Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

POSTANOWIENIE

Dnia 25 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodnicząca: sędzia Joanna Andrzejak-Kruk

sędzia Agata Szlingiert

sędzia Maciej Agaciński

Protokolant: protokolant sądowy Natalia Weber

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 czerwca 2024 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku (...) Spółka komandytowa z siedzibą w P. i (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P.

przy udziale L. W. (1)

o dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu

z dnia 4 stycznia 2023 r.,

sygn. akt I.Ns.128/22

postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

dokonać działu spadku po W. M. (st.), zm. (...)., działu spadku po W. M. (mł.), zm. (...)., działu spadku po M. M. (1), zm. (...) i działu spadku po I. Z., zm. (...). – w zakresie wchodzących w skład spadków nieruchomości położonych w Polsce w ten sposób, że następujące nieruchomości:

nieruchomość położoną w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...),

nieruchomość położoną w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...),

nieruchomość położoną w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...),

nieruchomość położoną w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...)

przyznać na wyłączną własność wnioskodawcy (...) spółka komandytowa z siedzibą w P. ( KRS: (...) );

z tytułu spłaty zasądzić od wnioskodawcy (...) spółka komandytowa z siedzibą w P. na rzecz uczestniczki L. W. (1) ( L. W. (1) ) kwotę 3.473.300,-zł ( trzy miliony czterysta siedemdziesiąt trzy tysiące trzysta złotych ) płatną w pięciu ratach:

a)  pierwsza rata w wysokości 673.300,-zł w terminie do 31 grudnia 2024r.,

b)  druga rata w wysokości 700.000,-zł w terminie do 31 grudnia 2025r.,

c)  trzecia rata w wysokości 700.000,-zł w terminie do 31 grudnia 2026r.,

d)  czwarta rata w wysokości 700.000,-zł w terminie do 31 grudnia 2027r,,

e)  piąta rata w wysokości 700.000,-zł w terminie do 31 grudnia 2028r.

z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat;

dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...) w ten sposób, że nieruchomość tę przyznać na wyłączną własność wnioskodawcy (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P. ( KRS: (...) );

z tytułu spłaty zasądzić od wnioskodawcy (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P. na rzecz uczestniczki L. W. (1) ( L. W. (1) ) kwotę 175.500,-zł ( sto siedemdziesiąt pięć tysięcy pięćset złotych ) płatną w terminie do 31 sierpnia 2024r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności;

kosztami postępowania obciążyć wnioskodawców i uczestniczkę w zakresie przez nich poniesionym;

II.  kosztami postępowania apelacyjnego obciążyć wnioskodawców i uczestniczkę w zakresie przez nich poniesionym.

/-/ Agata Szlingiert /-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Maciej Agaciński

UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym 10.04.2013r. wnioskodawcy D. M., J. M., D. M. (1), M. M., R. R. (1), R. R. (2), C. S., J. S., L. S., C. S., R. S., (...) spółka komandytowa z siedzibą w P. wystąpili o dział spadku po A. M., E. M. (1), I. Z., G. M., M. M. (1), W. M. młodszym i W. M. starszym, przedmiotem którego są zabudowane nieruchomości położone w P. przy ul.: M. (...), (...), (...), (...) i (...), a ewentualnie o zniesienie współwłasności tych nieruchomości. Jako uczestnicy postępowania wskazani zostali: L. W. (1), M. M. (3) i (...).

Krąg uczestników zmieniał się w przebiegu postępowania z uwagi na śmierć niektórych osób biorących pierwotnie udział w sprawie, dochodziło nadto do rozporządzania udziałami spadkowymi oraz udziałami w nieruchomości przy ul. (...) w P..

Ostatecznie wniosek popierała spółka komandytowa (...) i przyłączył się do niego (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P., który zgłosił swój udział w postępowaniu jako nabywca udziałów w nieruchomości przy ul. (...) w P. ( pismo z 7.07.2021r. ). Wnioskodawca M. (...) sp.k. cofnął wniosek o dział spadku po A. M., E. M. (1) i G. M., gdyż w całości nabył udziały spadkowe po nich ( pismo z 28.09.2021r. ), natomiast podtrzymał wniosek o dział spadku po W. M. starszym, W. M. młodszym, M. M. (1) i I. Z., domagając się, aby na jego własność przyznać wchodzące w skład spadku nieruchomości położone w P. przy ul.: M. (...), (...), (...) i (...) ze spłatą na rzecz uczestniczki L. W. (1) ( pisma z 7.07.2021r. i 20.05.2022r. ). Wnioskodawca (...) sp. z o.o. wniósł natomiast o zniesienie współwłasności nieruchomości przy ul. (...) w P., domagając się przyznania tej nieruchomości na jego własność ze spłatą na rzecz uczestniczki L. W. (1) ( pisma z 7.07.2021r. i 20.05.2022r. ).

Uczestniczka L. W. (1) nie zajęła stanowiska w sprawie.

Postanowieniem z dnia 21.10.2021r. Sąd Rejonowy odmówił dalszego udziału w sprawie w charakterze uczestników wszystkim osobom poza M. (...) sp.k., (...) sp. z o.o. i L. W. (1) oraz umorzył postępowanie o dział spadku po A. M., E. M. (1) i G. M..

Postanowieniem z dnia 4.01.2023r., sygn. akt I.Ns.128/22 Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu: 1) oddalił wniosek; 2) kosztami postępowania obciążył wnioskodawców i uczestniczkę w zakresie przez nich poniesionym.

Apelację od postanowienia złożyli wnioskodawcy, zaskarżając je w całości zarzucając naruszenie:

1)  art. 200 k.c., art. 211 k.c., art. 212 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. oraz art. 623 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. poprzez uznanie, że możliwe, zasadne i celowe byłoby dokonanie podziałów będących przedmiotem postępowania nieruchomości w naturze i przyznanie ich w określonych częściach L. W. (1), która nie zamieszkuje w Polsce, nie wykazuje żadnego zainteresowania tymi nieruchomościami oraz nie wyraziła nigdy zgody na to, aby przekazać jej na wyłączną własność jakąkolwiek konkretną znajdującą się w Polsce nieruchomość lub jej część, jak też żaden ze współwłaścicieli nie jest zainteresowany takim sposobem działu spadku i zniesienia współwłasności;

