Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 września 2024 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny- Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Brygida Łagodzińska

po rozpoznaniu w dniu 3 września 2024 roku w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) SA z siedzibą w W.

przeciwko G. C.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionych przez pozwaną

od wyroku Sądu Rejonowego w Szamotułach

z dnia 11 kwietnia 2022 roku

sygn. akt IC 543/20

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a.  w punkcie 2. oddala powództwo,

b.  w punkcie 4. zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2 486,90 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia orzeczenia powodowi do dnia zapłaty;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1 300 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego koszty do dnia zapłaty.

Brygida Łagodzińska

UZASADNIENIE

Powód (...) SA w B. ( obecnie W.) wniósł pozew przeciwko pozwanemu T. C. o zapłatę 15 818,14 zł wraz z odsetkami umownymi za okres od 9 września 2017r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego /solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2022 roku Sąd Rejonowy w Szamotułach w punkcie 1. umorzył postępowanie co do kwoty 2 300 zł, w punkcie 2. zasądził od pozwanej G. C. na rzecz powoda (...) SA w B. kwotę 5 901,84 zł, w punkcie 3. w pozostałym zakresie powództwo oddalił oraz w punkcie 4. zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 806,06 zł tytułem kosztów procesu.

Apelację od wyżej opisanego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w zakresie punktu drugiego i czwartego.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

1. art. 10 w zw. z art. 101, art. 102 i art. 104 Prawa wekslowego, art. 720 i art. 359 k.c. w zw. z art. 3, art. 54 ust. 2 i art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 58 § 1, 2 i 3 i art. 353(1) w zw. z art. 385(1) i art. 385(2) k.c., art. 353 i art. 354 w zw. z art. 720 k.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. z uwagi na:

(1) błędne pominięcie i nierozważenie roszczenia formułowanego w oparciu o weksel, mimo że powód dochodził zapłaty z uzupełnionego weksla in blanco o charakterze gwarancyjnym oraz treści deklaracji wekslowej,

(2) błędne zasądzenie kwoty wskazanej w wyroku pomimo tego, że powód uzupełnił weksel niezgodnie z deklaracją wekslową, podczas gdy:

(a) odsetki umowne i in. koszty są nienależne,

(b)zasądzenie powództwa z uwagi na wypowiedzenie umowy pożyczki chociaż jest ono nieskuteczne,

(c) pominięcie treści deklaracji wekslowej, wezwania do zapłaty i wypowiedzenia oraz daty wymagalności roszczenia wekslowego (płatności weksla),

(d) pominięcie sumy wpłat pozwanego i przyjęcie, że miał zadłużenie w chwili wezwania do zapłaty (i wypowiedzenia umowy).

2. art. 385(1) i art. 385(2) k.c. w zw. z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim i art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że opłata przygotowawcza jest należna do wysokości poniesionych kosztów i nie wynika z klauzuli abuzywnej oraz że klauzula abuzywna może być modyfikowana przez Sąd.

Na skutek obrazy przepisów prawa pozwana zarzuciła:

1. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nieustaleniu:

(1) treści umowy pożyczki (pkt 1.1, 1.2 i 1.4) w zakresie naliczenia odsetek od kredytowanych kosztów,

(2) treści deklaracji wekslowej w zakresie przyczyn uzupełnienia weksla i treści umowy w zakresie przyczyn wypowiedzenia (pkt 8),

(3) treści wypowiedzenia umowy pożyczki, z którego wynikało, że w jego dacie weksel był już uzupełniony,

(4) wysokości spłat pozwanego na rzecz powoda na datę wezwania do zapłaty umowy pożyczki,

(5) ilości i wysokości rat pożyczki wymagalnych na chwilę wezwania do zapłaty i wypowiedzenia umowy- pożyczki,

(6) kwoty zadłużenia wskazanej w wezwaniu do zapłaty i wskazanych w nim rat zdaniem powoda nieuregulowanych oraz ich wysokości,

(7) terminu płatności weksla przedstawionego w sprawie,

(8) złożenia oświadczenia o kredycie darmowym i wysokości zadłużenia na skutek oświadczenia o kredycie darmowym,

2. naruszenie art. 100 k.p.c. poprzez obciążenie pozwanego kosztami procesu, podczas gdy koszami należy obciążyć w całości powoda.

