Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2023r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Joanna Andrzejak-Kruk

po rozpoznaniu w dniu 28 czerwca 2023r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) z siedzibą w W.

przeciwko A. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu

z dnia 14 października 2022r.,

sygn. akt I.C.65/21

oddala apelację.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym 16.12.2019r. w postępowaniu nakazowym powód (...) z siedzibą w B. wystąpił o zasądzenie od pozwanej A. M. kwoty 13.678,96zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 4.12.2019r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu według norm przepisanych. Powód opierał roszczenie na wekslu wystawionym przez pozwaną na zabezpieczenie zwrotu udzielonej jej pożyczki, podnosząc, że weksel ten wypełnił zgodnie z deklaracją wekslową i wynika z niego zobowiązanie pozwanej do zapłaty w dniu 3.12.2019r. sumy wekslowej w wysokości 13.728,96zł. Powód wezwał pozwaną do wykupu weksla, pozwana wpłaciła jedynie 50,-zł, a zatem pozostała należność jest wymagalna i nieprzedawniona.

W dniu 30.07.2020r. wydany został przeciwko pozwanej nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla, w którym uwzględniono żądanie pozwu.

Pozwana wniosła zarzuty od nakazu zapłaty, domagając się oddalenia powództwa i obciążenia powoda kosztami procesu. Pozwana zarzuciła, że nie wezwano jej do wykupu weksla, zakwestionowała także skuteczność dokonanego przez powoda wypowiedzenia umowy pożyczki i w związku z tym prawidłowość wypełnienia weksla in blanco. Pozwana podniosła nadto zarzuty odnoszące się do samej umowy pożyczki, w tym wskazała na występowanie w niej klauzul abuzywnych dotyczących kosztów kredytu.

W odpowiedzi na zarzuty powód cofnął pozew i zrzekł się roszczenia co do kwoty 50,-zł, którą pozwana wpłaciła po wniesieniu pozwu. W pozostałym zakresie powód podtrzymał powództwo, zaś z ostrożności procesowej, na wypadek przyjęcia przez sąd, że roszczenie nie jest wymagalne w całości, wniósł o zasadzenie rat pożyczki wymagalnych na dzień zamknięcia rozprawy ( pismo z 26.02.2021r. ).

Wyrokiem z dnia 14.10.2022r., sygn. akt I.C.65/21 Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu: I. uchylił w całości nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 30.07.2020r. wydany przez Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu w sprawie I.Nc.3667/19, II. umorzył postępowanie co do żądania zasądzenia kwoty 50,-zł, III. w pozostałym zakresie oddalił powództwo.

Apelację od wyroku wniósł powód, zaskarżając go w punkcie III. i zarzucając naruszenie:

1.  art. 385 ^{( 1 )}§ 1 k.c. w zw. z art. 36a ust. 2 ustawy z dnia 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim poprzez jego błędną wykładnię skutkującą nieuzasadnionym przyjęciem, że postanowienia umowy pożyczki w szczególności w zakresie: opłaty za tzw. (...), opłaty przygotowawczej oraz wynagrodzenia prowizyjnego są abuzywne, pomimo, że ustawa nie zakazuje powódce pobierać ww. opłat, strony ułożyły stosunek prawny wedle swego uznania, a postanowienia umowy są sformułowane w sposób jednoznaczny, jasny i precyzyjny, a ponadto usługa (...) jest całkowicie fakultatywna, wybierana na etapie składania wniosku, z kolei wynagrodzenie prowizyjne jest świadczeniem wpisanym wprost - jednoznacznie i w sposób jasny, co wyklucza kontrolę abuzywności, a ponadto koszty te mieszczą się w kryterium ustawowym maksymalnych kosztów pozaodsetkowych, przez co ewentualne naruszenie interesów konsumenta nie ma charaktery „rażącego”;

2.  art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 359 § 1 k.c. oraz art. 65 k.c. w zw. z pkt 2.1 umowy pożyczki poprzez nieuprawnioną ingerencję sądu w stosunek umowny stron i zmianę treści zobowiązania zakresie wysokości raty;

3.  art. 353 ¹ k.c. oraz art. 61 § 1 k.c. poprzez ingerencję przez sąd w treść stosunku umownego pomiędzy stronami w ten sposób, że sąd bez podstawy prawnej na skutek arbitralnej zmiany stosunku prawnego poprzez wyeliminowanie uznanych przez sąd za abuzywne klauzul, co skutkowało przyjęciem, że oświadczenie o wypowiedzeniu nie zostało złożone pozwanemu skutecznie, podczas gdy takie wypowiedzenie odpowiada treści ułożonemu przez strony stosunkowi prawnemu;

4.  art. 10 ustawy z dnia 28.04.1936r. - Prawo wekslowe w zw. z art. 6 k.c. poprzez bezzasadne przyjęcie, że weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową, podczas gdy powód postawił zadłużenie pozwanego w stan wymagalności, a następnie wypełnił weksel na wartość zobowiązania pozwanego;

5.  art. 720 § 1 k.c. poprzez brak zasądzenia zwrotu pożyczki do wysokości kwoty nominalnej wraz wynagrodzeniem powoda pomimo zobowiązania umownego pozwanego do zwrotu rzeczonej kwoty;

6.  art. 10 ustawy z dnia 28.04.1936r. - Prawo wekslowe w zw. z art. 6 k.c. poprzez nieuprawnioną ingerencję w stosunek podstawowy w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco, a tym samym sprawa niniejsza zyskała charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazana, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem, a także w zakresie zarzutu niewykazania konkretnych i realnych kosztów poniesionych w związku z zawarciem umowy obarcza stronę pozwaną;

W oparciu o te zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej kwoty 13.628,96zł z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od 4.12.2019r. do dnia zapłaty, a ewentualnie o zasądzenie od pozwanej rat wymagalnych na dzień wyrokowania, na podstawie art. 316 k.p.c. Nadto wniósł o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu w obu instancjach według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwana domagała się jej oddalenia oraz obciążenia powoda kosztami procesu.

Sąd Okręgowy nie przeprowadzał postępowania dowodowego, a zatem niniejsze uzasadnienie zawiera jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa ( art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. ).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Nie ma wątpliwości, i podkreślał to sam powód w apelacji, że podstawę dochodzonego przez niego roszczenia stanowił weksel. Wynikało to już z treści pozwu, w którym powód domagał się rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym i wydania nakazu zapłaty przeciwko pozwanej jako zobowiązanej z weksla ( art. 484 ^{( 1)} k.p.c., art. 485 § 2 k.p.c. ), przy czym w pozwie powód żądał zasądzenia sumy wekslowej wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie, zaś po zwróceniu mu uwagi, że zastrzeżenie takiej wysokości odsetek nie wynika z treści weksla ( k.14 ), pismem z 21.05.2020r. skorygował swoje żądanie, domagając się odsetek ustawowych za opóźnienie ( k.17 ).

W orzecznictwie uznaje się, że dochodząc wierzytelności wekslowej wierzyciel może w pozwie, niezależnie od powołania się na treść weksla, przytoczyć także fakty i dowody uzasadniające roszczenie wynikające ze stosunku podstawowego i tym samym oprzeć żądanie pozwu na dwóch podstawach faktycznych i prawnych, a jeżeli w takiej sytuacji okaże się, że zobowiązanie wekslowe nie istnieje, sąd musi rozpoznać żądanie wynikające z drugiej, dodatkowej podstawy przytoczonej przez powoda ( por. wyrok SN z 14.11.2006r., II CSK 205/06, publ. OSNC 2007/9/139 czy wyrok SN z 11.02.2015r., I CSK 133/14 ). Z pozwu w niniejszej sprawie nie wynika jednak, aby powód dochodził zapłaty na dwóch podstawach faktycznych i prawnych, a powołanie się przez niego na umowę pożyczki miało jedynie na celu wyjaśnienie, że przedstawiony weksel było to weksel gwarancyjny in blanco, który został wypełniony przez powoda w granicach, jak uznawał, wynikających z deklaracji wekslowej. Wypada zresztą zauważyć, że powód nawet nie dołączył do pozwu umowy pożyczki z 24.07.2018r., a jedynie weksel, deklarację wekslową i wezwanie do wykupu weksla ( zawierające jednocześnie wypowiedzenie umowy pożyczki ).

Z uwagi na to, że Sąd Rejonowy rozpoznał sprawę w postępowaniu nakazowym, niedopuszczalna była zmiana powództwa ( art. 493 § 3 pkt 3 k.p.c.), a taką zmianę stanowiło żądanie zasądzenia należności wynikającej z zawartej przez strony umowy pożyczki, które powód zgłosił – z ostrożności procesowej – pismem z 26.02.2021r. i ponowił w apelacji jako wniosek ewentualny dotyczący zmiany zaskarżonego wyroku. Trzeba bowiem podkreślić, że zobowiązanie wekslowe powstające na skutek wypełnienia weksla in blanco ma charakter odrębny i niezależny od zobowiązania, którego źródło tkwi w stosunku podstawowym. Przedmiotem powództwa opartego na wekslu nie jest stosunek podstawowy, lecz zobowiązanie wekslowe, choć zarzuty oparte na stosunku podstawowym mogą służyć obronie pozwanego ( por. np. wyrok SN z 8.02.2018r., II CSK 166/17 ).

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwana podniosła, że weksel został przez powoda wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem i w tym zakresie odwołała się w samych zarzutach oraz w piśmie procesowym z 28.04.2021r. do treści stosunku podstawowego łączącego strony, z którego wynikały przesłanki powstania i wysokość zobowiązania zabezpieczonego wekslem in blanco. Na skutek zarzutów pozwanej ( dopuszczalnych w świetle art. 10 i 17 Prawa wekslowego ) spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przeniósł się wprawdzie na płaszczyznę stosunku prawa cywilnego, natomiast w dalszym ciągu rozpoznaniu podlegało roszczenie wekslowe. Sąd Rejonowy prawidłowo zatem uznał, że jego rzeczą było zbadanie, czy dołączony do pozwu weksel został wypełniony zgodnie z porozumieniem wynikającym z deklaracji wekslowej, a w konsekwencji czy powstało zobowiązanie wekslowe pozwanej ( wystawca weksla in blanco staje się bowiem zobowiązany wekslowo tylko w granicach, w których tekst weksla odpowiada porozumieniu wekslowemu, por. np. wyroki SN: z 26.01.2001r., II CKN 25/00, publ. OSNC 2001/7-8/117 i z 9.12.2004r., II CK 170/04 ). Innymi słowy, chodziło o ocenę, w jakim zakresie zarzuty pozwanej, oparte na zawartym przez strony porozumieniu co do uzupełnienia weksla in blanco, czynią roszczenie wekslowe powoda bezzasadnym ( por. uchwałę (7) SN z 7.01.1967r., III CZP 19/66, publ. OSNC 1968/5/79 czy wyrok SN z 11.03.2011r., II CSK 311/10, publ. OSNC-ZD 2011/3/66 ). Stwierdzenie, że zobowiązanie wekslowe nie powstało lub powstało w mniejszym rozmiarze, nie rodziło natomiast obowiązku oceny, czy powodowi przysługuje roszczenie wynikające z łączącej strony umowy pożyczki, gdyż powód w pozwie nie powoływał takiej podstawy powództwa. Z tego względu nietrafny okazał się podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 720 § 1 k.c., którego powód upatrywał – jak to ujął – w niezasądzeniu „zwrotu pożyczki do wysokości kwoty nominalnej pomimo zobowiązania umownego pozwanej do zwrotu rzeczonej kwoty”.

Badając zawartą przez strony umowę pożyczki gotówkowej z 24.07.2018r. Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że postanowienia tej umowy nakładające na pozwaną obowiązek uiszczenia opłaty przygotowawczej w wysokości 129,-zł ( pkt (...) ), wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 7.771,-zł ( pkt (...) ) i wynagrodzenia za usługę (...) w wysokości 1.100,-zł ( pkt (...) ) stanowią tzw. klauzule abuzywne, a więc niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego w tym zakresie, uznając za niezasadne zarzuty apelacji zmierzające do jego podważenia.

Sąd Rejonowy słusznie uznał, że przedmiotowa umowa pożyczki jest umową o kredyt konsumencki w rozumieniu art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim ( t.j. Dz.U. 2023/1028 ) oraz że skoro wiązała przedsiębiorcę z konsumentem ( art. 22 ¹ k.c. ), a jej postanowienia odnoszące się do wysokości opłaty przygotowawczej, prowizji i opłaty za (...) nie były uzgodnione indywidualnie ( art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c.), to podlegały one kontroli pod kątem art. 385 ¹ § 1 k.c. Wbrew także zarzutom apelacji, prowizja stanowiąca wynagrodzenie z tytułu udzielenia pożyczki, przewidziana w umowie pożyczki, do której mają zastosowanie przepisy u.k.k.k., nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., co zostało obszernie wyjaśnione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wraz z odwołaniem do poglądów orzecznictwa ( w tym zwłaszcza uchwały SN z 27.10.2021r., III CZP 43/20 ) i nie wymaga dodatkowego omówienia.

Jako zasadniczy argument przeciwko możliwości uznania ww. pozaodsetkowych kosztów kredytu za klauzule abuzywne powód wskazywał treść art. 36a u.k.k. Przepis ten ( w brzmieniu obowiązującym przed 18.12.2022r. i mającym zastosowanie do przedmiotowej umowy – art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6.10.2022r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, Dz.U. 2022/2339 ) określa sposób obliczenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu według przedstawionego w nim wzoru ( ust. 1 ) oraz przewiduje, że pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu ( ust. 2 ). Wbrew przekonaniu powoda, art. 36a u.k.k. nie stanowi lex specialis w stosunku do przepisów art. 385 ¹ i nast. k.c., a obowiązywanie ustawowego limitu kosztów pozaodsetkowych nie wyłącza kontroli konkretnych postanowień umowy, które odnoszą się do takich kosztów, pod kątem skuteczności ich inkorporacji do stosunku prawnego oraz pod względem ich abuzywności. Celem wprowadzenia regulacji o maksymalnych pozaodsetkowych kosztach kredytu było to, że ograniczenie możliwości pobierania nadmiernych odsetek wynikające z art. 359 § 2 ¹ k.c. nie stanowiło wystarczającego instrumentu ochrony interesów konsumenta w sytuacji, gdy przedsiębiorcy, przestrzegając regulacji dotyczących maksymalnej wysokości odsetek, jednocześnie zastrzegali wysokie prowizje i dodatkowe opłaty o charakterze pozaodsetkowym. W konsekwencji tego rodzaju praktyk łączne koszty obsługi długu niejednokrotnie przekraczały wysokość zaciągniętej pożyczki lub kredytu. Wysokie koszty pozaodsetkowe, w przypadku korzystania przez konsumenta z pożyczek i kredytów w kilku instytucjach jednocześnie, powodowały szybko rosnący obszar zadłużenia. Uwzględniając te przesłanki ustawodawca podjął działania regulacyjne, których celem było zapobieganie przypadkom pobierania przez kredytodawców kredytu konsumenckiego nieuzasadnionych ( zbyt wysokich ) opłat ( Uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej z dnia 5.08.2015r., VII kadencja, druk sejm. nr 3460, s.19 ). Nowa regulacja miała więc stanowić dodatkowe zabezpieczenie praw konsumentów, a nie instrument usprawiedliwiający ustalanie wysokości konkretnych kosztów kredytu na takim poziomie, aby łączna ich wysokość była wysokością maksymalną dopuszczoną przez ustawę o kredycie konsumenckim.

Prawidłowość tego kierunku wykładni jednoznacznie potwierdza orzecznictwo TSUE na tle Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ( Dz.U.UE.L. 1993/95/29 ), w szczególności wyroki TSUE z 26.03.2020r., C-779/18 i z 3.09.2020r., C-84/19, C-222/19, C-252/19. Dyrektywa 93/13/EWG ( której inkorporację do krajowego porządku prawnego stanowią przepisy art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. ) przewiduje w art. 1 ust. 2, że warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są Państwa Członkowskie, nie będą podlegały przepisom niniejszej dyrektywy. TSUE stwierdził natomiast, że art. 1 ust. 2 dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że z zakresu jej stosowania nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście poniesione koszty. Cyt. wyżej wyroki TSUE zapadły na tle sprawy, w której zastosowanie znajduje art. 36a u.k.k., przy czym Trybunał podkreślił, że w jego ocenie przepis ten nie określa praw i obowiązków stron umowy, lecz poprzestaje na ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu, co nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie ma ewentualnie nieuczciwy charakter poniżej określnego prawnie pułapu ( pkt 57 uzasadnienia wyroku z 26.03.2020r., pkt 62 uzasadnienia wyroku z 3.09.2020r. ). Tożsame stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwałach z 26.10.2021r., III CZP 42/20 i z 27.10.2021r., III CZP 43/20 stwierdzając, że okoliczność, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wysokości określonej w art. 36a ust. 1 i 2 u.k.k., nie wyłącza oceny, czy postanowienia określające te koszty są niedozwolone ( art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. ).

Podsumowując, przepis art. 36a u.k.k. nie określa liczby, charakteru i konkretnej wysokości kosztów składających się na pozaodsetkowe koszty kredytu, a jedynie wytycza ramy, w których postanowienia umowy kredytu konsumenckiego określające te koszty muszą się mieścić. Korzystając ze swobody kontraktowej, którą zapewniają te ramy, strony ( w praktyce przedsiębiorca ) nie mogą natomiast pomijać dodatkowych, ustawowych ograniczeń swobody kontraktowej wynikających z art. 385 ¹ i nast. k.c. W samej treści art. 353 ¹ k.c., do którego powód odwołał się w apelacji, wyznaczono granice swobody umów stanowiąc, że strony zawierające umowę mogą co prawda ułożyć stosunek prawny według swego uznania, ale tylko tak, aby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości ( naturze stosunku ), ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jednym z ustawowych ograniczeń kompetencji stron do swobodnego kształtowania treści zobowiązań umownych są właśnie przepisy dotyczące klauzul abuzywnych zawarte w art. 385 ¹ -385 ³ k.c. Umowa obejmująca postanowienie niedozwolone jest więc – z punktu widzenia art. 353 ¹ k.c. – umową, której treść sprzeciwia się ustawie ( zob. m.in. P. Machnikowski, „Swoboda umów wg. art. 353 ¹ k.c. Konstrukcja prawna”, Warszawa 2005, s. 187-188; Cz. Żuławska, „Zasady prawa gospodarczego prywatnego”, Warszawa 1999, s. 63 ). Prawdą jest, jak podnosi powód, że ustawa o kredycie konsumenckim wprost uznaje, m.in. w art. 5 pkt 6a, możliwość pobierania przez instytucje pożyczkowe innych opłat niż odsetki. Nie oznacza to jednak, że ustawa ta pozwala na ustalanie wysokości dodatkowych opłat w dowolnej wysokości.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., dla uznania danej klauzuli za abuzywną konieczne jest kumulatywne spełnienie przesłanek: kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta. Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Chodzi więc o postępowanie, które potocznie jest rozumiane jako nieuczciwe, nierzetelne, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania ( por. np. wyrok SN z 8.06.2004r., I CK 635/03 czy wyrok SN z 15.01.2016r., I CSK 125/15 ). „Rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Chodzi zatem o zachwianie równowagi kontraktowej wyrażające się w tym, że kontrahent konsumenta zastrzega dla siebie nadmierne korzyści lub uprzywilejowaną pozycję, wyraźnie i w znacznym stopniu przewyższające korzyści uzyskane przez konsumenta lub pod innym względem znacznie pogarszające sytuację konsumenta ( por. np. wyrok SN z 13.07.2005r., I CK 832/04 ). Określenie „rażąco” należy przy tym interpretować jako znaczne odbieganie przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem. W celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy więc wziąć pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym mających charakter dyspozytywny ( por. uzasadnienie uchwały (7) SN z 20.06.2018r., III CZP 29/17, publ. OSNC 2019/1/2 ).

W pkt (...) umowy pożyczki o kapitale wynoszącym 9.000,-zł ustalono wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 7.771,-zł. Z treści umowy nie wynika cel pobrania prowizji, natomiast powód określił go jako ekwiwalent kosztu obsługi pożyczki z uwzględnieniem ryzyka wiążącego się z udostępnieniem środków, wskazując na ponoszone przez niego koszty udzielania pożyczek, obejmujące podatek dochodowy od osób prawnych ( 19% naliczone od całości pozaodsetkowych kosztów pożyczki ), wynagrodzenie za pośrednictwo w zawieraniu umów wypłacane na rzecz doradcy finansowego lub pośrednika kredytowego ( 2,5% lub 5% naliczone od całkowitej kwoty do zapłaty ) i koszty pozyskania kapitału na rynku finansowym ( stopa zwrotu co najmniej 8,9% ). Powód przytoczył także dane, z których wynika, że koszty operacyjne i koszty ryzyka w segmencie pożyczek udzielanych na dłuższe okresy szacuje się na 49,5-76% kwoty pożyczki. Ustalona przez powoda w przedmiotowej umowie prowizja stanowi jednak aż 86,34% kapitału pożyczki, istotnie odbiegając tym samym od danych szacunkowych, które sam przytoczył, a przecież oprócz prowizji powód pobrał także inne opłaty ( opłatę przygotowawczą 129,-zł i opłatę za (...) 1.100,-zł ), tak że łączna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu była równa kapitałowi pożyczki. Nie ma wątpliwości, że powód ponosi koszty prowadzonej działalności, które może mu rekompensować prowizja, nie sposób także negować, że prowizja może przybrać formę ryczałtu, natomiast ustalenie jego wysokości nie może być dowolne i oderwane od ponoszonych przez powoda w związku z udzieleniem pożyczki kosztów. Brak jakichkolwiek danych dotyczących tych kosztów ( choćby wewnętrznych danych liczbowych obrazujących, jakie powód przeciętne ponosi koszty związane z udzielanie danego rodzaju pożyczek i jak przekładają się one na wysokość prowizji ) nie pozwala natomiast na zanegowanie stanowiska Sądu Rejonowego co do nieekwiwalentności prowizji.

W pkt (...) umowy pożyczki ustalono wynagrodzenie w wysokości 1.100,-zł z tytułu przyznania pożyczkobiorcy na jego wniosek dodatkowych uprawnień określonych jako (...). Z umowy wynika, że w ramach tego pakietu pożyczkobiorca był uprawniony do: 1) bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat albo bezpłatnego obniżenia o 50% maksymalnie czterech kolejnych rat; 2) skrócenia maksymalnego 14-dniowego okresu postawienia pożyczki do jego dyspozycji do 10 dni; 3) pakietu powiadomień SMS. Należy zgodzić się z Sądem Rejonowym, że abuzywność tego postanowienia wiąże się z brakiem ekwiwalentności świadczeń, a mianowicie wynagrodzenie za usługę dodatkową było nieadekwatne do kosztów jej zrealizowania, gdy tymczasem opłata powinna odpowiadać kosztom czynności, za które ją pobrano. Zapewnienie pozwanej dodatkowych uprawnień nie powodowało powstania dla pożyczkodawcy kosztów, które swoim rozmiarem choćby zbliżyły się do wysokości opłaty, a jednocześnie wynagrodzenie za (...) stanowiło aż 12,22% kapitału pożyczki. Powód nie wskazał, czym kieruje się obliczając przedmiotową opłatę, a jej wysokość w zestawieniu z zaoferowanymi w zamian uprawnieniami jest rażąco wygórowana. Sprzecznością samą w sobie jest zaś przyznanie pożyczkobiorcy uprawnienia do „bezpłatnego” odroczenia czy obniżenia raty i jednoczesne pobranie za to opłaty ( skorzystanie z tego uprawnienia nie daje więc pożyczkobiorcy żadnych korzyści finansowych, tylko generuje kolejne koszty ). Wątpliwości budzić musi zresztą rzeczywisty charakter wynagrodzenia za (...), skoro w umowie przewidziano, że nieskorzystanie z przyznanych w jego ramach uprawnień z części czy też z jakichkolwiek dodatkowych uprawnień pozostaje bez wpływu na zobowiązanie pożyczkobiorcy z tytułu zapłaty jego ceny. Możliwości oceny tego postanowienia pod katem art. 385 ¹ § 1 k.c. nie wyłącza przy tym eksponowana w apelacji okoliczność, że usługa miała charakter fakultatywny i jej wybór zależał od swobodnej decyzji pożyczkobiorcy.

W pkt (...)umowy pożyczki ustalono opłatę przygotowawczą w wysokości 129,-zł. Powód dość ogólnie wskazywał, że stanowiła ona ekwiwalent czynności mających na celu weryfikacje klienta, do których należy sprawdzenie zdolności kredytowej, przygotowanie dokumentacji „itp.”. Jeżeli jednak umowy zawierają w imieniu powoda pośrednicy kredytowi, to otrzymują oni wynagrodzenie za podjęte czynności, które – jak twierdził powód – stanowi składnik prowizji. Nie sposób nadto nie zauważyć, że poazodsetkowe koszty kredytu zostały w przedmiotowej umowie tak ustalone, aby mieścić się w limicie określonym w art. 36a ust. 2 u.k.k., ale jednocześnie są to koszty maksymalne dopuszczone ustawą, stanowiąc łącznie kwotę odpowiadającą kapitałowi pożyczki.