2)  art. 211 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. oraz art. 623 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 140 k.c. poprzez uznanie, że w wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności nieruchomości polegającego na przyznaniu ich wyłącznej własności wnioskodawcom posiadającym 90% udziałów z zastrzeżeniem spłaty na rzecz L. W. (1) posiadającej 10% udziałów doszłoby do pokrzywdzenia L. W. (1), stanowiłoby to naruszenie zasad współżycia społecznego oraz jej „wywłaszczenie”, podczas gdy tego rodzaju sposób podziału majątku jest celowy, zgodny z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy oraz nie doprowadza do jakiegokolwiek pokrzywdzenia L. W. (1), która uzyskałaby spłatę według aktualnej wyceny wartości jej udziału dokonanej przez biegłego sądowego;

3)  art. 230 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez uznanie, że brak zajęcia jakiegokolwiek stanowiska w sprawie przez L. W. (1)należy traktować jako jej sprzeciw wobec wnioskowanego przez wnioskodawców sposobu podziału majątku oraz jako zaprzeczenie okoliczności faktycznych uzasadniających taki sposób podziału;

4)  art. 617 k.p.c. oraz art. 680 § 1 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. poprzez uznanie, że w razie braku uznawania przez sąd za zasadny sposobu podziału majątku wskazywanego przez wnioskodawców dopuszczalnym rozstrzygnięciem jest oddalenie wniosku, podczas gdy w takiej sytuacji sąd powinien dokonać działu spadku i zniesienia współwłasności w inny sposób, uznawany przez siebie za bardziej właściwy, a nie oddalać wniosek w całości, zwłaszcza, że wnioskowany sposób podziału nie jest obligatoryjnym elementem wniosku o dział spadku czy zniesienie współwłasności, a stanowi zawsze jedynie niewiążącą propozycję (sugestię) wnioskodawcy.

W oparciu o te zarzuty wnioskodawcy domagali się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie ich wniosków i dokonanie działu spadków oraz zniesienia współwłasności nieruchomości objętych postępowaniem w proponowany przez wnioskodawców sposób, tj. dokonanie działu spadków po W. M. (st.), W. M. (mł.), M. M. (1) i I. Z. w ten sposób, że wchodzące w skład tych spadków cztery nieruchomości zostaną przyznane na wyłączną własność wnioskodawcy M. (...) sp.k. oraz zniesienie współwłasności nieruchomości przy ul. (...) w P. w ten sposób, że nieruchomość ta zostanie przyznana na wyłączną własność wnioskodawcy (...) sp. z o.o. za spłatą na rzecz uczestniczki L. W. (1), a ewentualnie dokonanie działu spadków oraz zniesienia współwłasności nieruchomości objętych postępowaniem w inny niż proponowany przez wnioskodawców sposób. W ostateczności wnioskodawcy wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Pierwotnie właścicielem nieruchomości położnych w P.: przy ul. (...), dz. nr (...) o powierzchni 0.1271 ha ( KW nr (...)); przy ul. (...), dz. nr(...)o powierzchni 0.0871 ha ( KW nr (...) ); przy ul. (...), dz. nr (...) o powierzchni 0.0931 ha ( KW nr (...) ) i przy ul. (...), dz. nr (...) o powierzchni 0.2123 ha ( KW nr (...) ) był W. M.. Na początku XX w. wyemigrował on do (...), gdzie ożenił się z M. M. i gdzie urodziły się ich dzieci, a następnie rodzina zamieszkała w P. i tu W. M. nabył ww. zabudowane nieruchomości ( dokumenty k.122,125,169 ).

W. M. zmarł (...) w C., zaś spadek po nim na podstawie ustawy nabyli żona M. M. (1) w 1/4 części oraz dzieci: E. M. (1), D. M. (2), A. M., E. M. (2), I. M. i W. M. – po 1/8 części każde z nich, co stwierdzono poświadczeniem dziedziczenia wydanym dnia 10.11.1925r. przez Sąd Powiatowy w P. ( dokument k.122 ). Spadkobierca W. M. zmarł (...) w C., a spadek po nim na podstawie ustawy nabyli matka M. M. (1) w 1/2 części oraz rodzeństwo: E. M. (1), D. M. (2), A. M., E. M. (2) i I. M. – po 1/10 części każde z nich, co stwierdzono poświadczeniem dziedziczenia wydanym dnia 10.11.1925r. przez Sąd Powiatowy w P. ( dokument k.125 ).

Po śmierci męża i najmłodszego syna M. M. (1) wraz z pozostałymi dziećmi przybyła do P., aby uregulować sprawy spadkowe. Przejęła wówczas w zarząd spadkowy majątek, a w 1935r. ustanowiła zarządcę tego majątku. Rodzina M. do II wojny światowej utrzymała się w posiadaniu spadkowego majątku, a M. M. (1) dodatkowo nabyła nieruchomość w P. przy ulicy (...), dz. nr (...) o powierzchni 0.0652 ha ( KW nr (...) ). Posiadanie nieruchomości rodzina utraciła podczas wojny, gdy M. M. (1) wraz z córkami I. i E. zostały wywiezione do obozu pracy do(...), a stamtąd po zakończeniu wojny deportowane do (...) jako obywatelki (...). Przedmiotowe nieruchomości zostały objęte w zarząd przez Państwo na mocy dekretu z dnia 8.03.1946r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, z tym że rodzina M. podjęła starania o ich odzyskanie; M. M. (1) w 1946r. ustanowiła zarządcę nieruchomości położnych w Polsce, a w 1947r. uzyskano postanowienie Sądu Grodzkiego w P. o przywróceniu M. M. (1), E. M. (1), E. M. (2), I. M., A. M. i D. M. (2) posiadania wszystkich pięciu nieruchomości w P.. Rodzina M. w 1948r. przejęła nieruchomości od Okręgowego Urzędu Likwidacyjnego i zarządzała nimi m.in. przez ustanowionego pełnomocnika, np. budynek przy ul. (...) został oddany nieodpłatne w użytkowanie (...) w P. w zamian za jego odbudowę po zniszczeniach wojennych i był on od lat 50-tych użytkowany jako szkoła kolejno przez różne jednostki państwowe, a od 1999r. przez Miasto P.. Pozostałe nieruchomości zabudowane budynkami mieszkalnymi zostały objęte tzw. szczególnym trybem najmu ( ustalenia sądów w sprawie I .Ns.207/17 o stwierdzenie zasiedzenia – k.1325-1337 ).

M. M. (1) zmarła (...)., a spadek po niej w zakresie nieruchomości położnych w Polsce na podstawie ustawy nabyły dzieci: E. M. (1), I. Z. ( zd. M. ), D. M. (2), E. M. (2) i A. M. – po 1/5 części każde z nich, co stwierdza postanowienie Sądu Rejonowego (...) w P. z dnia 3.10.2012r., sygn. akt (...) ( dokument – k.120 ). I. Z. zmarła (...)., a spadek po niej w zakresie nieruchomości położnych w Polsce na podstawie ustawy nabyły dzieci: C. Z. i L. W. (1) – po 1/2 części każde z nich, co stwierdza postanowienie Sądu Rejonowego (...) w P. z dnia 3.10.2012r. sygn. akt (...) ( dokument – k.121 ).

Następcy prawni W. M. (st.) i M. M., wszyscy zamieszkali w (...), byli przekonani, że Skarb Państwa przejął w przymusowy zarząd wszystkie pięć nieruchomości w P. i do czas zmian ustrojowych w Polsce uznawali, że odzyskane ich posiadania nie jest możliwe. Formalne starania w tym kierunku podejmowali natomiast od 2008r., występując do Miasta P. o wydanie nieruchomości, zawiązując w Polsce spółkę komandytową M. (...) z siedzibą w P., której komplementariuszem jest spółka prawa amerykańskiego (...) a komandytariuszami kolejni następcy prawni W. M. ( st. ) i M. M., którzy swoje udziały w spadkach wnoszą do spółki komandytowej w formie wkładów, przenosząc na ww. spółkę przysługujące im udziały w spadkach na podstawie różnorakich umów, a także występując do sądów polskich z wnioskami o stwierdzenie nabycia spadku i o dział spadku ( ustalenia sądów w sprawie (...) o stwierdzenie zasiedzenia – k.1325-1337, dokumenty w aktach(...), umowy dotyczące zmiany umowy spółki i zbycia udziałów w spadku – dołączone do pism wnioskodawców jako załączniki wymienione na k.1659-1663). M. (...) sp.k. stopniowo, począwszy od 2011r., odzyskiwała posiadanie spadkowych nieruchomości, ostatnią z przejętych nieruchomości była nieruchomość przy ul. (...) w P., co do której w 2017r. prawomocnie zakończyło się postępowanie wszczęte na wniosek Miasta P. o stwierdzenie zasiedzenia. Od 2014r. zarząd spadkowymi nieruchomościami M. (...) sp.k. powierzyła M. S. (1), licencjonowanemu zarządcy prowadzącemu działalność pod firmą (...) ( ustalenia Sądu Rejonowego – s. 4 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia i postanowienie w sprawie(...) o stwierdzenie zasiedzenia – k.1325-1337 ).

Postanowieniem z dnia 21.03.2017r., sygn. akt (...) Sąd Okręgowy w (...) zezwolił następcom prawnym M. M., stanowiącym większość współwłaścicieli nieruchomości w P. przy ul. (...), na sprzedaż tej nieruchomości za cenę nie mniejszą niż 1.433.850,-zł. Osoby, które uzyskały to umocowanie, ostatecznie nie zbyły całej nieruchomości, gdyż organ podatkowy odmówił zgody na uregulowanie przez nie podatku spadkowego ciążącego na L. W. (1), co warunkowało transakcję. Doszło natomiast do zawarcia w 2021r. umów sprzedaży udziałów w nieruchomości, na mocy których współwłaścicielem nieruchomości stał się (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P. ( wyjaśnienia wnioskodawców w piśmie z 20.05.2022r. – k.1925-1926 i ustalenia Sądu Rejonowego – s. 5 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, postanowienie w sprawie (...) – k.1198 i umowy dotyczące sprzedaży udziałów w nieruchomości – dołączone do pism wnioskodawców ).

Aktualnie w księgach wieczystych nr (...) prowadzonych dla nieruchomości stanowiących pierwotnie własność W. M. (st.) wpisani są w dziale II jako współwłaściciele w ramach niepodzielnej wspólności spadkowej (...) spółka komandytowa z siedzibą w P. i L. W. (1) – wnuczka W. i M. M. ( wydruki z elektronicznych ksiąg wieczystych – k.2303-2321 ). Udział przysługujący L. W. (1) w spadku po W. M. (st.), wynikający z dziedziczenia przez nią po I. Z., wynosi 1/10 część spadku ( prawidłowe wyliczenia wnioskodawców w piśmie z 7.07.2021r. – k.1663-1664 ). W księdze wieczystej nr (...) prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej pierwotnie własność M. M. wpisani są natomiast w dziale II jako współwłaściciele: (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P. w udziale wynoszącym 90/100 i L. W. (1) w udziale wynoszącym 10/100 ( wydruk z elektronicznej księgi wieczystej – k.2322-2324 ).

Spadkowe nieruchomości w P. przy ul. (...) i przy ul. (...) ( sąsiadujące ze sobą ) położne są w ścisłym centrum miasta, w sąsiedztwie licznych punktów usługowo-handlowych, placówek oświaty i służby zdrowia oraz urzędów. Działka przy ul. (...) o powierzchni 1.271 m ^{( 2)} zabudowana jest w większej swojej części budynkiem mieszkalnym wielorodzinnym o różnej wysokości zabudowy, w którym powierzchnia lokali mieszkalnych wynosi 1.923,46 m ^{( 2)}, zaś powierzchnia lokali użytkowych 487,44 m ^{( 2)}. Wartość nieruchomości wynosi 7.997.000,-zł ( opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego K. Ł. – k.2337-2358 ). Działka przy ul. (...) o powierzchni 931 m ^{( 2)} zabudowana jest sześciokondygnacyjnym budynkiem o powierzchni użytkowej 2.953,3 m ^{( 2)} przeznaczonym pod usługi oświatowe, w którym funkcjonuje Zespół Szkół (...). Wartość nieruchomości wynosi 18.429.000,-zł ( opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego K. Ł. – k.2436-2458 ). Spadkowa nieruchomość w P. przy ul. (...) położona jest na terenie dzielnicy G. w strefie pośredniej miasta noszącej zwyczajowa nazwę Ł., gdzie większość kamienic z uwagi na brak odpowiedniej gospodarki remontowej po II wojnie światowej znajduje się w złym stanie technicznym, natomiast podejmowane są działania mające na celu ich rewitalizację. Nieruchomość ma dobry dostęp do usług, w pobliżu znajdują się szkoły, sklepy, urzędy i park. Działka o powierzchni 871 m ^{( 2)} zabudowana jest pięciokondygnacyjnym podpiwniczonym budynkiem mieszkalnym, w którym powierzchnia lokali mieszkalnych wynosi 1.817,99 m ^{( 2)}, zaś powierzchnia lokali użytkowych 205,26 m ^{( 2)}. Wartość nieruchomości wynosi 5.523.000,-zł ( opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego K. Ł. – k.2381-2403 ). Spadkowa nieruchomość w P. przy ul. (...) położna jest na terenie dzielnicy J., w jej najbliższym sąsiedztwie znajdują się liczne punkty usługowo-handlowe, placówki oświaty i służby zdrowia oraz kościół, a w niewielkiej odległości (...) i (...). Działka o powierzchni 2.123 m ^{( 2)} zabudowana jest pięciokondygnacyjnym budynkiem kamienicy i trzykondygnacyjnym budynkiem oficyny, w których powierzchnia lokali mieszkalnych wynosi 700,41 m ^{( 2)}, zaś powierzchnia lokalu użytkowego 21,08 m ^{( 2)}. Wartość nieruchomości wynosi 2.784.000,-zł ( opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego K. Ł. – k.2359-2380 ).

W dalszym ciągu zarząd spadkowymi nieruchomościami sprawuje M. S. (1), która do 2020r. była formalnie związana umową zlecenia z M. (...) sp.k., natomiast później wniosła swoje przedsiębiorstwo do (...) sp. z o.o., której udziałowcami są jej dzieci, i obecnie wykonuje faktyczne czynności zarządu w ramach tej spółki. Budynek przy ul. (...) jest wynajmowany na cele oświatowe, a budynki przy ul. (...) w przeważając części przeznaczone są na cele mieszkalne, przy czym zarówno lokale mieszkalne, jak i lokale użytkowe są wynajmowane. Dochody z nieruchomości, stopniowo wzrastające, są przeznaczane na remonty, a kilkakrotnie dochód na poziomie kilkudziesięciu tysięcy złotych wypłacono także właścicielom. Potrzeby spadkowych nieruchomości nie są finansowane z kredytów, lecz wyłącznie z pożytków z nieruchomości w granicach posiadanych środków, deponowanych na rachunkach bankowych prowadzonych dla M. (...) sp.k. W ciągu ostatnich 10 lat saldo na tych rachunkach było zawsze dodatnie, na koniec poszczególnych kwartałów wynosiło od 149.256,86zł ( na koniec III kw. 2017r. ) do 3.835.230,07zł ( na koniec IV kw. 2022r. ), na koniec IV kw. 2023r. wyniosło 1.160.459,88zł ( zeznania świadka M. S.-S. – k.23491-2492, zestawienie sald na rachunkach bankowych wnioskodawcy – k.2474-2477 ).

Nieruchomość przy ul. (...) w P. położona jest na terenie dzielnicy S. w jej najstarszej części w pobliżu S.. Nieruchomość posiada dobry dostęp do usług, w pobliżu znajdują się szpitale, urzędy, sklepy, szkoły, wyższe uczelnie, kościoły, centra handlowe. Działka o powierzchni 652 m ² zabudowana jest dwukondygnacyjnym podpiwniczonym budynkiem mieszkaniowo-usługowym wybudowanym na początku XX w. i jednokondygnacyjnym budynkiem gospodarczym, w których powierzchnia lokalu mieszkalnego wynosi 63,17 m ², zaś powierzchnia lokali usługowych 414,04 i 241,12 m ². Budynek gospodarczy i większa część budynku usługowo-mieszkalnego są w bardzo złym stanie technicznym, stwarzającym zagrożenie dla osób i mienia, spowodowanym przez uszkodzenia pokryć dachowych oraz konstrukcji dachów. Wartość nieruchomości wynosi 1.755.000,-zł ( opinie biegłego rzeczoznawcy majątkowego K. Ł. – k.1772-1801 i k.2404-2435 ).

Wszyscy następcy prawni W. M. (st.) i M. M. z wyjątkiem uczestniczki L. W. (1)zbyli swe udziały spadkowe spółce komandytowej (...). Uczestniczka L. W. (1) nie wykazała żadnej aktywności procesowej w toku niniejszego postępowania ani też istotnej aktywności nakierowanej na wykonywanie jej praw do przedmiotowych nieruchomości wynikających z dziedziczenia lub choćby na uzyskanie rozeznania co do swojej sytuacji prawnej. Od 2011r. telefonicznie, pisemnie i w formie e-mailowej z uczestniczką kontaktowali się w sprawie uregulowania kwestii spadkowych oraz związanych z zarządem nieruchomościami jej krewni, pełnomocnicy prawni wnioskodawców i osoby zarządzające spółką. Uczestniczka albo w ogóle nie podejmowała kontaktu, albo brak zaangażowania tłumaczyła w ostatnim czasie ( 2023r.) złym stanem zdrowia swojego męża. W dniu 6.07.2023r. uczestniczka skierowała natomiast do pełnomocników wnioskodawców e-mail, w którym podała, że rozważa zrzeczenie się praw do spadku lub wykup jej udziałów pod warunkiem, że transakcja taka przeprowadzona zostałaby na terenie(...), poprosiła również o udzielenie jej pełnych informacji w tej sprawie. Pełnomocnicy wnioskodawców skierowali do uczestniczki odpowiedź e-mailową w dniu 7.07.2023r. i następnie 1.08.2023r. Uczestniczka nie podjęła żadnych dalszych działań ( korespondencja i korespondencja e-mailowa wraz z tłumaczeniem – k.2017-2150 k.2194-2297 ).

Przyjmując taki stan faktyczny jako podstawę swego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy opierał się na ustaleniach poczynionych przez Sad Rejonowy, które nie były podważane w apelacji, były natomiast niekompletne i wymagały w związku z tym uzupełnienia w oparciu o materiał zebrany w toku rozpoznania sprawy w I instancji ( art. 382 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ), w szczególności dokumenty, które Sąd Rejonowy uznał za wiarygodne.

Ustalenia dotyczące zaangażowania uczestniczki L. W. (1) w sprawy spadku Sąd Okręgowy poczynił natomiast w oparciu o przedstawioną przez wnioskodawców w postępowaniu apelacyjnym korespondencję wraz z jej tłumaczeniem, uznając ten dowód za wystarczający dla wykazania prawdziwości twierdzeń wnioskodawców, że uczestniczka nie współdziała i nigdy nie współdziałała z pozostałymi uprawnionymi w sprawach dotyczących nieruchomości w Polsce. Z tej przyczyny Sad Okręgowy pominął zgłoszony na tę okoliczność w pkt IV. ppkt 2. i 3. apelacji dowód z zeznań świadków ( pkt 3. postanowienia z 20.02.2024r. – k.2325, art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 w zw. art. 13 § 2 k.p.c.). Wprawdzie Sąd Rejonowy nie uwzględnił zeznań świadka M. S. (1) co do tego, że uczestniczka nie wyrażała zamiaru i woli zajmowania się nieruchomościami, wskazując, że były one oparte na wiadomościach „rzekomo zasłyszanych” oraz że były raczej wnioskowaniem a nie wiedzą tej osoby, natomiast inny wniosek wypływa z zestawienia zeznań świadka z treścią korespondencji prowadzonej w latach 2011-2023, a także z postawy procesowej uczestniczki, która przez ponad 10 lat trwania niniejszego postępowania ( odpis wniosku doręczono jej w 2014r. ) nie skierowała do sądu choćby pisma przedstawiającego jej stanowisko w sprawie, swoją biernością wymusiła także konieczność wystąpienia przez innych spadkobierców z wnioskiem o wyrażenie przez sąd zgody na rozporządzenie nieruchomością przy ul. (...).

Z uwagi na treść art. 684 k.p.c. oraz przepisy ustawy z dnia 21.08.1997r. o gospodarce nieruchomościami ( t.j. Dz.U. 2024/1145 ) Sąd Okręgowy dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego K. Ł. w celu potwierdzenia aktualności operatów szacunkowych z lutego 2022r. względnie sporządzenia nowego oszacowania przedmiotowych nieruchomości ( pkt 2. postanowienia z 20.02.2024r. – k.2325 ). Uczestnicy niniejszego postępowania nie złożyli przed Sadem Rejonowym zgodnych oświadczeń dotyczących wartości nieruchomości, zatem była ona przedmiotem dowodu z opinii biegłego, zgodnie z wymogiem wynikającym z art. 149 i 156 ust. 1 u.g.n. Ze względu na upływ czasu operaty szacunkowe sporządzone w toku rozpoznania sprawy w I instancji nie mogły zostać wykorzystane przez Sąd Okręgowy bez potwierdzenia ich aktualności ( art. 156 ust. 3 i 4 u.g.n., por. np. postanowienie SN z 20.05.2010r., V CSK 13/10, publ. OSNC 2011/1/9 czy postanowienie SN z 27.11.2020r., III CSK 108/18 ). Biegły K. Ł. nie potwierdził aktualności poprzednich operatów, lecz sporządził nowe oszacowania nieruchomości według aktualnych cen. Opinie biegłego z marca 2024r. nie budziły zastrzeżeń Sądu Okręgowego i nie były podważane przez wnioskodawców ( pismo z 30.04.2024r. – k.2463 ), a zatem zostały przyjęte jako wiarygodna podstawa ustaleń dotyczących aktualnej wartości wszystkich nieruchomości.

Z uwagi na wynikający z art. 212 § 3 k.c. obowiązek oznaczenia przez sąd z urzędu w orzeczeniu działowym terminu i sposobu uiszczenia dopłat lub spłat Sąd Okręgowy dopuścił dowód z uzupełniającego przesłuchania świadka M. S. (1) w celu ustalenia okoliczności dotyczących spadkowych nieruchomości ( pkt 4. postanowienia z 20.02.2024r. – k.2325-2326 ), a nadto dowód ze złożonych przez wnioskodawcę M. (...) sp.k. dokumentów w postaci zestawienia sald środków pieniężnych na jego rachunkach bankowych ( k.2474-2477, art. 243 ² k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ). Dowody te były ze sobą spójne i pozwalały na poczynienie ustaleń odnoszących się do zarządu spadkowymi nieruchomościami, w tym sposobu ich wykorzystywania, czynionych nakładów i uzyskiwanych dochodów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawców zasługiwała na uwzględnienie, przy czym jako zasadny Sad Okręgowy uznał wniosek o wydanie orzeczenia reformatoryjnego i zmianę zaskarżonego postanowienia. Wprawdzie w jego sentencji wskazano jako przedmiot postępowania wyłącznie dział spadku, natomiast z uzasadnienia wynika, że Sąd Rejonowy rozstrzygał także co do wniosku o zniesienie współwłasności, skoro stwierdził, że wniosek „w ostatecznie sprecyzowanej formie” uznaje za niezasadny ( s. 6 uzasadnienia ), a jako modyfikację wniosku potraktował m.in. pismo, w którym wniesiono o zniesienie współwłasności nieruchomości przy ul. (...) w P. ( s. 2 uzasadnienia ).

Niniejsza sprawa jest tzw. sprawą z elementem zagranicznym, gdyż jej uczestnikami byli cudzoziemcy, a dodatkowo dwoje ze spadkodawców – M. M. (1) i I. Z. – z pewnością nie miało obywatelstwa polskiego lecz obywatelstwo (...) i na terenie (...) zamieszkiwało oraz zmarło ( wskazali na to sami wnioskodawcy we wniosku o wszczęcie postępowania – k.26 z powołaniem na ustalenia ). Wydając zaskarżone postanowienie Sąd Rejonowy przyjął – „milcząco” – założenie co do istnienia jurysdykcji sądu krajowego, co do prawa polskiego jako właściwego do oceny zasadności żądań oraz co do zastosowania w sprawie przepisów kodeksu cywilnego. Wszystkie te założenia Sąd Okręgowy uznał za prawidłowe z następującym uzasadnieniem:

W zakresie jurysdykcji: a) wniosek o dział spadku został złożony 10.04.2013r. ( art. 1097 § 1 k.p.c. ), a jurysdykcja sądu krajowego w odniesieniu do spadku obejmującego nieruchomości położone w Polsce wynikała z art. 1108 § 2 k.p.c. i art. 1110 ² k.p.c.; b) wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości położonej w Polsce został złożony 7.07.2021r. ( art. 1097 § 1 k.p.c. ), a jurysdykcja sądu krajowego wynikała w tym wypadku z art. 1107 ¹ k.p.c.

W zakresie prawa właściwego: a) wniosek o dział spadku odnosił się do czterech spadków otwartych w różnych datach ( 27.05.1924r., 20.10.1924r., 1.01.1968r. i 25.01.1997r. ) i w konsekwencji w różnych reżimach prawnych gdy chodzi o przepisy prawa prywatnego międzynarodowego jako prawa materialnego ( statut spadkowy regulują przepisy obowiązujące w chwili otwarcia spadku – art. 3 k.c. i art. LI przepisów wprowadzających, por. postanowienie SN z 14.02.2013r., II CSK 294/12, publ. OSNC-ZD 2013/4/75 ); w odniesieniu do W. M. (st.) i W. M. (mł.) można przyjąć – za wnioskiem o wszczęcie postępowania ( k.25-26 ) – domniemanie, że byli obywatelami polskimi ( art. 231 k.p.c. – sąd polski wydał w 1925r. poświadczenia dziedziczenia po nich bez zastrzeżenia, że odnoszą się one do nieruchomości położonych w Polsce ), a ustawodawca we wszystkich kolejno obowiązujących aktach prawnych przyjął dla spraw spadkowych zasadę stosowania prawa ojczystego spadkodawcy w chwili jego śmierci, którym w tym wypadku jest prawo polskie; M. M. (1) i I. Z. nie miały obywatelstwa polskiego lecz (...), natomiast z uwagi na działanie zasady tzw. odesłania zwrotnego, wynikającej w tym wypadku z art. 4 § 1 ustawy z dnia 12.11.1965r. Prawo prywatne międzynarodowe ( Dz.U. Nr 46, poz. 290 ), do działu spadku po nich stosuje się prawo polskie, gdyż normy kolizyjne obowiązujące w prawie amerykańskim ( prawie precedensowym ) nakazują stosować w odniesieniu do nieruchomości nabytych w drodze dziedziczenia po obywatelach amerykańskich prawo właściwe dla miejsca położenia nieruchomości ( k.865-866 i k.893 akt (...) Sadu Rejonowego (...) w P. ); b) wniosek o zniesienie współwłasności dotyczył współwłasności powstałej w 2021r. ( na skutek zbycia udziałów na rzecz wnioskodawcy (...) sp. z o.o. przez wszystkich następców prawnych M. M. z wyjątkiem uczestniczki L. W. (1)), której przedmiotem była nieruchomość położna w Polsce, zatem właściwe było prawo polskie na podstawie art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 4.12.2011r. Prawo prywatne międzynarodowe ( t.j. Dz.U. 2023/503 ).

W zakresie zagadnień intertemporalnych: a) do działu spadku w odniesieniu do wszystkich spadków, również otwartych przed 1.01.1965r., zastosowaniem znajdowały przepisy kodeksu cywilnego, co wynika z art. LIII ustawy z dnia 23.04.1964r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny ( Dz.U. Nr 16, poz. 94 ); b) współwłasność nieruchomości powstała w 2021r., zatem podlegała ona przepisom kodeksu cywilnego.

Wnioskodawca M. (...) sp.k. miał legitymację do zgłoszenia żądania działu spadku po W. M. starszym, W. M. młodszym, M. M. i I. Z., gdyż nabył udziały w spadku po nich ( art. 1037 § 1 k.c. i art. 1053 k.c., por. uchwałę SN z 10.12.1969r., III CZP 91/69, publ. OSNC 1970/6/107 ), z kolei wnioskodawca (...) sp. z o.o., który przyłączył się do wniosku, miał legitymację do zgłoszenia żądania zniesienia współwłasności nieruchomości przy ul. (...) w P., gdyż na podstawie czynności prawnej nabył udziały w tej nieruchomości od następców prawnych M. M., stając się jej współwłaścicielem ( art. 210 § 1 k.c., por. np. uchwałę SN z 21.01.2011r., III CZP 118/10, publ. OSNC 2011/9/98 i postanowienie SN z 20.01.2012r., I CSK 297/11). Wprawdzie rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku wymaga uzyskania zgody pozostałych spadkobierców, a takiej zgody nie udzieliła uczestniczka L. W. (1), natomiast brak zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców nie powoduje nieważności rozporządzenie, a jedynie jest ono bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku ( art. 1036 k.c. ). Dopóki więc sąd na żądanie spadkobiercy nie uzna i nie stwierdzi w wydanym orzeczeniu, że zbycie udziału w rzeczy wchodzącej w skład spadku doprowadziło do naruszenia jego uprawnień, dopóty zbycie udziału należy uznać za w pełni skuteczne ( por. postanowienie SN z 1.12.2000r., V CKN 1298/00, publ. OSNC 2001/6/94 ).

Sąd Rejonowy w zaskarżonym postanowieniu oddalił zarówno wniosek o dział spadku, jak i wniosek o zniesienie współwłasności, gdyż uznał, że nie było uzasadnione, a stanowiło wręcz „swoiste wywłaszczenie” czy też „retorsję” w stosunku uczestniczki żądanie przyznania spadkowych nieruchomości na własność M. (...) sp.k. oraz nieruchomości przy ul. (...) w P. na własność (...) sp. z o.o. ze spłatą na rzecz uczestniczki, i to rozłożoną na wieloletnie raty. Stanowisko to zostało skutecznie podważone w apelacji wnioskodawców w ramach zgłoszonych tam zarzutów naruszenia przepisów postepowania. Przede wszystkim bowiem sąd w sprawie działowej nie jest związany wskazanym przez wnioskodawcę czy też przez uczestnika postępowania sposobem wyjścia ze współwłasności rzeczy czy wspólności majątku spadkowego, chyba że wszyscy współwłaściciele czy współspadkobiercy złożą zgodny wniosek co do zniesienia współwłasności czy co do działu spadku i jednocześnie nie zachodzą ustawowo określone wyłączenia ( art. 622 § 2 k.p.c. i art. 687 k.p.c. ). W przypadku braku zgodnego wniosku o zniesienie współwłasności czy o dział spadku ( lub niedopuszczalności uwzględnienia takiego wniosku ) sąd nie może natomiast oddalić wniosku, lecz powinien wydać rozstrzygnięcie odpowiednie w okolicznościach danej sprawy, kierując się kryteriami określonymi w art. 211-212 k.c. ( przepisy te stosuje się odpowiednio do działu spadku – art. 1035 k.c. ). Wnioskodawcy w apelacji prawidłowo przytoczyli przykłady sytuacji, w których może dojść do oddalenia wniosku o dział spadku czy o zniesienie współwłasności ( do których należy np. brak wielości podmiotów dziedziczących czy współuprawnionych, brak w chwili orzekania składników majątku spadkowego, czasowe wyłączenie uprawnienia do żądania działu spadku czy zaistnienie okoliczności podpadających pod art. 5 k.c.), z tym że nie dotyczą one niniejszej sprawy, a w każdym razie Sąd Rejonowy nie poczynił ustaleń i rozważań wskazujących na tego rodzaju podstawę wydanego rozstrzygnięcia.

Można zgodzić się z Sądem Rejonowym o tyle, że preferowanym przez ustawodawcę sposobem wyjścia ze współwłasności rzeczy jest jej podział fizyczny, którego funkcję w odniesieniu do wspólności majątku spadkowego może pełnić także rozdzielenie poszczególnych przedmiotów spadkowych pomiędzy spadkobiercami stosownie do wartości ich udziałów ( art. 211 k.c. i art. 212 § 2 k.c., a także art. 623 k.p.c. i art. 680 k.p.c. ). Jeżeli zatem Sąd Rejonowy za niesłuszny, krzywdzący dla uczestniczki i naruszający jej usprawiedliwione interesy uznał podział proponowany przez wnioskodawców, powinien był rozstrzygnąć o zgłoszonych żądaniach w tym właśnie kierunku, nie zaś oddalać wniosek, na co słusznie zwrócono uwagę w apelacji. Niezależnie od tego Sąd Okręgowy za przekonujące uznał argumenty podniesione przez wnioskodawców co do tego, że na gruncie niniejszej sprawy podział fizyczny sprowadzający się do przyznania niektórych ze spadkowych nieruchomości bądź też części przedmiotowych nieruchomości uczestniczce nie jest właściwy. Jak słusznie zauważyli wnioskodawcy z powołaniem na poglądy doktryny, ten sposób podziału nie powinien być stosowany w sposób mechaniczny i bezwzględny, a elastyczność podejścia umożliwia zastrzeżenie zawarte w końcowej części art. 211 k.c., które pozwala odstąpić od podziału fizycznego, jeżeli byłby on sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Przedmiotowe nieruchomości mają charakter miejski i zabudowane są ok. 100-letnimi budynkami wymagającymi bieżącego nadzorowania ich stanu technicznego oraz utrzymywania i konserwowania, a także administrowania, gdyż trzy ze spadkowych nieruchomości są wynajmowane na cele mieszkalne. Następcy prawni W. i M. M. zamieszkują w (...) i z różnych przyczyn niejednakowo angażują się w działania dotyczące odziedziczonych nieruchomości, natomiast ostatecznie wszyscy poza uczestniczką przystąpili do M. (...)sp.k. bądź przenieśli na nią swe udziały spadkowe w innej formie, przez co możliwe stało się najpierw odzyskanie posiadania nieruchomości, a następnie utrzymywanie ich w należytym stanie oraz ulepszanie poprzez nakłady, a także korzystanie z nich przez czerpanie pożytków cywilnych w postaci czynszu najmu i rozporządzenie udziałami w jednej z nieruchomości. Jakiejkolwiek aktywności w tym kierunku nie podejmowała natomiast nigdy uczestniczka. Według Sądu Rejonowego uczestniczka nie narusza art. 200 k.c., gdyż współwłaściciel nie ma obowiązku zajmowania się rzeczą wspólną, a brak jego współdziałania może uzasadniać jedynie wniosek innego współwłaściciela o wyznaczenie zarządcy, ewentualnie może uzasadniać roszczenia odszkodowawcze innych właścicieli. Pomijając nawet, czy stanowisko to jest trafne ( co negowano w apelacji ), postawa uczestniczki musi rzutować na jej ocenę jako potencjalnego właściciela którejkolwiek z przedmiotowych nieruchomości czy też jej części. Uprawnienia właściciela rzeczy określa art. 140 k.c. stanowiąc, że właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy, w tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Skoro uczestniczka nie wykazała zainteresowania nawet przebiegiem niniejszego postępowania, nie korzystając też z wynikającego dla niej z art. 211 k.c. prawa do żądania podziału fizycznego rzeczy, to trudno oczekiwać, że realizowałaby którekolwiek z uprawnień przysługujących jej z mocy art. 140 k.c. jako wyłącznemu właścicielowi, tym bardziej zaś trudno oczekiwać, że ponosiłaby ciężary związane z prawem własności, co rodzi ryzyko degradacji rzeczy czy wręcz zagrożenia dla osób i mienia. Przyznanie uczestniczce nieruchomości czy też części nieruchomości ( w postaci np. wyodrębnionego lokalu ) nie ma zatem żadnego gospodarczego uzasadnienia, a wręcz należy podzielić stanowisko wnioskodawców, że takie rozwiązanie byłoby sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy. W przypadku wyodrębnienia nieruchomości lokalowych powstałaby też przymusowa współwłasność nieruchomości wspólnej, wymagająca nadal współdziałania właścicieli lokali w zrządzenie tą nieruchomością i można wątpić, że uczestniczka podjęłaby takie współdziałanie. Stosunki osobiste pomiędzy współwłaścicielami i negatywne prognozy co do woli współpracy są zaś traktowane w orzecznictwie jako stan, w którym rzecz „nie daje się podzielić” w rozumieniu art. 212 § 2 k.c. ( por. np. postanowienie SN z 8.08.2003r., V CK 174/02 ), względnie jako stan, w którym podział rzeczy jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem, gdyż rzecz nie będzie mogła być po podziale wykorzystywana w sposób odpowiadający jej przeznaczeniu ( por. np. postanowienie SN z 19.10.2011r., II CSK 50/11 ). W odniesieniu do nieruchomości przy ul. (...) w P. istnieje z kolei zasadnicza wątpliwość, czy jej podział fizyczny jest w ogóle możliwy i dopuszczalny. W tym wypadku wchodziłoby bowiem w grę, ze względu na powierzchnię działki, jedynie wyodrębnienie lokali, a stan techniczny budynków wynikający z opinii biegłego jest tego rodzaju, że jako wiarygodne należy uznać stanowisko apelacji, że nadają się one do rozbiórki.

Podsumowując, w ocenie Sądu Okręgowego w okolicznościach niniejszej sprawy prawidłowe zastosowanie art. 211-212 k.c. powinno prowadzić do uwzględnienia zgłoszonego przez wnioskodawców żądania co do sposobu działu spadku i zniesienia współwłasności ( art. 212 § 2 k.c. ). Uczestniczka otrzyma z kolei ekwiwalent utraconego prawa w postaci spłaty ustalonej stosownie do wartości rynkowej nieruchomości ( art. 212 § 1 k.c. ), co trudno uznać za naruszające jej usprawiedliwiony interes. Wartość spadkowych nieruchomości wynosi łącznie 34.733.000,-zł, w związku z czym uczestniczce przysługuje od wnioskodawcy M. (...)sp.k. spłata w wysokość 3.473.300,-zł. Wartość nieruchomości przy ul. (...) w P. wynosi 1.755.000,-zł, zatem w tym wypadku spłata przysługująca uczestniczce od wnioskodawcy (...) sp. z o.o. wynosi 175.500,-zł.

Zgodnie z art. 212 § 3 k.c., jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia, przy czym w razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać dziesięciu lat. Jako utrwalone w orzecznictwie należy uznać stanowisko, że oznaczając sposób i termin uiszczenia spłat bądź dopłat sąd winien zbadać i rozważyć całokształt okoliczności danej sprawy związanych z sytuacją materialną i życiową uprawionych i zobowiązanych do tych świadczeń ( por. np. postanowienie SN z 12.04.2001r., II CKN 658/00, publ. OSNC 2001/12/179 ).

W rozpoznawanym przypadku, wobec braku aktywności uczestniczki, jej sytuacja materialna i życiowa nie była możliwa do ustalenia.

Gdy chodzi o spłatę z tytułu zniesienia współwłasności nie miało to natomiast kluczowego znaczenia, jak również nie było potrzeby badania sytuacji finansowej wnioskodawcy (...) sp. z o.o., gdyż już w postępowaniu w I instancji oferował on spłatę jednorazową ( pismo z 20.05.2022r. – k.1921 ), które to stanowisko podtrzymał w postępowaniu apelacyjnym ( pismo z 15.05.2024r. ), deklarując dokonanie takiej spłaty w terminie 2 miesięcy od wydania orzeczenia ( oświadczenie pełnomocnika na rozprawie apelacyjnej z 20.06.2024r. – k.2493 ). Taki termin uiszczenia spłaty Sąd Okręgowy uznał za rozsądny, ustając datę końcową na 31.08.2024r. i zastrzegając odsetki ustawowe za opóźnienie ( art. 481 § 2 k.p.c. ) na wypadek opóźnienia w płatności.

Gdy chodzi o spłatę z tytułu działu spadku, wnioskodawca M. (...) sp.k. wnosił – w postępowaniu w I instancji ( pismo z 20.05.2022r. – k.1921) i w postępowaniu apelacyjnym ( apelacja i pismo z 15.05.2024r. – k.2473 oraz oświadczenie pełnomocnika na rozprawie apelacyjnej z 20.06.2024r. – k.2493 ) – o jej rozłożenie na 10 równych rocznych rat. Sąd Okręgowy uznał, że taki okres, maksymalny przewidziany przez ustawodawcę, jest nadmierny. Wszystkie spadkowe nieruchomości przenoszą dochód i od wielu już lat dochód ten przewyższa ponoszone wydatki, i to pomimo że na spadkowe nieruchomości czynione są istotne nakłady remontowe. Z zeznań świadka M. S. (1), która jako osoba sprawującą faktyczny zarząd spadkowymi nieruchomościami ma bardzo dobrą orientację co do ich potencjału w zakresie generowania dochodu, wynika, że uiszczenie spłaty na poziomie 3,5 mln zł w okresie 7-8 lat ( a więc po 500 tys. zł rocznie ) odbyłoby się bez żadnej szkody dla potrzeb remontowych, z których istotna część została już zrealizowana. Sąd Okręgowy wziął także pod uwagę, że już od dłuższego czasu udziałowcy wnioskodawcy planowali, a nawet czynili starania w kierunku sprzedaży spadkowych nieruchomości ( mowa jest o tym w korespondencji kierowanej do uczestniczki – np. k.2212, także w apelacji, w której wnioskodawcy wyjaśniali, że możliwe, bez udziału uczestniczki, okazało się jedynie zbycie udziałów w nieruchomości przy ul. (...), gdyż nieruchomości należące pierwotnie do W. M. st. podlegały wspólności spadkowej do tzw. niepodzielnej ręki na podstawie (...) k.1994, w 2017r. uzyskano orzeczenie sądowe zezwalające następcom prawnym M. M., na zbycie nieruchomości przy ul. (...) ). Choć zatem wnioskodawca obecnie deklarował, że nie nosi się z zamiarem sprzedaży żadnej nieruchomości, lecz zamierza czerpać z nich pożytki cywilne ( oświadczenie pełnomocnika na rozprawie apelacyjnej z 20.06.2024r. – k.2493 ), to jednak taka ewentualność jawi się jako realna, a wówczas uzyskane zostaną środki umożliwiające wywiązanie się z obowiązku spłaty na rzecz uczestniczki. Nie sposób także pomijać trendów inflacyjnych, które były dość znaczące w ostatnich latach ( w Polsce średni poziom cen podniósł się w latach 2021-2024 o ok. 30% ), zaś przyszłe wskaźniki ekonomiczne są trudne do przewidzenia. Mając to wszystko na względzie Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że spłata na rzecz uczestniczki z tytułu działu spadku powinna nastąpić w pięciu a nie dziesięciu ratach, przy czym termin płatności pierwszej raty oznaczono na koniec 2024r.: na koniec IV kw. 2023r. saldo na rachunkach bankowych wnioskodawcy wyniosło 1.160.459,88zł, zatem powinien on dysponować środkami na zapłatę I raty. Również w tym przypadku Sąd Okręgowy zastrzegł odsetki ustawowe za opóźnienie ( art. 481 § 2 k.p.c. ) na wypadek opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat.

Na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. ( w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ) Sąd Okręgowy zmienił zatem zaskarżone postanowienie w części zawierającej rozstrzygnięcie co do meritum sprawy. Sąd Okręgowy pozostawił natomiast rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w I instancji, które Sąd Rejonowy oparł na art. 520 § 1 k.p.c. Wprawdzie postanowienie zaskarżone zostało w całości, natomiast w apelacji nie zgłoszono żadnych zarzutów mających na celu podważenie orzeczenia o kosztach, nie domagano się także jego zmiany.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł stosując również ogólną zasadę wynikającą z art. 520 § 1 k.p.c.

/-/ Agata Szlingiert /-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Maciej Agaciński