Pozwana wniosła zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie w ten sposób, że oddala się powództwo w całości oraz zasądza się od powoda na rzecz pozwanego koszty procesu wedle norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za instancję odwoławczą wedle norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie zgodnie z treścią art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

Strona powodowa roszczenie oparła na wekslu. Zobowiązanie wekslowe powstające na skutek wypełnienia weksla in blanco, o jakie chodzi w sprawie, ma charakter samodzielny i abstrakcyjny, a więc niezależny od podstawy prawnej, która spowodowała jego zaciągnięcie. W stosunkach między wystawcą a remitentem wystawca może w braku skutecznych zarzutów wekslowych - przeciwstawić zarzuty oparte na jego stosunkach osobistych z wierzycielem, czyli zarzuty dotyczące stosunku podstawowego. Przy czym zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Sąd ma obowiązek zbadać czy w umowach z konsumentami nie występują niedozwolone klauzule umowne. Odwołanie się do stosunku podstawowego przez Sąd pierwszej instancji w takim przypadku prowadzi do uwzględnienia tego stosunku w ramach oceny zasadności dochodzonego roszczenia wekslowego. Przedmiotem powództwa opartego na wekslu nie jest zatem stosunek podstawowy, lecz zobowiązanie wekslowe, choć zarzuty ( w tym przypadku badanie przez Sąd z urzędu zgodności umowy pod kątem niedozwolonych postanowień umownych) oparte na stosunku podstawowym mogą służyć obronie pozwanego (vide: uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1963 r., III CO 56/63, OSNCP 1966, Nr 2, poz. 12, z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, OSNCP 1968, Nr 5, poz. 79 i z dnia 24 stycznia 1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973, Nr 5, poz. 72, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2017 r., I CSK 717/16, niepubl.).

Zdaniem Sądu Okręgowego zasadnie Sąd pierwszej instancji uznał, że wynagrodzenie prowizyjne oraz wynagrodzenie za (...) stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Zgodnie z art. 385 ^{( 1)} k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Strony łączyła umowa pożyczki, o której mowa w art. 720 k.c. Zgodnie z umową dający pożyczkę (pożyczkodawca) zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę (pożyczkobiorcy) określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Z treści powołanego przepisu wynika, że do essentialia negotii umowy pożyczki należy zobowiązanie dającego pożyczkę do przeniesienia przedmiotu pożyczki na własność biorącego, który zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Odpłatność (lub nieodpłatność) nie należy do postanowień przedmiotowo istotnych umowy pożyczki. Może bowiem mieć ona charakter nieodpłatny albo odpłatny, jest tak wtedy, gdy dający zastrzegł wynagrodzenie za korzystanie z kapitału w postaci odsetek. W konsekwencji wynagrodzenie pożyczkodawcy może przybrać jedynie formę pobranych odsetek od udzielonego kapitału, natomiast naliczone z innego tytułu opłaty stanowią jedynie zwrot kosztów poniesionych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Co więcej opłaty te, prowizja, jak i inne koszty pożyczki powinny znajdować swoje odzwierciedlenie w rzeczywiście ponoszonych przez pożyczkodawcę kosztach. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na pożyczkodawcy. W przypadku, gdy ekwiwalentność prowizji nie zostanie wykazana, uznać należy, że postanowienia jej dotyczące stanowią klauzulę niedozwoloną, jako nieuzgodnione indywidualnie i kształtujące prawa oraz obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interes (art. 385 ^{( 1)} k.c.). Zarazem mogą zostać uznane za zmierzające do obejścia prawa - przepisów regulujących wysokość odsetek maksymalnych. Sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził kontrolę postanowień umownych w zakresie wynagrodzenia prowizyjnego, opłaty za tzw. (...). W kontekście powyższego postanowienia umowne co do wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za (...) nie stanowią głównego świadczenia stron, a zatem podlegają kontroli Sądu w zakresie abuzywności. W tym miejscu zauważyć należy, że Sąd pierwszej instancji opłaty przygotowawczej nie uznał za niedozwolone postanowienie umowne.

