetki umowne za opóźnienie. Dopiero więc w apelacji powód przedstawił wyliczenie dalszych odsetek na kwotę 573,79zł z wyjaśnieniem, że jest to suma odsetek ustawowych za opóźnienie naliczonych od 3.05.2021r. ( dzień następujący po dniu wymagalności roszczenia ) do 27.10.2022r. ( dzień sporządzenia pozwu ) od kwoty 4.576,09zł oraz że z odsetek wynoszących łącznie 663,70zł powód dochodzi jedynie zasadzenia kwoty 418,06zł. Wyliczenia powoda zostały jednak oparte na założeniu, że roszczenie główne jest zasadne w całości, gdy tymczasem zobowiązanie pozwanego nie obejmowało prowizji. Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego oddalające powództwo o odsetki nie zostało zatem skutecznie podważone w apelacji.

W tym stanie rzeczy i na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk