Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

POSTANOWIENIE

Dnia 31 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Brygida Łagodzińska

Protokolant: prot. Daria Graś

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 października 2023 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku A. J., J. K. (1), J. Ś. i J. K. (2)

przy udziale T. B., Z. S. i E. P.

o dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika Z. S.

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z dnia 11 kwietnia 2022 r.

sygn. akt INs 268/18

postanawia:

oddalić apelację;

kosztami postępowania apelacyjnego obciążyć wnioskodawców oraz uczestników w zakresie przez nich poniesionym.

Brygida Łagodzińska

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy: A. J., J. K. (1), J. Ś., J. K. (2), reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, przy uczestnictwie: T. B., Z. S., E. P. wnieśli o zniesienie współwłasności nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), numer działki (...), obręb ewidencyjny Ż. o pow. 0,1810 ha zabudowanej, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...), której współwłaścicielami są wnioskodawca i uczestnicy postępowania, a następujący sposób:

• przyznanie prawa własności nieruchomości rzecz na uczestników postępowania Z. S. oraz E. S., z obowiązkiem spłaty na rzecz A. J. 60 000 zł, J. K. (1) 60 000 zł, J. Ś. 120 000 zł, J. K. (2) 120 000 zł oraz T. B. w wysokości 120 000 zł;

ewentualnie:

• zobowiązanie stron postępowania do sprzedaży nieruchomości, a uzyskaną cenę ze sprzedaży podzielić między strony proporcjonalnie do posiadanych przez nich udziałów we wskazanej nieruchomości.

Pismem procesowym z dnia 12 lipca 2018 r. wnioskodawcy wnieśli o ustalenie, iż w skład masy spadkowej po zmarłym Z. B. wchodzi 3/15 udziału w prawie własności w nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), numer działki (...), obręb ewidencyjny Ż. o pow. 0,1810 ha zabudowanej, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...), której pozostałymi współwłaścicielami są wnioskodawcy i uczestnicy postępowania oraz dokonania działu spadku w ten sposób, iż T. B. nabył w całości udział w prawie własności wskazanej powyżej nieruchomości, tj. udział w wielkości 3/15 w prawie własności.

W odpowiedzi na wniosek o zniesienie współwłasności z dnia 15 stycznia 2021 r. kurator nieznanego z miejsca pobytu uczestnika T. B. wniósł o zniesienie współwłasności nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), numer działki (...), obręb ewidencyjny Ż. o pow. 0,1810 ha zabudowanej, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...), w ten sposób, że: własność nieruchomości zostanie przyznana uczestnikom postępowania Z. S. oraz E. P. oraz zasądzenie od tych uczestników na rzecz wnioskodawców oraz uczestnika T. B. stosownej kwoty tytułem spłaty wartości ich udziału. Wniósł również o skierowanie spłaty przypadającej uczestnikowi postępowania do depozytu sądowego w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia znoszącego współwłasność wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie liczonymi od wartości spłaty od dnia w którym winna ona być zapłacona zgodnie z postanowieniem o zniesieniu współwłasności do dnia zapłaty. Wniesiono o zabezpieczenie spłaty wartości udziału uczestnika T. B. wraz z odsetkami poprzez ustanowienie hipoteki na przedmiotowej nieruchomości oraz o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny wyceny nieruchomości na okoliczność jej wartości rynkowej.

Pismem procesowym z dnia 4 lutego 2020 r. wnioskodawcy wnieśli o częściowy dział spadku i zniesienie współwłasności następująco:

• ustalenie, że w skład masy spadkowej po zmarłym R. B. wchodzi m.in. udział w wysokości 1/5 w prawie własności nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), numer działki (...), obręb ewidencyjny Ż. o pow. 0,1810 ha zabudowanej, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...), której pozostałymi współwłaścicielami są wnioskodawczynie i uczestnicy postępowania,

• dokonanie częściowego działu spadku po R. B. w ten sposób, że J. K. (3) nabywa całość udziału R. B. w prawie własności wskazanej powyżej nieruchomości tj. dział w wielkości 1/5 w prawie własności;

• ustalenie, że w skład masy spadkowej po zmarłej G. S. wchodzi m.in. udział w wysokości 1/5 w prawie własności przedmiotowej nieruchomości położonej w L., której pozostałymi współwłaścicielami są wnioskodawczynie i uczestnicy postępowania,

• dokonanie częściowego działu spadku po G. S. w ten sposób, że Z. S. i E. P. nabywają udział G. S. w prawie własności wskazanej powyżej nieruchomości, tj. udział w wysokości po 1/10 w prawie nieruchomości,

• ustalenie, że w skład masy spadkowej po zmarłej M. M. (1) wchodzi m.in. udział
  w wysokości 1/5 w prawie własności przedmiotowej nieruchomości położonej w L., której pozostałymi współwłaścicielami są wnioskodawczynie i uczestnicy postępowania,

• dokonanie częściowego działu spadku po M. M. (1) w ten sposób, że A. J., J. K. (1), B. M. (1) nabywają udział M. M. (1) w prawie własności wskazanej powyżej nieruchomości, tj. udział w wysokości po 1/15 w prawie nieruchomości,

• ustalenie, że w skład masy spadkowej po zmarłym B. M. (1) wchodzi m.in. udział w wysokości 1/15 w prawie własności przedmiotowej nieruchomości położonej w L., której pozostałymi współwłaścicielami są wnioskodawczynie i uczestnicy postępowania,

• dokonanie częściowego działu spadku po B. M. (1) w ten sposób, że A. J., J. K. (1), B. M. (1) nabywają udział B. M. (1) w prawie własności wskazanej powyżej nieruchomości, tj. udział w wysokości po 1/30 w prawie nieruchomości.

Podczas rozprawy w dniu 2 lutego 2021 r. wnioskodawcy oraz uczestnicy postępowania jednogłośnie wnieśli o zniesienie współwłasności poprzez sprzedaż przedmiotowej nieruchomości i podział uzyskanej z niej sumy stosownie do udziałów uczestników w nieruchomości. Pismem procesowym z dnia 29 marca 2021 r. kurator wskazał, że nawiązał kontakt z uczestnikiem postępowania T. B. i wskazał jego aktualny adres. Pismem z dnia 10 sierpnia 2021 r. uczestnik postępowania T. B. wyraził zgodę na sprzedaż przedmiotowej nieruchomości i podział uzyskanej ze sprzedaży sumy. Pismem procesowym z dnia 27 grudnia 2021 r. wnioskodawcy podtrzymali dotychczasowe stanowisko. Pismem procesowym z dnia 16 lutego 2022 r. uczestnik postępowania T. B. wyraził zgodę i zezwolił na zniesienie współwłasności przedmiotowej nieruchomości (k. 232, 236).

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2022 r. Sąd Rejonowy Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu:

ustalił, że w skład spadku po R. B., G. S., M. M. (1), B. M. (1) wchodzą udziały w nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą numer (...);

dokonał zniesienia współwłasności oraz częściowego działu spadku po R. B., G. S., M. M. (1), B. M. (1) – w zakresie nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą numer (...) w ten sposób, że zarządził sprzedaż licytacyjną w nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą numer (...);

sumę uzyskaną ze sprzedaży opisanej powyżej nieruchomości podzielił w ten sposób, że przyznał:

- wnioskodawczyni J. Ś. – w 3/15;

- wnioskodawczyni A. J. – 3/30;

- wnioskodawczyni J. K. (2) – 3/15;

- wnioskodawczyni J. K. (1) – 3/30;

- uczestnikowi postępowania Z. S. – 3/30;

- uczestniczce postępowania E. P. – 3/30;

- uczestnikowi postępowania T. B. – w 3/15;

przyznał kuratorowi - r.pr. J. B. wynagrodzenie w łącznej wysokości 3 321 zł (w tym podatek od towarów i usług) za udział w sprawie w charakterze kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika i nakazał wypłacić kuratorowi wynagrodzenie określone powyżej – ze środków Skarbu Państwa;

nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa, w pozostałym zakresie kosztami postępowania obciążył strony w zakresie poniesionym.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji:

M. B. (1) był tabularnym właścicielem nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), numer działki (...), obręb ewidencyjny Ż. o pow. 0,1810 ha zabudowanej, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...). W skład przedmiotowej nieruchomości wchodzą grunty orne oraz tereny mieszkaniowe – domem mieszkalny o pow. ok. 120m ^{( 2)} składającym się z 4 pokoi, kuchni, łazienki, korytarza i piwnicy w dwóch kondygnacjach. Postanowieniem z dnia 26 maja 1997 r. Sąd Rejonowy w Ś. stwierdził, że spadek po zmarłym M. B. (1) w dniu 2 lipca 1993 r. w Ś. na podstawie ustawy nabyły dzieci: G. S., M. M. (1), J. Ś., R. B. i Z. B. – każdy w 1/5 części. Dnia 2 stycznia 1966 r. G. B. zawarła związek małżeński z J. S. przed Urzędem Stanu Cywilnego w J.. Postanowieniem z dnia 18 lutego 1999 r. Sąd Rejonowy w L. stwierdził, że spadek po M. M. (1) zmarłej w dniu 23 września 1997 r. w L. na podstawie ustawy nabyli: mąż B. M. (1) oraz córki: J. K. (1) i A. J. – po 1/3 części wprost każdy. R. B., którego ostatnim miejscem zamieszkania był J., zmarł w dniu 2 maja 2014 r. w N.. Spadek po nim na podstawie ustawy nabyła wprost córka J. K. (2) w całości. Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2016 r. Sąd Rejonowy (...) stwierdził, że spadek po G. S., zmarłej w dniu 10 sierpnia 2010 r. w L., na podstawie ustawy nabyły dzieci: syn Z. S. oraz córka E. P. – każdy z nich w ½ części. Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2016 r. Sąd Rejonowy w Ś.stwierdził, ze spadek po zmarłym Z. B. w dniu 10 października 2006 r. w Ś. na podstawie ustawy nabył syn T. B. w całości. B. M. (1), którego miejscem zwykłego pobytu w chwili śmierci była Polska, zmarł w dniu 22 stycznia 2018 r. w L.. Spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: J. K. (1) i A. J. – każda w ½ części. Na dzień 19 marca 2018 r. tabularnymi właścicielami przedmiotowej nieruchomości są:

• J. Ś. – w 3/15,

• Z. B. – w 3/15,

• B. M. (1) – w 1/15,

• J. K. (1) – w 1/15,

• A. J. – w 1/15,

• J. K. (2) – w 3/15,

• Z. S. – w 3/30,

• E. P. – w 3/30.

Przedmiotową nieruchomość zamieszkują uczestnicy postępowania: Z. S. oraz E. P., zarządzając nią. Nieruchomość stanowi ich centrum życiowe. Każdy z wnioskodawców ma swój własny dom i nie planuje przeprowadzki do L.. Uczestnicy postępowania Z. S. i E. P. oświadczyli, że wnoszą o dokonanie działu spadku poprzez sprzedaż licytacyjną nieruchomości i podział uzyskanej sumy. Również wnioskodawcy oraz kurator uczestnika T. B. oświadczyli, że nie sprzeciwiają się działowi spadku poprzez sprzedaż licytacyjną. T. B. również wyraził zgodę na sprzedaż przedmiotowej nieruchomości oraz podział uzyskanej ze sprzedaży sumy, a także na zniesienie współwłasności. Stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów urzędowych oraz prywatnych, na podstawie akt Sądu Rejonowego w Ś., sygn. akt I Ns 1640/15, a także zeznań wnioskodawców oraz uczestników postępowania. Sąd Rejonowy wskazał, że wiarygodność i autentyczność dołączonych do akt sprawy dokumentów nie była kwestionowana przez żadną ze stron, a i sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. Uzyskane w sprawie dowody z dokumentów urzędowych ze względu ich urzędowy charakter Sąd Rejonowy uznał za w pełni wiarygodne. Wskazano, że pochodzą one od uprawnionych organów i instytucji, wydanych w zakresie przysługujących im kompetencji. Autentyczności oraz prawdziwości zawartych w tych dokumentach treści nie kwestionowała w trybie art. 252 k.p.c. żadna ze stron. Również Sąd I instancji z urzędu nie znalazł podstaw do podważania i konieczności sprawdzania ich prawdziwości oraz faktów, które stwierdzały te dokumenty, w związku z czym mogą stanowić obiektywny i rzetelny materiał dowodowy. Sąd zaznaczył, iż dokumenty te korzystają z domniemania ustanowionego dla nich w kodeksie postępowania cywilnego – art. 244 k.p.c. Sąd I instancji dał wiarę zeznaniom wnioskodawców A. J., J. Ś., J. K. (1), J. K. (2) oraz uczestnikom postępowania: Z. S., E. P.. W ocenie Sądu Rejonowego są one sobą zgodne i wzajemnie się uzupełniają oraz znajdują potwierdzenie w zgromadzonych dokumentach. Strony zgodnie przyznały kto był właścicielem przedmiotowej nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), numer działki (...), obręb ewidencyjny Ż. o pow. 0,1810 ha zabudowanej, dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...), a także kto ją obecnie zajmuje. Wniosek, w ocenie Sądu Rejonowego, okazał się uzasadniony co do zasady i jako taki podlegał uwzględnieniu. Wnioskodawcy: A. J., J. K. (1), J. Ś., J. K. (2) przy uczestnictwie T. B., Z. S., E. P. domagali się ustalenia masy spadkowej oraz częściowego działu spadku po R. B., G. S., M. M. (1) oraz B. M. (1) z jednoczesnym zniesieniem współwłasności oraz podziałem sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotowej nieruchomości położonej w L.. Zgodnie z przywołanym przez Sąd I instancji art. 689 k.p.c. jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu. Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd (art. 684 k.p.c.). Sąd Rejonowy przywołał również treść art. 1035 k.c., zgodnie z którym w sytuacji, gdy spadek przypada kilku spadkobiercom do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów tytułu VIII Kodeksu Cywilnego. Powstała w ten sposób wspólność masy majątkowej w postaci spadku nabytego przez kilka osób ma specyficzny charakter. Nie stanowi ona mianowicie współwłasności, której zniesienia można dokonać w trybie przewidzianym w art. 210 k.c. bądź art. 617 k.p.c.. Sąd Rejonowy zaznaczył, iż wskazuje się, że do zniesienia tego typu współwłasności konieczne jest zastosowanie przepisów o dziale spadku, w szczególności art. 1035 i następne k.c., art. 1070 i następne k.c. oraz art. 680 k.p.c. (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1991 roku, III CRN 125/91). Sąd Rejonowy wskazał, iż z treści art. 1037 §1 k.c. wynika, iż możliwe jest dokonanie działu spadku umowne na podstawie umowy między wszystkimi spadkobiercami bądź sądowe na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Sąd powołał się również na art. 684 k.p.c., stosownie do którego skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala Sąd. Wskazano, iż art. 1039 § 1 k.c. stanowi, że jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem z obowiązku zaliczenia, § 3 tegoż przepisu precyzuje, że nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte. Jeśli z kolei wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki i w wypadku tym nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia (art. 1040 k.c.). Na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego Sąd I instancji ustalił, że w skład spadku po R. B., G. S., M. M. (1), B. M. (1) wchodzą udziały w nieruchomości położonej w L. ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...). Zgodnie z przywołanym, art. 688 k.p.c. do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 k.p.c. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że z art. 211 k.c., 212 k.c. i następne oraz z art. 623 k.p.c. wynika, że podział fizyczny jest podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, preferowanym przez ustawodawcę. Wyjaśniono, iż oznacza to, że w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, powinien on brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia z niepodzielności, chyba że nie są nim zainteresowani sami współwłaściciele (postanowienie Sądu Najwyższego z 5 lutego 2010 r., sygn. akt III CSK 195/09). Dalej wskazano, iż art. 212 § 2 k.c. przewiduje, że rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Sąd Rejonowy zważył, że w sprawach o dział spadku Sąd - jeżeli nie zachodzą ku temu przeszkody prawne wymienione w art. 622 § 2 k.p.c. - ma obowiązek uwzględnić zgodny wniosek o dział. Podkreślono przy tym, że przepisy normujące postępowanie działowe nie wymagają szczególnej formy dla zgodnego wniosku o zniesienie współwłasności. Może on być zgłoszony we wspólnym wniosku wszczynającym postępowanie, ustnie na rozprawie, ewentualnie w drodze odrębnych wniosków złożonych przez współwłaścicieli (postanowienie Sądu Najwyższego z 6 lutego 2002 r., sygn. akt CKN 803/00). Zaznaczone zostało, że w każdym wypadku „zgodność" wniosku powinna być niewątpliwa; nie może być domniemywana ani interpretowana z niedostatecznie jasnych oświadczeń procesowych lub zachowań w trakcie trwania postępowania. Wskazano, że w szczególności nie może być traktowany jako zgoda brak odpowiedzi współwłaściciela na propozycje innego współwłaściciela (uzasadnienie orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 1961 r., sygn. akt 2 CR 936/60). Sąd Rejonowy wskazał również, że Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 października 2008 r., sygn. akt I CSK 82/08 stwierdził, że kodeks cywilny nie zawiera przykładowego katalogu okoliczności, o których mowa w art. 212 § 2 k.c. pozostawiając dokonanie wyboru sądowi. Natomiast w postanowieniu z dnia 19 stycznia 2009 r., sygn. akt V CKN 1436/00 Sąd Najwyższy wskazał, że podstawowym sposobem zniesienia współwłasności preferowanym przez ustawodawcę – cytowanym wyżej art. 212 § 2 k.c. - jest podział fizyczny rzeczy wspólnej, jako najbardziej sprawiedliwy i pożądany. Dlatego też, jeżeli zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, sąd powinien przede wszystkim brać pod uwagę ten sposób wyjścia ze współwłasności, chyba że współwłaściciele żądają przyznania rzeczy wspólnej jednemu z nich w zamian za spłaty albo sprzedaży stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Sąd Rejonowy zauważył, iż w niniejszej sprawie wszystkie strony - wnioskodawcy oraz uczestnicy postępowania domagali się jednogłośnie zniesienia współwłasności i wskazywali, by nastąpiło ono poprzez sprzedaż licytacyjną nieruchomości położonej w L. przy ul. (...). Mając na względzie, zgodne stanowisko wszystkich stron Sąd I instancji przychylił do wniosku uczestników o dokonanie działu spadku poprzez sprzedaż licytacyjną nieruchomości, albowiem zarówno wnioskodawczynie, jak i uczestnicy postępowania nie chcą, aby została ona przyznana na ich rzecz. Sąd orzekający w pierwszej instancji wyjaśnił, że jeżeli określony przedmiot nie daje się podzielić może on być przyznany stosownie do okoliczności jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedany. Podkreślono, że oba te sposoby działu spadku należy uznać za równorzędne. Jednakże przyznanie przedmiotu spadkowego jednemu ze spadkobierców uzależnione jest od wyrażenia przez niego zgody. Stwierdzono, że jeżeli żaden ze współspadkobierców nie wyrazi zgody na przyznanie mu przedmiotu spadkowego, Sąd jest zobowiązany do zarządzenia jego sprzedaży (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1998 roku, II CKN 347/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 8), bowiem sąd nie może przyznać określonego przedmiotu danemu spadkobiercy wbrew jego woli (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1970 roku, III CZP 92/69, OSNC 1970, nr 10, poz 174.). Podkreślono więc, że przyznanie rzeczy na współwłasność kilku współwłaścicielom nie może być zatem narzucone współwłaścicielom, którzy tego nie chcą (postanowienie SN z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 347/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 108, z omówieniem W. R., PS 2000, nr 10, s. 73). Sąd Rejonowy wskazał jednocześnie, że pomimo brzmienia tego przepisu, wskazującego na równorzędność tych dwóch sposobów podziału, zniesienie współwłasności przez sprzedaż rzeczy wspólnej jest traktowane jako sposób ostateczny. Znajduje on zastosowanie w wypadku złożenia przez wszystkich współwłaścicieli zgodnego wniosku co do takiego sposobu zniesienia współwłasności, a także pomimo braku takiego wniosku - gdy żaden ze spadkobierców nie wyraża zgody na przyznanie mu rzeczy w naturze (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1998 roku, II CKN 347/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 108) bądź też żaden ze współwłaścicieli lub ten, który wyłącznie ubiega się o przyznanie mu wspólnej rzeczy, nie byłby w stanie ponieść ciężaru spłat (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2001 r., II CKN 658/00, OSNC 2001, nr 12, poz. 179). Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd I instancji wskazał, że dokonanie działu spadku przez zarządzenie sprzedaży licytacyjnej udziałów w przedmiotowej nieruchomości było jedynym możliwym sposobem podziału stosownie do okoliczności niniejszej sprawy. Sąd Rejonowy zważył, że w niniejszej sprawie nie aktualizowały się przesłanki pozwalające na przyznanie spornego prawa na rzecz jednego ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych. Jak już uprzednio Sąd Rejonowy wskazał – ten sposób zniesienia współwłasności wymaga uprzedniego uzyskania zgody podmiotu na rzecz którego prawo ma zostać przyznane, a także posiadania przez niego realnych możliwości pozwalających na spłatę pozostałych spadkobierców. Sąd I instancji zaznaczył, że uczestnicy postępowania zamieszkujący i korzystający z przedmiotowej nieruchomości nie wyrazili zgody na przyznanie im nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) i wnieśli o dokonanie działu spadku poprzez sprzedaż licytacyjną nieruchomości, na co wnioskodawczynie i uczestnik T. B. wyrazili zgodę. Mając na względzie powyższe Sąd Rejonowy dokonał zniesienia współwłasności oraz częściowego działu spadku po R. B., G. S., M. M. (1), B. M. (1) wchodzą udziały w nieruchomości położonej w L. ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...) w ten sposób, że zarządził sprzedaż licytacyjną w nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą KW (...). Zgodnie z treścią przywołanego przez Sąd Rejonowy art. 625 k.p.c. w postanowieniu zarządzającym sprzedaż rzeczy należących do współwłaścicieli sąd bądź rozstrzygnie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli, bądź też tylko zarządzi sprzedaż, odkładając rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia. Sąd wyjaśnił, że w związku z przywołaną regulacją postanowienie sądu może przyjąć jedną z dwóch form, postanowienia rozstrzygającego jedynie o sprzedaży rzeczy albo postanowienia rozstrzygającego o sprzedaży rzeczy i wszystkich wzajemnych żądaniach współwłaścicieli (P. Pruś [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Art. 478-1217, wyd. IV, red. M. Manowska, Warszawa 2021, art. 625.). Na gruncie niniejszej sprawy Sąd orzekający w I instancji uznał za konieczne wydanie postanowienia odnośnie podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży wyżej opisanej nieruchomości i podzielił ją w ten sposób, że przyznał zgodnie z posiadanymi udziałami tj.:

• wnioskodawczyni J. Ś. – 3/15,

• wnioskodawczyni A. J. – 3/30,

• wnioskodawczyni J. K. (2) – 3/15,

• wnioskodawczyni J. K. (1) – 3/30

• uczestnikowi Z. S. – 3/30,

• uczestniczce E. P. – w 3/30,

• uczestnikowi T. B. – 3/15.

Sąd Rejonowy, jedynie informacyjnie dla stron zauważył, że w przypadku uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia brak będzie podstaw do kierowania wykonania tej części postanowienia przez Sąd z urzędu, albowiem niewątpliwie takie działanie z urzędu – zgodnie z art. 1067 k.p.c. byłoby konieczne w przypadku, gdyby Sąd – zważywszy na treść art. 625 k.p.c. – zarządził jedynie sprzedaż licytacyjną, odkładając rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia. Tymczasem w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy orzeka już finalnie o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu działu spadku – tj. opisanej nieruchomości. Wyjaśniono, iż tym samym postępowanie sądowe o dział spadku już się zakończy, a od samych stron tego postępowania zależeć będzie, czy zapadłe orzeczenie zostanie wykonane w drodze sprzedaży licytacyjnej. Sąd Rejonowy wskazał, że w tym zakresie – prymat zasady dyspozycyjności – której wyraz odnajdujemy także w art. 1067 k.p.c. – wskazuje na niedopuszczalność działania z urzędu. Działanie takie – przy właściwej wykładni ostatnio powołanej normy – byłoby konieczne w przypadku, gdyby sądowe postępowanie o zniesienie współwłasności, czy też dział spadku jeszcze się nie zakończyło (np. Sąd nie orzekałby jeszcze o dopłatach i spłatach). Podkreślono, że w przedmiotowej sprawie natomiast uzasadniane postanowienie w całości kończy sprawę – w aspekcie samego podziału nieruchomości, zaś Sąd nie jest władny już podejmować czynności w sprawie – niejako za strony. W tym stanie rzeczy sama sprzedaż licytacyjna może się odbyć na wniosek stron – w odrębnie uregulowanym postępowaniu. To jednak od decyzji samych stron zależeć będzie dalszy kształt współwłasności tej nieruchomości – mogą bowiem po uzyskaniu tytułu wykonawczego – skierować go do wykonania do właściwego komornika, nadto sami mogą sprzedać tą nieruchomość, wreszcie mogą pozostać przy stanie obecnym – jako współwłaściciele tego gruntu i budynku. Sąd Rejonowy zauważył, że powyższe pozostawia pewną swobodę dla uczestników, którzy po wydaniu niniejszego orzeczenia zyskują przedmiot nieruchomości i później mogą już podjąć dodatkowe decyzje co do jej losu. Może być bowiem tak, ze np. jeden z uczestników sam zadecyduje się nabyć taką nieruchomość – co już nastąpi oczywiście w drodze normalnej czynności prawnej sprzedaży udziałów. W rezultacie opisane rozwiązanie czyni zadość powołanym normom prawa rzeczowego z jednej strony, z drugiej zaś – pozostawia pewną elastyczność w dyspozycji swymi prawami dla wszystkich uczestników. Oczywistym jest, w ocenie Sądu I instancji, że w przypadku gdy jednak nie dojdą oni do konsensusu w tym zakresie – zawsze pozostanie każdemu z nich zainicjowanie sprzedaży licytacyjnej, co ostatecznie doprowadzi do zerwania węzła wspólności. Jednocześnie Sąd orzekający w pierwszej instancji wyjaśnił, że zgodnie z art. 15 zzs ^{( 2)} ustawy z dnia 20 marca 2020 roku ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Sąd Rejonowy wskazał, że w niniejszej sprawie wyznaczenie odrębnego terminu rozprawy zostało zastąpiona mechanizmem opisanym w cytowanym art. 15zzs ^{( 2 )}wskazanej wyżej ustawy. Podkreślono, iż jak zauważa się bowiem w literaturze – „rozwiązanie to ma na celu umożliwienie – w związku z epidemią, trudnościami w funkcjonowaniu i ograniczeniami związanymi z kolejnymi lockdownami - wydanie przez sąd na posiedzeniu niejawnym orzeczenia w sprawach, w których całość postępowania dowodowego została już przeprowadzona i nie ma konieczności wyznaczenia rozprawy. W takiej sytuacji swoje końcowe stanowiska (tzw. mowy końcowe) strony składają na piśmie” (tak M. Biała, Rozpoznawanie spraw cywilnych na posiedzeniach niejawnych w świetle przepisów kpc oraz tzw. tarcz antykryzysowych). W ocenie Sądu I instancji w niniejszej sprawie powyższe warunki zostały spełnione, Sąd Rejonowy, po zebraniu całego materiału dowodowego zobowiązał strony do zajęcia stanowiska w sprawie, a następnie wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym. Natomiast o wynagrodzeniu kuratora uczestnika Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej. Wskazano, iż przepis ten stanowi, że wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej, zwanego dalej "kuratorem", nie może przekraczać stawek minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności adwokackie, a w przypadku gdy kuratorem jest radca prawny, przepisami określającymi opłaty za czynności radców prawnych. Mając na względzie nakład pracy kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika, Sąd I instancji uznał, że odpowiednie będzie wynagrodzenie w wysokości 3 321 zł (w tym podatek od towarów i usług), które przyznał kuratorowi – r.pr. J. B., nakazując wypłatę ze środków Skarbu Państwa. O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Sąd I instancji wskazał, że w orzecznictwie sądowym m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2011 r., sygn. akt IV CZ 40/11 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., sygn. akt III CZP 46/10 wyrażono pogląd, iż w tzw. sprawach działowych nie zachodzi przewidziana w art. 520 § 2 i 3 k.p.c. sprzeczność interesów tych uczestników, którzy domagają się podziału, niezależnie od tego, jaki sposób podziału postulują i jakie wnioski składają w tym względzie. Mając powyższe na uwadze Sąd orzekający w pierwszej instancji uznał, iż wnioskodawczynie, jak i uczestnicy byli w jednakowym stopniu zainteresowani uzyskaniem orzeczenia w przedmiotowej sprawie i dlatego powinni ponieść we własnym zakresie koszty związane ze swoim udziałem w sprawie. O nieuiszczonych kosztach sądowych Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym, kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w pierwszej instancji obciąża przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Sąd ustalił, że w przedmiotowej sprawie, każdy z uczestników miał taki sam interes prawny – zgodnie wnosili bowiem o dokonanie działu spadku, zniesienie współwłasności. Nie ma również, w ocenie Sądu I instancji, podstaw do tego, aby zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, obciążyć obowiązkiem pokrycia nieuiszczonych kosztów sądowych kuratora, który reprezentował interes jednego z uczestników – T. B.. Mając powyższe na uwadze nieuiszczonymi kosztami sądowymi w postaci opłaty od pozwu oraz opłat skarbowych od udzielonych w sprawie pełnomocnictw Sąd Rejonowy obciążył Skarb Państwa, w pozostałym zakresie kosztami postępowania obciążając strony w zakresie poniesionym.

Apelację od postanowienia wywiódł uczestnik postępowania Z. S. zaskarżając je w części, tj. co do punktu 3 w części dotyczącej podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości w L. ul. (...). Skarżący zarzucił brak sprawiedliwości społecznej w podziale biorąc pod uwagę brak uwzględnienia nakładów poniesionych na podniesienie wartości nieruchomości oraz bieżące wywiązywanie się ze zobowiązań m.in. podatkowych. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zmniejszenie udziałów:

- wnioskodawczyni J. Ś. – z 3/15 na 2,55/15,

- wnioskodawczyni A. J. – z 3/30 na 2,55/30,

- wnioskodawczyni J. K. (2) – z 3/15 na 2,55/15,

- wnioskodawczyni J. K. (1) – z 3/30 na 2,55/30,

- uczestnikowi postępowania Z. S. – z 3/30 na 5,7/30,

- uczestniczce postępowania E. P. – z 3/30 na 2,55/30,

- uczestnikowi postępowania T. B. – z 3/15 na 2,55/30.

W odpowiedzi na apelacji wnioskodawczynie A. J. oraz J. K. (1) wniosły o oddalenie apelacji oraz o obciążenie uczestnika postępowania Z. S. kosztami postępowania odwoławczego, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Zgodnie z art. 688 k.p.c. do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 k.p.c.. W myśl zaś art. 618§1 k.p.c. w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. W postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości, podobnie, jak i w sprawach o dział spadku czy o podział majątku wspólnego rozstrzygane są kwestie nie tylko związane z podziałem nieruchomości i rozliczeniem finansowym w postaci dopłat czy spłat, ale także rozpoznawane są zgłoszone przez wnioskodawcę i uczestników roszczenia dotyczące wydatków i nakładów na nieruchomość. Z charakteru nakładów, wzajemnych roszczeń współspadkobierców ( czy też współwłaścicieli) wynika, że o roszczeniu tym w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga wyłącznie na wniosek. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 października 1997 r. (II CKN 395/97, Lex 50532), podkreślił, że „domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Żądaniami tymi Sąd jest związany (art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 grudnia 2020 roku ICSK 767/18 stwierdzi, że nie są dopuszczalne zgłoszenie ani zmiana roszczeń określonych w art. 618 § 1 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym, chyba że powstały lub stały się wymagalne dopiero po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji. Do żądania rozliczenia wzajemnych roszczeń współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy, o jakich mowa w art. 618 § 1 k.p.c., stosuje się przepisy postępowania procesowego. Oznacza to, że domagający się zwrotu pożytków, nakładów bądź wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy bądź innych roszczeń zobowiązany jest dokładnie określić swoje żądanie, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a żądaniem tym sąd jest związany stosownie do art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Oznacza to również, że uczestnicy powinni określić swoje żądanie kwotowo oraz sprecyzować jego podstawę faktyczną, co obejmuje również wskazanie tytułu, z jakiego domagają się zapłaty.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił wielkość udziałów wnioskodawczyń oraz uczestników w prawie własności nieruchomości położonej w L. przy ul. (...). Brak jest podstaw prawnych do zmiany wielkości udziałów wynikających z dziedziczenia po R. B., G. S., M. M. (2) oraz B. M. (2). Okoliczność poczynienia przez uczestnika Z. S. nakładów wskazanych w apelacji nie uzasadnia zmiany wielkości udziałów.

Uczestnik postępowania Z. S. winien przed Sądem pierwszej instancji złożyć wniosek o rozliczenie nakładów poczynionych na nieruchomość. Przy czym rozliczenie nakładów na nieruchomość nie oznacza zasadności uznania faktycznie poniesionych wydatków, ale ustalenia w jakim zakresie nakłady miały wpływ na zwiększenie się wartości nieruchomości. Jak wyżej wskazano wnioskodawca nie złożył wniosku o rozliczenie nakładów na nieruchomość. Po raz pierwszy dopiero w apelacji wskazał, że dokonał szeregu inwestycji w nieruchomość jak podłączenie do kanalizacji wodociągowej i sanitarnej, dobudowano werandę oraz wybudowano garaż wolnostojący.

Co do zaś ponoszenia przez apelującego zobowiązań podatkowych z tytułu prawa własności nieruchomości to również uczestnik na żadnym etapie postępowania przez Sądem Rejonowym nie domagał się ich rozliczenia, co więcej nawet nie podnosił, że ponosi w całości te zobowiązania. Z uzasadnienia zaś wniosku wnioskodawczyń wynikała wręcz odmienna okoliczność, że to na wnioskodawczyniach spoczywa ciężar regulowania podatku od nieruchomości, ponieważ uczestnicy nie wywiązują się ze swojego obowiązku w tym zakresie.

Uczestnik Z. S. składając zeznania podał jedynie, że chce aby nieruchomość została sprzedana w drodze licytacji, a uzyskana suma zostanie podzielona pomiędzy spadkobierców. Na żadnym etapie postępowania przed Sądem Rejonowym nie domagał się rozliczenia jakichkolwiek nakładów.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c. apelację oddalił.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 520§1 k.p.c. obciążając nimi wnioskodawców oraz uczestników w zakresie przez nich poniesionym.

Brygida Łagodzińska