Podsumowując, łączący strony stosunek zobowiązaniowy w zakresie obciążenia pozwanej kosztami pozaodsetkowymi obejmującymi opłatę przygotowawczą, prowizję i wynagrodzenie za (...) ukształtowano w sposób nierównorzędny, rażąco niekorzystny dla konsumenta, naruszając jego interes ekonomiczny. Niekorzystne ukształtowanie sytuacji ekonomicznej konsumenta jest natomiast traktowane w orzecznictwie jako jeden z możliwych przejawów rażącego naruszenia jego interesów ( por. wyrok SN z 15.11.2019r., V CSK 347/18 ).

Z art. 385 ^{( 1)} § 1 i 2 k.c. wynika, że jeżeli postanowienia umowy zostaną uznane za abuzywne i nie wiążą konsumenta, to strony są związane umową w pozostałym zakresie. Wyeliminowanie z umowy pożyczki zawartej przez strony postanowień dotyczących pozaodsetkowych kosztów kredytu powodowało, że pozwana zobowiązana była zwrócić pożyczkę w kwocie 9.000,-zł oraz zapłacić odsetki kapitałowe wynoszące 9,86% w stosunku rocznym – i to w 36 równych ratach miesięcznych, płatnych do 3. dnia każdego miesiąca począwszy od września 2018r. Wysokość miesięcznej raty wynosiła w związku z tym 289,81zł ( a nie 580,-zł ), przy czym ustalenie innej wysokości raty niż wynikająca z umowy było prostą konsekwencją zastosowania art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c., a zatem nie można zgodzić się z podniesionym w apelacji zarzutem naruszenia art. 353 ^{( 1)} k.c. mającego polegać na nieuprawnionej, pozbawionej podstawy prawnej, ingerencji sądu w treść stosunku umownego. Pozaodsetkowe koszty pożyczki były kredytowane ( pkt (...) umowy ), zatem każda z zakwestionowanych opłat wchodziła w skład kolejnych rat pożyczki ( nic innego nie wynika z postanowień umowy i dołączonego do niej harmonogramu spłat, w którym wyróżniono jako elementy rat jedynie „pożyczkę” i „odsetki umowne” – k.59 ). Brak jest w konsekwencji podstaw do zastosowania art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c. w sposób postulowany w apelacji powoda, tj. poprzez zmniejszenie liczby rat a nie ich wysokości.

Z umowy pożyczki wynikało uprawnienie powoda do jej wypowiedzenia m.in. w przypadku gdy opóźnienie pozwanej w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni ( pkt (...). umowy ). Po wypowiedzeniu, gdyby pozwana nadal opóźniała się ponad 30 dni w płatności kwoty co najmniej równiej jednej racie, powód mógł zaś wypełnić weksel in blanco na sumę odpowiadającą wymagalnemu wówczas zadłużeniu pozwanej ( pkt (...) umowy i pkt(...) deklaracji wekslowej ).

Na dzień sporządzenia przez powoda oświadczenia o wypowiedzeniu umowy i wypełnienia weksla ( 3.11.2019r. ) wymagalnych było pierwszych piętnaście rat pożyczki wynoszących łącznie 4.347,15zł, zaś z niekwestionowanych ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że w tym czasie pozwana wpłaciła na poczet zwrotu pożyczki 7.170,-zł ( dalszych dwóch wpłat w kwotach po 50,-zł pozwana dokonała już po wypełnieniu weksla ). Prawidłowy, choć niepoparty żadnymi wyliczeniami, był zatem wniosek Sądu Rejonowego, że po stronie pozwanej nie istniało w dniu 3.11.2019r. żadne zadłużenie i w konsekwencji dokonane na tej podstawie przez powoda wypowiedzenie umowy było nieskuteczne i nie mogło doprowadzić do rozwiązania umowy pożyczki oraz postawienia całej pożyczki w stan wymagalności. Tym samym nie zachodziły przesłanki do wypełnienia przez powoda weksla in blanco na kwotę 13.728,96zł ani na jakąkolwiek inną.

Jak już zostało to wyjaśnione, wypełnienie przez wierzyciela weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem powoduje, że zobowiązanie wekslowe nie powstaje. Roszczenie powoda wywodzone z weksla było zatem bezzasadne i powództwo zostało w związku z tym słusznie oddalone w zaskarżonym wyroku.

W tym stanie rzeczy i na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda jako bezzasadną.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk