Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 października 2025 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XIV Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Pile

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Marcin Garcia Fernandez

Protokolant: p.o. stażysty Natalia Stochaj

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2025 r. w Pile

na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy W.

przeciwko Parafii Rzymskokatolickiej pw. (...) w D.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

oddala powództwo.

Marcin Garcia Fernandez

UZASADNIENIE

Powódka Gmina W. w pozwie z 29 listopada 2024 r. przeciwko Parafii Rzymskokatolickiej (...) w D. wniosła o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości - działki geodezyjnej nr (...) ujawnionym w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Trzciance a rzeczywistym stanem prawnym, przez ustalenie, że własność tej nieruchomości przysługuje pozwanej, a nie Gminie W.. Ponadto wniosła o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności.

W uzasadnieniu powódka podała, że ww. nieruchomość objęta jest dwiema księgami wieczystymi prowadzonymi przez Sąd Rejonowy w Trzciance, w których ujawnieni są różni właściciele: w (...) prawo własności ujawnione jest na jej rzecz, a w (...) na rzecz pozwanej. Gmina jest błędnie wpisana jako właściciel nieruchomości, natomiast wpis pozwanej w dziale II księgi (...) jest prawidłowy. Wpis własności na jej rzecz wynikł z błędnego skomunalizowania działki nr (...) na mocy decyzji Wojewody P. z 30 września 1993 r., ponieważ już wcześniej, bo 30 grudnia 1971 r. dla tej nieruchomości została wydana decyzja Prezydium Rady Narodowej i Rady Narodowej m. P. - (...), w której stwierdzono, że wraz ze znajdującymi się na niej budynkami i urządzeniami trwale z gruntem związanymi i innymi częściami składowymi, z dniem 29 czerwca 1971 r. przeszła ona na własność pozwanej. Założono wówczas księgę wieczystą nr (...), w której jako właściciela ujawniono pozwaną. Na wniosek gminy zostało wszczęte postępowanie administracyjne, wynikiem którego było wydanie 15 lutego 2023 r. decyzji przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdzającej, że ww. decyzja Wojewody P. została wydana z naruszeniem prawa. Powołując się na koncepcję bezwzględnej nieważności decyzji, powódka podniosła, że ww. decyzja Wojewoda P. nie może wywoływać skutków prawnych, mimo że nie został formalnie uchylona.

W odpowiedzi na pozew i w kolejnych pismach procesowych, pozwana wniosła o oddalenie powództwa i w razie jego uwzględnienia, nieobciążanie jej kosztami procesu. W uzasadnieniu wskazała, że na działce nr (...) znajduje się cmentarz. Działka należy do powódki, znajduje się w jej władaniu i zarządzie. Parafia nie wykonuje żadnych czynności zarządu cmentarza tj. nie ustala i nie pobiera żadnych opłat, nie prowadzi dokumentacji cmentarza, nie wskazuje miejsc do urządzania grobów, nie wydaje zgód na ekshumacje i nie wykonuje żadnych czynności administracyjnych. Taki stan prawny jest powszechnie znany i aprobowany przez lokalną społeczność. Uwzględnienie żądania powódki mógłby okazać się niekorzystne dla użytkowników cmentarza, albowiem dotychczas to powódka ponosiła wszelkie koszty związane z jego funkcjonowaniem. Ponadto pozwana podniosła zarzut zasiedzenia wskazując, że powódka włada cmentarzem od ponad 30 lat i nigdy wcześniej nie kontestowała swojego prawa własności. Wskazała również, że w 2004 r. zawarła z powódką umowę użyczenia działki nr (...), którą w 2010 r. wypowiedziała. Powódka od tego czasu ponownie reguluje należności za wodę i wywóz nieczystości.

W piśmie z 9 maja 2025 r. powódka, precyzując żądanie pozwu, wskazała, że domaga się wykreślenia z księgi wieczystej KW (...) wpisów dotyczących działki ewidencyjnej nr (...) położonej w D. (k. 112-113).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej i Rady Narodowej m. P. – (...) decyzją z 30 grudnia 1971 r. nr G.IV. (...) K./VI- (...) na podstawie art. 1 ust. 3 ustawy z 23 czerwca 1971 r. o przejściu na osoby prawne Kościoła (...) oraz innych związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych (Dz. Ust. Nr 16, poz. 156) stwierdził, że własność nieruchomości położonej w D. obejmująca działkę nr (...), z karty mapy 1, o pow. 0,99 ha, nieposiadająca urządzonej księgi wieczystej (cmentarz) wraz ze znajdującymi się na niej budynkami i urządzeniami trwale z gruntem związanymi i innymi częściami składowymi, z dniem 29 czerwca 1971 r. przeszła na Parafię Rzymskokatolicką (...) w D.. W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, że ww. nieruchomość w dniu 1 stycznia 1971r. znajdowała się w wyłącznym i faktycznym władaniu Parafii Rzymskokatolickiej pw. (...) w D..

Założono wówczas księgę wieczystą nr (...) (wg obecnego oznaczenia) i w jej dziale drugim jako właściciela wpisano pozwaną.

(dowód: decyzja Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej i Rady Narodowej m. P. - (...) z 30.12.1971 r., k. 32-33, odpis z księgi wieczystej (...), k. 25-27)

Wojewoda P. decyzją z 30 września 1993 r., znak G.IV. (...) K./VI- (...), działając na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. nr 32, poz. 191 ze zm.), stwierdził nabycie z dniem 27 maja 1990 r. przez Gminę W. z mocy prawa nieodpłatnie własności szeregu nieruchomości oznaczonych w ewidencji gruntów w jednostce ewidencyjnej obrębie D., opisanych w kartach inwentaryzacyjnych nr 140-143, w tym działki „nr 95 o pow. 990 m ² – cmen.”. Na jej podstawie dokonano wpisu powódki w KW (...) jako właściciela ww. działki.

(dowód: decyzja Wojewody P. z 30.09.1993 r., k. 29-30, odpis z księgi wieczystej (...), k. 18-24)

1 lipca 2010 r. funkcję proboszcza pozwanej objął ksiądz T. S.. Pismem z 27 sierpnia 2010 r. skierowanym do Burmistrza W. złożył on oświadczenie o wypowiedzeniu umowy użyczenia z 21 czerwca 2004 r. działki nr (...) w miejscowości D. stanowiącej własność Gminy W., na której znajduje się cmentarz. Od tego czasu powódka ponownie przejęła płatności za wodę i wywóz śmieci z terenu cmentarza na spornej nieruchomości.

Pozwana ani przed zawarciem ww. umowy użyczenia ani po jej wypowiedzeniu nie zarządzała cmentarzem na działce nr (...) w D., nie ustalała i nie pobierała opłat, nie prowadziła dokumentacji cmentarza, nie przydzielała miejsc do urządzenia grobu, nie regulowała opłat związanych z jego funkcjonowaniem, nie wykonywała czynności zarządczych związanych ze zgłoszeniem usługi pogrzebowej przez firmę pogrzebową.

(twierdzenia pozwanej przyznane przez powódkę na rozprawie 9 lipca 2025 r., k. 120 oraz dowód: pismo pozwanej z 27.08.2010 r., k. 92)

W maju 2021 r. powódka ustaliła, że sporna nieruchomość ujawniona jest w dwóch księgach wieczystych jako własność jej i pozwanej a także, że jest to wynik błędnego objęcia jej komunalizacją. Burmistrz powódki 18 czerwca 2021 r. wystąpił do Wojewody (...) o uchylenie decyzji Wojewody P. z 30 września 1993 r., znak (...), w części dotyczącej działki nr (...) z obrębu D.. Wojewoda (...) 3 listopada 2021 r. decyzją nr (...) odmówił uchylenia ww. decyzji w żądanym zakresie wskazując, że sprawa powinna być rozpoznana w trybie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., albowiem decyzja ta jest dotknięta wadą prawną, która stanowi podstawę do stwierdzenia jej nieważności.

Wobec powyższego powódka 27 kwietnia 2022 r. złożyła wniosek do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody P. z 30 września 1993 r. w części dotyczącej działki nr (...). W efekcie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji 15 lutego 2023 r. wydał decyzję nr (...)/MGa, w której stwierdził, że decyzja Wojewody P. z 30 września 1993 r. znak: (...): w części stwierdzającej nabycie przez Gminę W. z mocy prawa nieodpłatnie własności nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) położonej w obrębie D., opisanej w karcie inwentaryzacyjnej nr 140, stanowiącej integralną część powyższej decyzji, została wydana z naruszeniem prawa. W uzasadnieniu Minister wskazał, że 27 maja 1990 r. sporna działka nie stanowiła własności państwowej, należała bowiem do Parafii Rzymskokatolickiej pw. (...) w D., a Wojewoda P. wydając decyzję nie ustalił prawidłowo stanu prawnego komunalizowanego mienia i błędnie uznał, że w sprawie zostały spełnione przesłanki określone w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych. Jednak, powołując się na upływ 10 letniego terminu, wskazanego w art. 156 § 2 k.p.a., uznał, że zaistniała negatywna przesłanka do stwierdzenia nieważności decyzji i należało stwierdzić jedynie, że została wydana z naruszeniem prawa.

(dowód: sprawozdanie geodety z czynności, k. 34-35, decyzja Wojewody (...) z 3.11.2021 r., k. 36-40, wniosek, k. 41-43, decyzja MSWiA z 15 lutego 2023 r. (k. 45-48)

Niektóre fakty powołane przez jedną stronę zostały przez drugą przyznane wprost albo pośrednio i Sąd przyjął je bez dowodów na podstawie art. 229 k.p.c. i 230 k.p.c.

Część ustaleń Sąd poczynił w oparciu o dokumenty urzędowe i prywatne, które zostały złożone przez strony w kserokopiach. Złożenie tych kopii stanowiło w istocie zgłoszenie twierdzeń o istnieniu dokumentów o wynikającej z kopii formie i treści. Odwołanie się przez stronę do złożonej przez przeciwnika kopii dokumentu było ewidentnym przyznaniem takiego twierdzenia (art. 229 k.p.c.). Natomiast niedoniesienie się do kopii stanowiło niewypowiedzenie się co do twierdzeń o istnieniu dokumentów o wynikającej z kopii formie i treści, które pozwalało uznać je za przyznane, gdy pozostawały w zgodzie z wynikami rozprawy (art. 230 k.p.c.). Dawało to możliwość przeprowadzenia dowodów z dokumentów, których istnienie, treść i forma zostały przyjęte bez dowodów, tak jakby zostały one złożone w oryginałach.

W pełni wiarygodne były także dokumenty urzędowe, na podstawie których dokonano ustaleń. Zostały one sporządzone przez powołane do tego organy, w przepisanej formie i stanowiły dowód tego co zostało w nich urzędowo zaświadczone (art. 244 § 1 k.p.c.). Autentyczność i zgodność treści z prawdą tych dokumentów nie była kwestionowana.

Dokumenty prywatne, na podstawie których Sąd dokonał ustaleń, nie budziły wątpliwości co do swojej prawdziwości, jak też nie były przez strony podważane pod jakimkolwiek względem. Dlatego Sąd uznał je za w pełni godne zaufania.

Sąd zważył, co następuje:

Powódka domagała się uzgodnienia treści księgi wieczystej (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie z niej wpisu działki ewidencyjnej nr (...) położonej w D., powołując się na wady prawne decyzji komunalizacyjnej stanowiącej podstawę wpisu oraz na to, że to pozwana będąca prawowitym jej właścicielem, wykonuje czynności zarządu i bieżącego administrowania cmentarzem.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (dalej: u.k.w.h.), w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Założeniem postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest doprowadzenie do zgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej ze stanem prawnym nieruchomości istniejącym w dacie orzekania przez sąd, a nie tylko podważenie (uzasadnionemu) dotychczasowego wpisu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 23 grudnia 1988 r., III CRN 434/88; z 11 września 2003 r., III CKN 471/2000; z 4 października 2006 r., II CSK 108/2006; z 21 lutego 2013 r., I CSK 586/12; z 3 marca 2017 r., II CSK 248/16 i postanowienie Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2002 r., III CKN 978/2000).

W procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym powoda obciążą ciężar dowodu, po pierwsze, że stan prawny nieruchomości jest odmienny od ujawnionego w księdze wieczystej, a po drugie, że rzeczywisty stan prawny jest taki, jaki wynika z żądania pozwu (art. 6 k.c.). W sprawie powódka nie wykazała, że stan prawny przedmiotowej nieruchomości jest odmienny od ujawnionego w księdze wieczystej (...).

Podstawą wpisu w księdze wieczystej (...) prawa własności na rzecz powódki była decyzja administracyjna.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko, że w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym sąd jest związany ostateczną decyzją administracyjną, która była podstawą wpisu do księgi wieczystej, a więc obowiązany jest uwzględnić stan prawny wynikający z osnowy takiej decyzji (por. wyroki z 17 stycznia 2013 r., III CSK 76/12 i z 29 czerwca 2012 r., I CSK 541/11; uchwała z 9 października 2007 r., III CZP 46/07). Przyjmuje się, że zasada trwałości decyzji administracyjnej (art. 16 k.p.a.) doznaje ograniczenia jedynie w sytuacjach określonych w art. 145 § 1 w zw. z art. 151 § 1 pkt 2, art. 145, art. 155, art. 156 § 1, art. 161, art. 162 § 1 i 2 k.p.a. Zapatrywanie to ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a także w konstytucyjnych zasadach podziału władz (art. 10 Konstytucji RP) oraz działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP). Zatem, w postępowaniu cywilnym sąd nie jest uprawniony do kwestionowania decyzji administracyjnej, w szczególności pod względem jej merytorycznej zasadności i jest nią związany także wówczas, gdy w ocenie sądu decyzja jest wadliwa (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 9 października 2007 r., III CZP 46/07, LEX nr 298665 i wyrok z 7 lipca 2005 r., IV CK 12/05, LEX nr 180909).

W tych więc przypadkach, w których dla potwierdzenia powstałej z mocy prawa własności wymagane jest wydanie decyzji administracyjnej, zdarzeniem prawnym podlegającym ustaleniu w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej, jest istnienie ostatecznej decyzji administracyjnej. Dopóki taka funkcjonuje w obrocie (nie została uchylona), dopóty sąd nie jest uprawniony do kwestionowania stwierdzonego w niej stanu prawnego.

Jedyne odstępstwo od zasady związania sądu cywilnego decyzją administracyjną dotyczy sytuacji tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej, która zakłada, że decyzja nie może wywoływać skutków prawnych, pomimo jej formalnego nieuchylenia, jeśli jest dotknięta wadami godzącymi w jej istotę jako aktu administracyjnego. W orzecznictwie do takich wad zalicza się brak organu powołanego do orzekania w określonej materii, czy niezastosowanie jakiejkolwiek procedury lub oczywiste i rażące naruszenie zasad postępowania administracyjnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80 i postanowienie z 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94). Chodzi zatem o wady decyzji, które dyskwalifikują ją jako indywidualny akt administracyjny z punktu widzenia podstawowych cech przesądzających o bycie prawnym aktu administracyjnego w ogóle (por. powołaną uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 9 października 2007 r. i wyrok z 7 lipca 2005 r.).

W niniejszej sprawie nie było okoliczności, które można byłoby zakwalifikować jako skutkujące bezwzględną nieważnością decyzji komunalizacyjnej Wojewody P. z 30 września 1993 r. Nie zostało wykazane, aby została ona wydana przez zupełnie nieuprawniony organ, bez podstawy prawnej, czy też bez zachowania jakiejkolwiek procedury. Nie sposób uznać, że jest dotknięta wadami godzącymi w jej istotę jako aktu administracyjnego. Dlatego nie było podstaw do przyjęcia, że stanowi decyzję bezwzględnie nieważną i może być pominięta.

Elementom argumentacji powódki dotyczącym wadliwości decyzji komunalizacyjnej nie sposób odmówić słuszności. Nie zmieniało to jednak faktu, że decyzja ta pozostaje w obrocie prawnym. Oznacza to utrzymanie skutków prawnych, które wywołała, w tym wpisu prawa własności na rzecz powódki.

Niezależnie od powyższego, Sąd uznał również za zasadny, podniesiony przez pozwaną zarzut zasiedzenia przez powódkę spornej nieruchomości.

Sąd stoi na stanowisku, iż w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym sąd winien rozważyć wszystkie zarzuty, które mają znaczenie dla oceny czy powoływany przez strony stan prawny nieruchomości jest aktualny w dacie zamknięcia rozprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2019 r., I CSK 440/18). Niewątpliwie na stan prawny nieruchomości wpływa nabycie prawa własności do niej przez zasiedzenie.

Zgodnie z art. 172 § 1 i § 2 k.c., posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie); po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Po wydaniu decyzji komunalizacyjnej z 30 września 1993 r. powódka z pewnością weszła w posiadanie samoistne działki nr (...). Musiało to nastąpić w tym samym roku. Po tym fakcie powódka korzystała z działki i znajdującej się na niej infrastruktury, jak ze swojej. Co najmniej do czasu ustalenia jej stanu prawnego w maju 2021 r. w ogóle nie kontestowała jej komunalizacji. Powódka regulowała opłaty związane z czerpaniem na działce wody przez osoby korzystające z cmentarza i z wywozem z niej śmieci, zawarła też z pozwaną umowę jej użyczenia. Nie ulega zatem wątpliwości, że w tym czasie powódka władała nieruchomością przekonana o swoich uprawnieniach właścicielskich. Dopiero w czerwcu 2021 r. wystąpiła z wnioskiem o uchylenie decyzji komunalizacyjnej, a z niniejszym powództwem 29 listopada 2024 r. Od roku wydania decyzji komunalizacyjnej upłynęło ponad 30 lat, a więc znacznie więcej niż 20 letni okres posiadania samoistnego w dobrej wierze, pozwalający stwierdzić, że jako posiadacz samoistny nieruchomości powódka nabyła prawo jej własności przez zasiedzenie.

Mając powyższe na uwadze Sąd oddalił powództwo.

SSO Marcin Garcia Fernandez