Naliczone i dochodzone przez stronę powodową roszczenie o zapłatę wynagrodzenia prowizyjnego ( 6 511 zł) oraz wynagrodzenia za (...) 1 100 zł są bez wątpienia sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i kształtują obowiązki drugiej strony umowy (pożyczkobiorcy - pozwanego) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, albowiem określone przez stronę powodową koszty nie mają jakiegokolwiek uzasadnienia i powiązana ekonomicznego z poniesionymi rzeczywiście wydatkami, a stanowią aż 84% udzielonej pożyczki, która wynosiła 7 750 zł. Opisana konstrukcja polegająca na obciążeniu pożyczkobiorcy prowizją, której wartość stanowi około 84% kwoty udzielonej pożyczki, prowadzi do obejścia przepisów regulujących instytucję odsetek maksymalnych ( przy czym łącznie wynagrodzenie prowizyjne oraz opłata za (...) stanowią 98% kapitału pożyczki). Przypomnieć należy, że instytucja ta została wprowadzona do kodeksu cywilnego przez ustawodawcę w art. 359 § 2 ¹ k.c. celem przeciwdziałania zjawisku lichwy i ochrony interesów konsumentów. Stopa tych odsetek jest ustalana w odniesieniu do aktualnej stopy kredytu lombardowego NBP, a więc odzwierciedla aktualny układ stosunków gospodarczych oraz wartość pieniądza w obrocie międzybankowym i poziom inflacji, nie pozwalając pożyczkodawcom na wykorzystywanie przymusowego położenia słabszej strony umowy, którą był pozwany. Tym samym po wypowiedzeniu umowy zadłużenie kredytobiorcy obejmuje niespłacony kapitał, odsetki umowne oraz opłatę przygotowawczą, tym samym rata wynosiła miesięcznie 253,58 zł. Była tym samym niższa od raty wyliczonej przez powoda z uwagi na uznanie wygrodzenie prowizyjnego oraz opłaty za (...) za niedozwolone postanowienia umowne. Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że dochodzenie przez powoda roszczenia opartego na wekslu ma istotne implikacje. I tak z zestawienia harmonogramu spłat wynika, że do 9 sierpnia 2017 roku tj. wypowiedzenia umowy pożyczki pożyczkobiorca winien spłacić 4 raty w łącznej kwocie 1 014,32 zł. Zgodnie z punktem 8.1. umowy pożyczki pożyczkodawca mógł wypowiedzieć umowę w przypadku gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. W myśl pkt 8.2 umowy pożyczkodawcy ma prawo wypełnić weksel in blanco w przypadku gdy opóźnienie w płatności przekroczy 30 dni po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania, a także w terminie 14 dni od wypowiedzenia umowy. Pożyczkodawca dokonał dwóch wpłat w kwietniu 2017 roku w kwocie 470 zł oraz w maju 2017 roku w kwocie 470 zł, łącznie 940 zł. A zatem na dzień wypowiedzenia nie posiadał 30 dniowego zadłużenia w płatności jednej raty. Tym samym na dzień wypowiedzenia pozwana nie posiadała zaległości, a zatem brak było podstaw do wypowiedzenia pozwanej umowy pożyczki. W tym miejscu Sąd Okręgowy zauważa, że konieczność ustalenia wysokości rat pożyczki wynikała z uznania części postanowień umowy za niedozwolone postanowienia umowne. Bezpodstawny jest zatem zarzut dokonania przez Sąd ustalenia nowej wartości udzielonej pożyczki.

Sąd odwoławczy miał na uwadze, że w dniu 9 marca 2020 roku upłynął okres spłaty pożyczki. Pozwana dokonała wpłat na kwotę 3 240 zł, zaś należność powoda wynosiła 9 141,84 zł a zatem do zapłaty pozostała kwota 5 901,84 zł. Brak było jednak podstaw do zasądzenia należności wymagalnych rat z tytułu umowy pożyczki na dzień wyrokowania skoro roszczenie zostało oparte na wekslu ( powód wnosił o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla). Weksel został wystawiony w związku z wypowiedzeniem umowy i obejmował całą niespłaconą należność z tytułu umowy pożyczki. Jak zaś wyżej wskazano na dzień wypowiedzenia nie istniało zadłużenie objęte wekslem i tym samym brak było podstaw do dochodzenia należności z weksla ( podstawa faktyczna powództwa). Powód nie oparł roszczenia na odpowiedzialności umownej. Sąd odwoławczy nadto zwraca uwagę, że w postępowaniu uproszczonym zmiana powództwa jest niedopuszczalna – art. 505 ⁴ § 1 k.p.c. Tym samym bezprzedmiotowy był wniosek powoda o zasądzenie roszczenia na podstawie umowy obejmujący wymagalne na dzień zamknięcia rozprawy raty pożyczki.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386§1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił. Konsekwencją powyższego była zmiana rozstrzygnięcia o kosztach procesu, którymi Sąd na podstawie art. 100 k.p.c. obciążył strony stosunkowo tj. powoda w 85%, a pozwaną w 15% ( pozwana w toku postępowania dokonała wpłaty 2 300 zł i w tej części powód cofnął powództwo, a zatem uznać go należy za wygrywającego). Powód poniósł koszty procesu w kwocie 3 917 zł, pozwana w kwocie 3 617 zł. Po stosunkowym rozdzieleniu kosztów Sąd zasądził od powoda na rzez pozwanej kwotę 2 486,90 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi powoda w całości. Pozwana poniosła koszty: opłatę od apelacji 400 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w kwocie 900 zł ustalone na podstawie §10 ust. 1 pkt 1 w zw. z §2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Brygida Łagodzińska