Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 września 2024 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu XIV Zamiejscowy Wydział Cywilny

z siedzibą w Pile

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Jacek Grudziński

Protokolant st. sekr. sąd. Agnieszka Oszczypała

po rozpoznaniu w dniu 20 sierpnia 2024 roku w Pile

sprawy z powództwa M. P. (P.)

przeciwko Bankowi (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  Ustala, że między powodem M. P. a pozwanym Bankiem (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. nie istnieje stosunek prawny wynikający z zawarcia umowy o kredyt hipoteczny Nr KH/ (...) z dnia 19 czerwca 2008 r., w związku z nieważnością tej umowy;

2.  Zasądza od pozwanego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powoda M. P. kwotę 166.483,14 zł (sto sześćdziesiąt sześć tysięcy czterysta osiemdziesiąt trzy złote czternaście groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 grudnia 2020 roku do dnia zapłaty;

3.  Zasądza od pozwanego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powoda M. P. kwotę 11.944,98 zł (jedenaście tysięcy dziewięćset czterdzieści cztery złote dziewięćdziesiąt osiem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a) od kwoty 4.399 zł od dnia 26.05.2020 roku do dnia zapłaty,

b) od kwoty 7.545,98 zł od dnia 19.05.2021 roku do dnia zapłaty;

4.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 13.891,20 zł (trzynaście tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt jeden złotych dwadzieścia groszy) tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

5.  Oddala powództwo w pozostałej części.

Jacek Grudziński

Sygn. akt XIV C 208/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 17 lutego 2021 r. powód M. P. wniósł o:

1.  Zasądzenie od pozwanego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzez powoda kwoty 166.482,14 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 28.02.2011 r. do 28.12.2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 26.05.2020 r. do dnia zapłaty;

2.  Ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr KH/ (...) z dnia 19.06.2008 r.

3.  Zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 11.944,98 zł tytułem nienależnie pobranych przez pozwanego składek ubezpieczenia kredytu z niskim udziałem własnym (4.399 zł) i prowizji za zwiększone ryzyko Banku z tytułu występowania niskiego wkładu (7.545,98 zł) w trakcie trwania umowy kredytu hipotecznego nr KH/ (...) z dnia 19.06.2008 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

a)  dla kwoty 4.399 zł od dnia 26.05.2020 r. do dnia zapłaty;

b)  dla kwoty 7.545,98 zł od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty.

Ewentualnie w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych, powód wniósł o:

1.  Zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda łącznej kwoty 77.567,11 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 28.02.2011 r. do 28.12.2020 r. wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

a)  dla kwoty 74.436,89 zł od dnia 26.05.2020 r. do dnia zapłaty;

b)  dla kwoty 3.130,22 zł od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty.

2.  Zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 11.944,98 zł tytułem nienależnie pobranych przez pozwanego składek ubezpieczenia kredytu z niskim udziałem własnym (4.399 zł) i prowizji za zwiększone ryzyko Banku z tytułu występowania niskiego wkładu (7.545,98 zł) w trakcie trwania umowy kredytu hipotecznego nr KH/ (...) z dnia 19.06.2008r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

a)  dla kwoty 4.399 zł od dnia 26.05.2020 r. do dnia zapłaty;

b)  dla kwoty 7.545,98 zł od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty.

W zakresie żądania zwrotu kosztów postępowania powód wniósł o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz strony powodowej zwrotu kosztu procesu według norm przypisanych, w tym:

a)  opłat skarbowych od pełnomocnictw;

b)  kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty (zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c.).

W odpowiedzi na pozew z dnia 28 czerwca 2021 r. pozwany Bank (...) SA z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na rozprawie dnia 20 sierpnia 2024 r. strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód M. P. w 2008 roku chciał kupić mieszkanie na osiedlu (...) w P.. Mieszkanie kosztowało około 187.000 zł, przy czym powód nie posiadał żadnego wkładu własnego. Powód pracował jako ratownik medyczny i był po rozwodzie.

Poszukując możliwości sfinansowania zakupu nieruchomości, powód zgłosił się do pozwanego Banku (...) S.A. Pracownicy pozwanego banku przedstawili powodowi ofertę kredytów hipotecznych dostępnych w banku, w tym kredytu indeksowanego kursem waluty obcej (...).

Po zapoznaniu się z ofertą pozwanego, powód w dniu 9 maja 2008 r. wystąpił z wnioskiem kredytowym nr (...). We wniosku kredytowym powód wskazał, że jest zainteresowany uzyskaniem kredytu hipotecznego na cele mieszkaniowe w kwocie 222.890 zł w walucie CHF, z okresem kredytowania 360 miesięcy.

/ dowód: wniosek kredytowy (k. 148-150)/

Na podstawie dokumentacji otrzymanej od powoda, bank dokonał oceny jego zdolności kredytowej. W wyniku analizy pozwany w dniu 9 czerwca 2008r. wydał decyzję kredytową.

19 czerwca 2008 r. M. P. zawarł z Bankiem (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) (dalej jako umowa), na podstawie której bank udzielił mu kredytu w kwocie 222.890 złotych (§ 2 ust. 1 umowy).

Zgodnie z zapisem § 2 ust. 2 umowy kredyt był indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłaconego w transzach bank zobowiązał się wysłać do kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania miały wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej. Kredyt miał zostać przeznaczony na: zakup gotowego mieszkania na rynku wtórnym (186.000 zł), refinansowanie kosztów na cele mieszkaniowe (2.000 zł), spłatę kredytu konsumpcyjnego ( 24.300 zł), koszty wliczone w kredyt (10.590 zł).

Powód oświadczył w umowie, że przed zawarciem umowy otrzymał cennik kredyt hipoteczny/pożyczka hipoteczna oraz regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. obowiązujące w dniu zawarcia umowy, zapoznał się z nim i akceptuje postanowienia w nim zawarte (§ 1 ust. 1 umowy).

Okres kredytowania wynosił 360 miesięcy (§ 2 ust. 6 umowy).

Kredyt miał zostać wypłacony jednorazowo na rachunek bankowy kredytobiorcy oraz zbywcy kredytowanej nieruchomości. Uruchomienie kredytu miało nastąpić w terminie wskazanym przez kredytobiorców w dyspozycji wypłaty, o ile dyspozycja wraz z dokumentami potwierdzającymi spełnienie warunków koniecznych do uruchomienia środków z kredytu zostanie złożona na 3 dni robocze, a w przypadku konieczności zlecenia kontroli inwestycji na 10 dni roboczych, przed planowaną datą uruchomienia środków (§ 3 ust. 1, 2 i 4 umowy).

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej. Wysokość oprocentowania kredytu wynosiła 4,4368 % w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzania umowy oraz marży w wysokości 1.5518 p.p. stałej w całym okresie kredytowania. Oprocentowanie ulegało zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) (§ 6 ust. 1, 3 i 5 umowy).

Powód zobowiązał się do spłaty kredytu wyrażonego w CHF ustalonego zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z zgodnie z tabelą kursów walut obcych pozwanego banku. Kredyt miał być spłacany w 360 ratach miesięcznych, w tym 0 rat obejmujących odsetki w okresie karencji spłaty kredytu. Spłata kredytu następować miała poprzez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorcy w banku o numerze określonym w umowie. Spłaty rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych miały następować w tym samym dniu miesiąca w jakim miała miejsce wypłata kredytu lub jego pierwszej transzy, począwszy od miesiąca następnego po pierwszej wypłacie środków z kredytu (§ 7 ust. 1-4 umowy).

W umowie przewidziano uprawnienie kredytobiorcy do złożenia pisemnej dyspozycji wcześniejszej spłaty kredytu, w której kredytobiorca zobowiązany był wskazać jednocześnie, czy wcześniejsza spłata skróci okres spłaty kredytu z zachowaniem miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych czy też zmniejszy wysokość miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych z zachowaniem okresu spłaty kredytu (§ 8 ust. 1 umowy kredytu).

Zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami stanowiły:

1.  Hipoteka kaucyjna do sumy 378.913 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...), (...);

Cesja na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych na powyższej nieruchomości;

2.  Cesja na bank praw z polisy ubezpieczeniowej na życie powodów (§ 9 ust. 1 umowy kredytu).

Dodatkowe zabezpieczenie do czasu, gdy saldo kredytu stanie się równe lub niższe niż 195.200,00 zł stanowiło ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim udziałem wkładu własnego na podstawie umowy zwartej przez bank z (...) S.A. (§ 9 ust. 7 umowy). Kredytobiorca był przy tym zobowiązany do zwrotu bankowi kosztów powyższego ubezpieczenia w wysokości 1.153.00 zł za pierwsze 36 miesięcy okresu trwania ochrony ubezpieczeniowej (§ 9 ust. 8 umowy). Jeżeli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stałoby się równe lub niższe 195.200,00 zł, kredytobiorca został zobowiązany do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejne 36 miesięczny okres udzielonej bankowi przez (...) S.A. ochrony ubezpieczeniowej, o czym kredytobiorca miał zostać poinformowani przez bank pisemnie (§ 9 ust. 9 umowy).

Wszelkie zmiany umowy wymagały formy pisemnej pod rygorem nieważności za wyjątkiem zmiany oprocentowania kredytu w przypadku zmiany stopy referencyjnej, zmiany oprocentowania karnego w przypadku zmiany stopy lombardowej, zmiany regulaminu, zmiany długości okresu kredytowania wynikającej z przedterminowej, częściowej spłaty kredytu oraz zmiany cennika, zmiany dnia spłaty, skrócenia okresu karencji, aktualizacji danych osobowych, zmiany rachunku do spłaty kredytu/pożyczki, zmiany terminu dostarczenia dokumentów, o których mowa w § 5 ust. 1 umowy. Integralną częścią umowy był regulamin, pełnomocnictwo do dokonywania czynności w imieniu kredytobiorcy oraz cennik kredyt hipoteczny/pożyczka hipoteczna. W zakresie nieuregulowanym umową zastosowanie miały postanowienia regulaminu (§ 11 ust. 1, 2 i 5 umowy).

Umowa została zawarta na obowiązującym wówczas w pozwanym banku wzorcu umownym.

Integralną część umowy kredytu stanowił regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A., dalej jako regulamin. Zgodnie z § 3 ust. 2 regulaminu, kredyt mógł być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych.

W § 8 ust. 3 regulaminu przewidziano, iż w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, kwota raty spłaty miała być obliczona według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych z dnia spłaty.

Zgodnie z § 8 ust. 4 regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kredytobiorca mógł zastrzec w umowie kredytu, iż bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie banku.

Opłata dotycząca refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego określona była w cenniku obowiązującym w dniu zawarcia umowy kredytu. Dla kredytów w walucie obcej, dla celów wyliczenia opłaty przyjmowana była kwota udzielonego kredytu wyrażona w PLN wyliczona według wartości kursów waluty obcej według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku w pierwszym dniu roboczym miesiąca, w którym sporządzona została umowa kredytu - w przypadku nowych kredytów i w ostatnim dniu roboczym miesiąca ochrony ubezpieczeniowej - w przypadku przedłużenia ochrony na okres kolejnych 36 miesięcy (§ 7 ust. 5 pkt 2) pkt a)-b) regulaminu).

/dowody: umowa kredytu (k.24-26), regulamin kredytowania osób fizycznych (k.27-36)/

Kredyt został wypłacony w następujący sposób:

- kwota 186.000 zł została przelana na konto powoda;

- kwota 2.000 zł została refinansowana tytułem poniesionych kosztów;

- kwota 24.3000 zł została przeznaczona na spłatę zobowiązań zgodnie z dostarczonymi zaświadczeniami.

W okresie od 28.02.2011 r. do 28.12.2020 r. z tytułu spłaty kredytu powód uiścił na rzecz pozwanego Banku kwotę 166.483,14 zł; w tym na poczet spłaty kapitału 128.376,29 zł i na poczet spłaty odsetek 38.106,85 zł.

Pismem z 6 maja 2020 r. powód, za pośrednictwem swojego pełnomocnika, złożył reklamację, w której w pierwszym rzędzie zażądał zwrotu kwoty 190.958,36 zł z tytułu nienależnie pobranych przez bank świadczeń z umowy kredytowej nr (...) oraz kwoty 4.612 zł z tytułu nienależnie pobranych opłat za refinansowanie kosztów ubezpieczenie niskiego wkładu oraz nienależnie pobranej prowizji za zwiększone ryzyko Banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego w związku z zawarciem umowy kredytowej odpowiadających bezpodstawnemu wzbogaceniu pozwanej, wskazując jednocześnie, które postanowienia łączącej strony umowy zawierają klauzule abuzywne. W odpowiedzi na zgłoszoną reklamację, pismem z 25 maja 2020 r., pozwany nie uwzględnił zgłoszonych roszczeń wskazując, że zakwestionowane postanowienia umowne są w jego ocenie zgodne z prawem, w związku z czym umowa obowiązuje strony w swoim pierwotnym kształcie.

Na etapie zawierania spornej umowy powód nie prowadził działalności gospodarczej. Nieruchomość zakupiona ze środków pochodzących ze spornego kredytu została zakupiona w celu zaspokojenia jego potrzeb mieszkaniowych i w tym celu dalej jest wykorzystywana. Powód w dalszym ciągu w niej zamieszkuje.

Powód nadal pracuje jako ratownik medyczny, jest żonaty i ma trójkę dzieci.

/dowody: reklamacja ( k.39-42), odpowiedź na reklamację (k.43-45), przesłuchanie powoda (k.272-273, k.409), oświadczenie o potrąceniu (k.364), zeznania świadka J. C. (k.282-283), zeznania świadka A. K. (k.292-293), opinia biegłego B. W. (k.329-339); przesłuchanie powoda k. 272-273 /

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o następującą ocenę dowodów:

Dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, na podstawie których Sąd dokonał ustaleń, nie budziły wątpliwości co do swojej prawdziwości, jak też nie były przez strony podważane pod jakimkolwiek względem. Dlatego Sąd uznał je za w pełni godne zaufania. Pozostałe dokumenty nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zeznania świadków J. C. i A. K. choć w zasadniczej części wiarygodne, nie mogą mieć istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Co prawda świadkowie byli pracownikami pozwanego banku i brali udział, choćby tylko w pewnym zakresie, w procesie udzielania kredytów hipotecznych – to nie pamiętali jednak powoda, ani okoliczności związanych z zawartym przez niego kredytem. Dlatego też na podstawie ich zeznań nie sposób było ustalić jakie informacje zostały przekazane powodowi na etapie przedkontraktowym, to one zaś miały znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Brzmienie procedur banku w braku wykazania, że pracownicy banku w przypadku umowy zawartej z powodem postąpili zgodnie z ich treścią pozostawało bowiem bez wpływu na wynik niniejszej sprawy. Powyższe dotyczy także kwestii sposobu ustalania kursu CHF przez bank, gdy nie wynikał on z treści stosunku prawnego łączącego strony i to w sposób pozwalający konsumentowi na jego weryfikację. Z kolei dokonanie oceny prawnej charakteru spornej umowy leży w kompetencji sądu.

W pełni zasługuje na wiarę pisemna opinia biegłego B. W.. Sąd powołał biegłego, gdyż rozważał tzw. „odfrankowienie” kredytu, tj. utrzymanie umowy kredytowej w mocy przy pozbawieniu jej postanowień uznanych za niedozwolone a odnoszących się do indeksowania kredytu do waluty franka szwajcarskiego. Biegły jest specjalistą z zakresu bankowości. Jego zadaniem było wyliczenie wysokości rat kredytowych należnych rzeczywiście pozwanemu bankowi na podstawie spornej umowy kredytu hipotecznego w okresie wskazanym w treści postanowienia z dnia 24 kwietnia 2023 r., w sytuacji pozbawienia umowy postanowień dotyczących indeksacji kredytu do waluty CHF oraz różnicy między kwotami faktycznie pobranymi przez bank tytułem spłaty rat kredytowych a kwotami rzeczywiście należnymi pozwanemu obliczonymi z uwzględnieniem pozbawienia umowy postanowień dotyczących indeksacji kredytu do CHF. Biegły w pełni wywiązał się z postawionego mu zadania. Opinia z dnia 31 sierpnia 2023 r. udziela precyzyjnych i należycie uzasadnionych odpowiedzi na pytania postawione w tezach dowodowych.

Co się tyczy dowodu z przesłuchania stron, to w niniejszej sprawie, z oczywistych względów, znaczenie dla jej rozstrzygnięcia mogły mieć jedynie zeznania powoda i dlatego Sąd dowód z przesłuchania stron ograniczył tylko do nich. Strony są osobami najbardziej zainteresowanymi wynikiem sprawy, skutkiem czego dowód z ich zeznań jest bardzo niepewnym źródłem poznania prawdy. Ponadto w chwili składania przez powoda zeznań minęło ponad kilkanaście lat od zawarcia umowy kredytu, co nie mogło nie mieć negatywnego wpływu na jego pamięć i to niezależnie od tego, że okoliczności zawarcia umowy, jako dotyczące bardzo istotnej dla niej kwestii życiowej, mogły się jej mocno wryć w pamięć. Przemawiało to za podejściem do tych zeznań z ograniczonym zaufaniem. Taka ich ostrożna ocena prowadziła do wniosku, że są wiarygodne. Przedstawione przez powoda okoliczności dotyczące zawarcia umowy kredytowej i jej wykonania są co do zasadniczych kwestii zgodne z treścią zgromadzonych w aktach dokumentów. Dlatego nie było podstaw, żeby zeznaniom powoda odmówić wiary.

Sąd zważył, co następuje:

Powód zgłosił w pozwie żądanie ustalenia nieistnienia między stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr KH/ (...) z dnia 19.06.2008 r. oraz zasądzenia nienależnych świadczeń, które w wykonaniu tej umowy spełnił na rzecz pozwanego. Jak z tego wynika, żądanie ustalenia z jednej strony jest samodzielnym żądaniem pozwu, a z drugiej stanowi przesłankę żądania zapłaty. W związku z tym dotyczy ono kluczowego w sprawie zagadnienia i dlatego należało je ocenić w pierwszej kolejności.

Zgodnie z art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny jest to interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych powoda i występuje wówczas, gdy z jego strony istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej, np. gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem prawa lub stosunku prawnego albo pozbawieniem go ochrony prawnej albo też zaistniała wątpliwość co do jego istnienia, a jednocześnie nie ma innych środków ochrony prawnej lub są one nieadekwatne do istniejącej obiektywnie potrzeby tej ochrony. Jak podkreśla się w orzecznictwie, ocena istnienia interesu prawnego wymaga zindywidualizowanych, elastycznych kryteriów, uwzględniających celowościowe podstawy powództwa wytoczonego w oparciu o art. 189 k.p.c., a jednym z tych kryteriów jest znaczenie, jakie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną powoda obecnie i w przyszłości. O występowaniu interesu prawnego w uzyskaniu wyroku ustalającego świadczy możliwość stanowczego zakończenia tym wyrokiem sporu obecnie występującego, jak i sporów, które mogą z kwestionowanego stosunku prawnego wystąpić w przyszłości. Natomiast przeciwko istnieniu interesu prawnego przemawia możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa (por. z wielu wyroki Sądu Najwyższego z 19 lutego 2002 r., IV CKN 769/00, OSNC 2003/1/13, z 30 listopada 2005 r. III CK 277/05, z 29 marca 2012 r. I CSK 325/11, z 15 maja 2013 r. III CSK 254/12, z 2 lipca 2015 r., V CSK 640/14, nie publ.).

Między stronami powstał spór co do ważności zawartej przez nie umowy kredytu. Umowa jest przez powoda wykonywana i według jej treści ma być wykonywana do 2038 r. Opierając się na założeniu nieważności umowy, powód wytoczył powództwo o zwrot części spełnionych świadczeń. Jednakże w drodze powództwa o świadczenie nie jest w stanie uzyskać pełnej ochrony swego interesu prawnego, gdyż sam wyrok zasądzający nie usunąłby definitywnie stanu niepewności prawnej, co do tego, czy pozwanemu są należne świadczenia, które nie zostały objęte pozwem i nie mogłyby zostać nim objęte (bo termin ich spełnienia przypadnie po dniu wyrokowania). Jest to skutkiem tego, że w orzecznictwie i doktrynie nie ma zgody co do tego, czy prawomocny wyrok zasądzający świadczenie wiąże tylko w zakresie samej sentencji, czy również motywów rozstrzygnięcia (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z 14 maja 2003 r., I CKN 263/01, M. Prawn. 2015, nr 2, s. 85 i z 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14, nie publ. oraz postanowienie tego Sądu z 9 stycznia 2019 r., sygn. I CZ 112/18, nie publ.). W rezultacie nie ma pewności, że sam wyrok zasądzający świadczenie definitywnie przeciąłby spór o ważność umowy i zagwarantowałby powodowi, że w celu odzyskania świadczeń nie objętych pozwem, nie będzie zmuszony do wytoczenia kolejnego powództwa.

Zatem wyrok zasądzający nie zapewni powodowi takiego samego poziomu ochrony prawnej, jak wyrok ustalający.

Wyrok ustalający nieważność umowy daje także powodowi pełniejszą ochronę prawną, gdyż w odróżnieniu od wyroku zasądzającego stanowi podstawę wykreślenia hipoteki ustanowionej jako zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu. Uzasadniało to przyjęcie, że powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego (nieważności umowy).

Przechodząc do oceny zasadności żądania ustalenia, w pierwszej kolejności należy wskazać, że przedmiotowa umowa kredytu miała charakter umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Tego rodzaju umowa wykształciła się w obrocie jako podtyp umowy kredytu. Charakteryzuje się ona tym, że kwota kredytu zostaje wyrażona w złotówkach, ale zostaje poddana indeksacji, czyli przeliczeniu na walutę obcą - w tym wypadku frank szwajcarski - według zasad przewidzianych w umowie; w ten sposób przeliczona kwota kredytu stanowi podstawę do ustalenia wysokości rat, które są spłacane w złotych po ich przeliczeniu na tę walutę w dacie wymagalności.

Zastosowanie konstrukcji indeksacji w celu ustalenia salda kredytu i wysokości świadczeń, do których zobowiązany jest kredytobiorca, nie narusza istoty umowy kredytu. Zachowana jest jej istota, która polega na tym, że bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie oraz zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty (art. 69 ust. 1 prawa bankowego). Takie stanowisko zostało też wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki z 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14, OSNC - ZD 2016, Nr 3, poz. 49, z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z 8 września 2016 r., II CSK 750/15, z 14 lipca 2017 r., z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18).

W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Sporna umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej (CHF) spełnia wymagania art. 69 ustawy - Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia). Znane są strony umowy, kwota i waluta kredytu (podana w PLN), cel na jaki kredyt został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (marża i zmienna stopa bazowa). Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu miała być waloryzowana kursem waluty obcej przez ustalenie wysokości sumy kredytowej - wypłaconej w walucie polskiej - w walucie obcej, a następnie ustalanie wartości spłaty dokonanej w walucie polskiej i wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia również w tej walucie. Wymaga w tym

miejscu podkreślenia, że w przeciwieństwie do umowy kredytu denominowanego znana była w tym przypadku od początku kwota kredytu w złotych. Jednocześnie nie ulegało przy tym wątpliwości, iż zawarta przez strony umowa kredytu nie jest umową kredytu walutowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 listopada 2019 r., IV CSK 13/19).

Stosownie do art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jak z tego wynika, artykuł 353 ¹ k.c., wyrażający zasadę wolności (swobody) umów, wyznacza trzy granice tej wolności, którymi są: natura stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego. Natura umowy gospodarczej i generowanego przez nią stosunku sprowadza się generalnie do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te bywają przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron, wyrażającej ich interesy. Zgoda obydwu stron jest oczywistym wymogiem tak przy zawarciu umowy, jak i przy zmianach jej treści (por. uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 22 maja 1991 r., III CZP 15/91, OSNC 1992/1/1). Sąd nie podziela zatem poglądu o bezwzględnej nieważności zawartej przez strony umowy kredytowej z powodu wprowadzenia do tej umowy elementu waloryzacji (indeksacji) kwoty kredytu do waluty obcej (CHF).

Uzasadniony był natomiast zarzut powoda, że zawarta przez niego z pozwanym bankiem umowa kredytowa zawiera klauzule niedozwolone (abuzywne).

Rozważania w tym zakresie należy rozpocząć od przytoczenia art. 385 ¹ § 1 k.c. Stanowi on:

§ 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

§ 2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

§ 3. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

§ 4. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powyższy przepis stanowi implementację do polskiego prawa dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Rodzi to obowiązek dokonywania jego wykładni w taki sposób, który pozwala urzeczywistnić cele tej dyrektywy. Dlatego w ramach tej wykładni należy brać pod uwagę treść tej dyrektywy i dotyczące jej orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)) (por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56).

Z art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są takie zapisy, które: 1) znajdują się w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem, 2) nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione 3) kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy oraz 4) nie dotyczą głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia, o ile świadczenia te są jednoznacznie określone.

Niewątpliwe jest, że przy zawieraniu umowy z powodem pozwany bank działał jako przedsiębiorca. Równie niewątpliwe jest, że powód zawarł umowę jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Stanowi on, że za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Powód zawarł umowę bez jakiegokolwiek związku z działalnością gospodarczą.

Jak wynika nadto z poczynionych ustaleń faktycznych postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodem.

W doktrynie i orzecznictwie przedstawiane były różnorodne poglądy co do oceny czy klauzule indeksacyjne określają główne czy też poboczne świadczenie stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. W ocenie sądu przekonujące jest stwierdzenie, że za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu "głównego przedmiotu umowy" w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują daną umowę. Za takie uznawane są m.in. postanowienia (określane niekiedy jako "klauzule ryzyka walutowego"), które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy-konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu. Zatem za klauzule określające świadczenie główne należy uznać zapisy umowy kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej kształtujące mechanizm indeksacji. W konsekwencji w ten sam sposób należy ocenić postanowienie stanowiące część mechanizmu indeksacyjnego, określające sposób oznaczenia kursu miarodajnego dla dokonywania przeliczeń walutowego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18, z 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, i z 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18, nie publ.). Podkreślić należy, że skoro zasady i termin spłaty kredytu stanowią istotne postanowienia umowy kredytu to klauzule indeksacyjne na podstawie, których ustalana jest wysokość zobowiązania kredytobiorcy i zasady spłaty tego zobowiązania muszą być określane jako zapisy określające świadczenie główne kredytobiorcy.

Analizując zapisy przedmiotowej umowy i regulaminu, który był integralną jej częścią, sąd uznał, że mechanizm indeksacji określający główne świadczenie powódki nie został określony w przedmiotowej umowie w sposób jednoznaczny. Dla takiego uznania zasadnicze znacznie ma to, czy umowa i regulamin wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne. Tymczasem w spornej umowie nie ma żadnych podstaw dla ustalenia, jakie będzie saldo kredytu na datę jego uruchomienia w CHF i jaki mechanizm miałby doprowadzić do uzyskania tej kwoty, będącej następnie podstawą wyliczenia poszczególnych rat kredytowych. Z tych właśnie względów zapisy umowy kreujące klauzule indeksacyjne w żadnym razie nie mogą być uznane jako jednoznaczne.

Podsumowując powyższe uwagi dla potrzeb oceny klauzul indeksacyjnej i tabel kursowych zawartych w przedmiotowej umowie kredytu, wskazać można, że w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszają interesy konsumenta takie postanowienia umowne, które, przez nielojalne, nierzetelne, czy nieuczciwe wykorzystanie zaufania konsumenta i braku po jego stronie odpowiedniej wiedzy, powodują nieusprawiedliwioną, poważną nierównowagę kontraktową na korzyść przedsiębiorcy.

Sąd uznał, iż w treści zaskarżonej umowy znalazły się postanowienia, które można było uznać za abuzywne. Były to postanowienia, dotyczące indeksowania udzielonego powodowi kredytu w złotych do obcej waluty, franka szwajcarskiego w połączeniu z obowiązkiem spłaty kredytu według kursu kupna franka szwajcarskiego z dnia spłaty. Postanowienia te okazały się w ocenie Sądu nieuczciwe w stosunku do powoda – konsumenta przede wszystkim z uwagi na fakt, iż na mocy owych postanowień umowy, pozwany bank mógł samodzielnie kształtować wysokość raty kredytu, według nieskonkretyzowanych w umowie kryteriów. Konsekwencją tego, był zatem stan, który miał miejsce w niniejszej sprawie, iż w przypadku znacznego wzrostu kursu waluty obcej w stosunku do złotówki, rata kredytu oraz wysokość aktualnego salda zadłużenia, wzrastały w znaczny sposób. Umowa zatem w zawartym przez strony kształcie była umową nadmiernie ryzykowną i naruszającą w ten sposób interesy powoda, niebędącym przecież finansistą świadomym ryzyka kursowego.

Pozwany nie sprostał nadto ciążącemu na nim obowiązkowi informacyjnemu. Jak podnosi się bowiem w orzecznictwie Sądu Najwyższego „nie jest wystarczające wskazanie w umowie, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca oraz odebranie od kredytobiorcy oświadczenia, zawartego we wniosku o udzielenie kredytu, o standardowej treści, że został poinformowany o ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz przyjął do wiadomości i akceptuje to ryzyko. Przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., sygn. akt II CSK 483/18). Z poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń wynika zaś, że powodowi nie wyjaśniono istoty ryzyka kursowego, ani jego skutków. Nie przedstawiono mu także sytuacji wpływu zmiany kursu CHF na wysokość jej zobowiązania.

W tym miejscu należy nadmienić, iż klauzula indeksacyjna w brzmieniu: „Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy” została uznana za niedozwoloną wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie, XVII Wydział Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 14 grudnia 2010 r., wydanym w sprawie o sygn. akt XVII AmC 426/09. Na skutek powyższego, klauzula ta została zarejestrowana w rejestrze klauzul niedozwolonych prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod nr. 3178.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że skutkiem wpisu do tego rejestru jest brak możliwości ponownego żądania uznania za niedozwolony tego samego postanowienia stosowanego przez tego samego przedsiębiorcę w tym samym wzorcu, ale żądanie takie nie może być skierowane także przeciwko innemu przedsiębiorcy. Uznanie postanowienia wzorca umownego za niedozwolony jest równoznaczne z uznaniem tego postanowienia za nieskuteczne - nieważne we wszystkich stosunkach, w jakich zostało ono wykorzystane. Sąd był więc związany wpisem do rejestru przy ocenianiu tożsamo brzmiącego postanowienia wzorca umowy, którym posługuje się inny przedsiębiorca w innym wzorcu umowy.

Za niedozwolone (abuzywne) zatem należało uznać postanowienia umowy zawarte w § 2 ust. 2 oraz w § 7 ust. 1 umowy, a także postanowienia regulaminu zawarte w § 3 ust. 2 regulaminu oraz § 8 ust. 3 regulaminu. Są to postanowienie dotyczące indeksacji kredytu do waluty franka szwajcarskiego.

Rozważenia jednak wymagała kwestia, czy uznanie wyżej wskazanych postanowień umownych za niedozwolone powinno skutkować uznaniem całej umowy za nieważną i wyeliminowaniem jej z obrotu prawnego.

W ocenie sądu z uwagi na najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego przyjąć nalazło, że

usunięcie z przedmiotowej umowy kwestionowanych w pozwie klauzul umownych jako abuzywnych skutkuje nieważnością całej umowy, bowiem nie jest możliwe wykonywanie umowy w kształcie pozbawionym zakwestionowanych klauzul.

W świetle art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jak uściśla odnosząc się do tejże kwestii (...) w wyroku z dnia 14 marca 2019 roku w sprawie Z. D. przeciwko (...) Bank H. Z.. (C-118/17): „o ile Trybunał w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 roku, K. i K. R. (C-26/13, EU:C:2014:282, pkt 83, 84), uznał możliwość zastąpienia przez sąd krajowy nieuczciwego postanowienia przepisem prawa krajowego o charakterze uzupełniającym w celu dalszego istnienia umowy, o tyle z orzecznictwa Trybunału wynika, że możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których rozwiązanie umowy jako całości naraziłoby konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, wobec czego ten ostatni poniósłby negatywne konsekwencje (zob. podobne wyroki: z dnia 7 sierpnia 2018 r., B. S. i E. C., C-96/16 i C-94/17, EU:C:2018:643, pkt 74; z dnia 20 września 2018 r., (...) Bank (...), C-51/17, EU:C:2018:750, pkt 61).”. W wyroku z dnia 3 października 2019 r. (C-260/18) (...) uznał, że można unieważnić całą umowę, jeśli zawarto w niej nieuczciwe klauzule, przy czym głównym wskazaniem dla podjęcia przez sąd takiej decyzji ma być interes kredytobiorcy. (...) wskazał jednocześnie, że w sytuacji, gdy usunięcie nieuczciwych warunków umowy zmienia charakter tej umowy i jej główny przedmiot może ulec zmianie, prawo Unii nie stoi na przeszkodzie unieważnieniu umowy.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że uzupełnianie niekompletnej umowy po wyeliminowaniu z niej klauzul abuzywnych powinno mieć miejsce w sytuacjach wyjątkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015 r., II CSK 768/14, OSNC z 2015 r., nr 11, poz.132). Konstrukcja zastosowana w art. 385 ¹ § 2 k.c. stanowi implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 095, z dnia 21 kwietnia 1993r.) i ma realizować zadanie sankcyjne, zniechęcając profesjonalnych kontrahentów zawierających umowy z konsumentami od wprowadzania do nich tego rodzaju postanowień (por. np. wyrok Trybunału Sprawiedliwości WE z dnia 14 czerwca 2012 r., C-618/10, B. E. de C., (...):EU:C:2012:349). Podobne wnioski wynikają z wyroku (...) z dnia 3 października 2019 roku w sprawie D. (C-260/18) – choć sprawa ta dotyczyła kredytu indeksowanego, a nie denominowanego kursem CHF. Trybunał wskazał, że sąd nie może samodzielnie uzupełnić luki w umowie po wyeliminowaniu z niej niedozwolonej klauzuli indeksacyjnej. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału, nieuczciwe warunki dotyczące różnic kursowych nie mogą być zastąpione zasadami ogólnymi.

W konsekwencji powyższych uwag należało uznać, że wyeliminowanie z przedmiotowej umowy kredytu niedozwolonych postanowień umownych prowadzi do jej nieważności.

Powód uprzedzony o możliwych, negatywnych skutkach nieważności umowy, sprzeciwił się jej utrzymaniu. jego oświadczenia zostały złożone w oparciu o pełną, dostępną wiedzę i świadomość skutków nieważności umowy. Powodowało to jej definitywną nieważność.

Mając powyższe na uwadze sąd orzekł, jak w punkcie 1. wyroku.

W związku z powyższym należało rozważyć konsekwencje nieważności umowy kredytowej z 18 grudnia 2007 r. zawartej przez strony.

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Z kolei art. 410 § 1 k.c. stanowi, że powyższy przepis stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Stosownie zaś do art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Świadczenie spełnione w wykonaniu nieważnej czynności prawnej jest objęte ostatnią z wymienionych w art. 410 § 2 k.c. kondykcji - czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (conditio sine causa). W przypadku nieważności umowy kredytu kredytobiorcy i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w jej wykonaniu (por. wyżej już powołana uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21).

W związku z tym powód ma prawo żądać od pozwanego zwrotu wszystkich kwot, które uiścił na rzecz pozwanego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu.

Podkreślić przy tym należy, że z punktu widzenia oceny żądań o zapłatę sformułowanych przez powoda w pozwie, nie mają żadnego znaczenia okoliczności podniesione przez pozwanego w piśmie z 20 lutego 2024 r. (k. 362-363 v.) i wynikające z załączonych do tego pisma dokumentów (k. 364-366). Sąd w pełni podziela ocenę „zarzutu” podniesionego przez pozwanego wyrażoną przez powoda w piśmie z 23 kwietnia 2024 r. (k. 369-370 v.). W szczególności wskazać należy, że pismo pozwanego z 20.02.2024 r. nie zawiera zarzutu potrącenia. Nie ma zatem żadnych podstaw, żeby Sąd zarzut taki uwzględnił. Nawet jednak, gdyby uznać, że zarzut taki został przez pozwanego sformułowany, to w oczywisty sposób nie spełnia on wymogów określonych w art. 203 ¹ k.p.c., w tym nie uwzględniania terminu określonego przez ustawodawcę do podniesienia zarzutu potrącenia.

Na podstawie zaświadczenia wystawionego przez pozwanego, potwierdzonego opinią biegłego, ustalono, że w okresie od 28.02.2011 r. do 28.12.2020 r. powód uiścił na rzecz pozwanego z tytułu spłaty rat kredytu (kapitału i odsetek) kwotę 166.483,14 zł. Zasadne było zatem żądanie zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda tej kwoty, o czym orzeczono w pkt. 2. wyroku.

Z zaświadczenia wystawionego przez pozwanego 31.03.2020 r. wynika również, że w związku z udzieleniem kredytu powód został obciążony między innymi kosztami opłaty z tytułu refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu w kwocie 5.552 zł i z tytułu prowizji za zwiększone ryzyko banku w związku z wystąpieniem niskiego wkładu w kwocie 7.545,98 zł.

Zasadne było zatem zasądzenie od pozwanego żądanej kwoty, tj. 11.944,98 zł, o czym orzeczono w pkt. 3. wyroku.

Stosownie do art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Natomiast w myśl zdania pierwszego § 2 art. 481 k.c., jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Opóźnienie ma miejsce wówczas, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia pieniężnego w terminie. Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zgodnie z art. 455 k.c., w takiej sytuacji świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powód skierował do pozwanego reklamację z 6 maja 2020 r., w której domagał się zwrotu kwoty 190.958,36 zł z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w wykonaniu umowy kredytowej oraz zwrotu kwoty 4.612 zł z tytułu nienależnie pobranych opłat za refinansowanie kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu oraz nienależnie pobranej prowizji za zwiększone ryzyko banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego. Pozwany udzielił odmownej odpowiedzi na reklamację w dniu 25 maja 2020 r. Zasadne było zatem zasądzenie odsetek od dnia następnego od tego dnia od kwoty 4.399 zł (objętej żądaniem zawartym w reklamacji) oraz od pierwszego dnia po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu od kwoty 7.545,98 zł (nieobjętej żądaniem zawartym w reklamacji).

Z wyliczenia przedstawionego przez powoda i załączonego do pozwu wynika, że żądana w pkt. 1. pozwu kwota 166.483,14 zł obejmuje świadczenia spełnione przez powoda w okresie od 28.02.2011 r. do 28.12.2020 r. Bezzasadne było zatem żądanie zasądzenie odsetek od tej kwoty od dnia 26. 05.2020 r. Odsetki te należą się od dnia 29.12.2020 r., czyli po upływie okresu, w którym świadczenie zostało spełnione. Żądanie zasądzenia odsetek za opóźnienie za okres od 26.05.2020 r. do 28.12.2020 r. podlegało oddaleniu, o czym orzeczono w pkt. 5. wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w pkt. 4. wyroku. Stosownie do treści art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony (art. 98 § 3 k.p.c.). Stronom reprezentowanym przez radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się koszty w wysokości należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata (art. 99k.p.c.).

W razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu (art. 100 k.p.c.).

Wobec tego, że powództwo zostało uwzględnione niemalże w całości w całości, należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda poniesione przez niego koszty procesu. Na koszty składa się opłata od pozwu w wysokości 1.000 zł, wykorzystana zaliczka na poczet kosztów opinii biegłego w kwocie 2.074,20 zł oraz koszty zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w łącznej kwocie 10.817 zł; łącznie 13.891,20 zł. Nie było żadnych podstaw do zasądzenia na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej. Pozew ma charakter standardowy a nakład pracy pełnomocnika w niniejszej sprawie nie odbiega zasadniczo od nakładu pracy w innych tego rodzaju sprawach.

O odsetkach za opóźnienie od zasądzonej od pozwanego na rzecz powoda kwoty tytułem kosztów procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie wyżej powołanych przepisów prawa, orzeczono jak w sentencji wyroku.

Jacek Grudziński